Compound Sentences Formed Using “ki” in Memleket Hikâyeleri (Hometown Stories) and Gurbet Hikâyeleri (Exile Stories)

Yıl 2014, Cilt: 2 Sayı: 3, 169 - 181, 30.12.2014

Yusuf Sülükçü

Öz

One of the controversial issues in Turkish is compound sentences formed using “ki”. The “ki” preposition in our language is derived from Persian and was used to ornate prose especially to extend sentences. From the 19th century on, in plain prose based on colloquial language, the functions of “ki” differ from those in ornated prose and poetry; yet, these are not mentioned in grammar books. However, the aim of the present study is to determine the functions of “ki” compound sentences in the stories written Refik Halit Karay. The underlying reason for the selection of Refik Halit Karay’s stories is that he is among the authors using best the spoken Turkish of that area in his prose works.
In this study, “ki” compound sentences in Refik Halit Karay’s Homeland Stories and Exile Stories are investigated and categorized based on earlier studies on this issue. In the above mentioned stories there are 199 “ki” compound sentences out of which 10 are serving the function of a subject, 91 the functon of an adverbial clause, 64 the function of an object, 2 the predicative function, and 32 in adjective function.
The sentences studied are categorized in the light of earlier studies made on “ki” compound sentences by lingusits, their samples compared with the “ki” sentences within the stories, and samples used for other purposess mentioned earlier are looked for. Thus, whereas the most specific feature of “ki” compound sentences is that the main clause is uncomplete and the “ki” clause compensates this lack, in the stories analyzed, though the main clause has an intransitive predicate in the compound senteces, the subordinate clause fulfills the role of the object.
Thsi is limited in the works analyzed with compound predicates which have become idiom overtime such as “bak- and öyle gel”.

Anahtar Kelimeler

Compound Sentences, Compound Sentences Formed Using ki, Memleket Hikâyeler, Gurbet Hikâyeleri

MEMLEKET HİKÂYELERİ VE GURBET HİKÂYELERİ’NDEKİ Kİ’Lİ BİRLEŞİK CÜMLELER

Öz

Türkçedeki tartışmalı konulardan biri de ki’li birleşik cümlelerdir. Farsçadan dilimize geçen “ki” edatı, süslü nesirlerde, özellikle cümleleri uzatmak için kullanılıyordu. 19. yüzyıldan itibaren konuşma diliyle yazılan sade nesir türüne ait eserlerde, “ki”nin süslü nesir ve şiirde kullanılan işlevlerinin dışında farklı işlevlerde kullanıldığı görülmektedir; ancak bu işlevlerin bazılarından gramer kitaplarında bahsedilmemektedir. Bu çalışmada ki’li birleşik cümleler hakkında daha kapsamlı bir çalışmaya temel oluşturması bakımından, ki’li birleşik cümlelerin, Refik Halit Karay’ın hikâyelerinde hangi işlevlerde kullanılmış olduğunu tespit etmek amaçlanmaktadır. Refik Halit Karay ve onun hikâyelerinin seçilme sebebi, döneminin konuşma diline ait Türkçeyi, nesirde en iyi kullanan yazarlardan biri olduğunun düşünülmesidir.
Çalışmada, Refik Halit Karay’ın Memleket Hikâyeleri ve Gurbet Hikâyeleri adlı eserlerinde geçen ki’li birleşik cümleler tespit edilip incelenmiş; incelenen cümleler, bu konuda yapılmış daha önceki çalışmalar esas alınarak sınıflandırılmıştır. Eserlerde; özne görevinde 10, zarf görevinde 91, nesne görevinde 64, yüklem görevinde 2 ve sıfat görevinde 32 olmak üzere toplam 199 ki’li birleşik cümle bulunmuştur.
Bulunan cümleler, ki’li birleşik cümleler konusunda çalışma yapmış dil bilimcilerin verdiği cümlelerle hikâyelerde geçen cümleler karşılaştırılmış; adı geçen eserlerde geçmeyen ait farklı işlevlerde kullanılmış örnekler aranmıştır. Buna göre, ki’li birleşik cümlelerin en belirgin özelliği temel cümlenin bir unsurunun açık bir şekilde eksik olması ve yardımcı cümlenin bu eksik olan unsurun yerini tutması iken, incelenen eserlerde temel cümlenin yüklemi geçişsiz bir fiil olduğu hâlde, yardımcı cümlesi temel cümlenin nesnesi durumunda olan ki’li birleşik cümleler tespit edilmiştir. Bunun, eserlerde “bak-” fiili ve “öyle gel-” deyimleşmiş birleşik fiiliyle sınırlı olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Birleşik Cümleler, Ki’li Birleşik Cümleler, Memleket Hikâyeleri, Gurbet Hikâyeleri.

Kaynakça

• AKSAN, Doğan (2005), Türkçenin Zenginlikleri İncelikleri, Ankara, Bilgi Yayınevi. AKALIN, Şükrü Halûk (2004), “Dede Korkut Kitabında Geçen Bir Cümle Türü Üzerine”, TDAYB, 1998/I, TDK Yayınları, Ankara, 2004, s. 1-28. ÇAĞATAY, Saadet (1988), “Türkçede ki<erki”, TDAYB, 1963, 2. Baskı, Ankara, TDK Yayınları, s. 245-250. DENY, Jean (1941), Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), Çev: Ali Ulvi ELÖVE, İstanbul, Maarif Vekaleti. http://www.tdkkitaplik.org.tr/tdgrameri.asp EKER, Süer (2005), Çağdaş Türk Dili, Ankara, Grafiker Yayınları. Ergin, Muharrem (1998), Türk Dil Bilgisi, İstanbul, Bayrak Yayın Tanıtım. Hatipoğlu, Vecihe (1982), Türkçenin Söz Dizimi, Ankara, DTCF Basımevi. KARAAĞAÇ, Günay (2012), Türkçenin Dil Bilgisi, Ankara, Akçağ Yayıları.
• KARAY, Refik Halit (1940), Gurbet Hikâyeleri, İstanbul, Semih Lûtfi Kitabevi. KARAY, Refik Halit (tarihsiz), Memleket Hikâyeleri, İstanbul, Semih Lûtfi Kitabevi. TEKİN, Şinasi (1989), “Uygurcada Yardımcı Cümleler Üzerine Bir Deneme”, TDAYB, 1965, 2. Baskı, Ankara, TDK Yayınları, s. 35-63. TEKİN, Şinasi (1992), “Eski Türkçe”, Türk Dünyası El Kitabı, Cilt 2, S. A-23, Ankara, TKAEY, s. 69-120. TOKATLI, Suzan. (2006/2), “Anadolu Ağızlarında ki Bağlama Edatı İle Kurulan Yardımcı Cümleler”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21, Kayseri, s. 453-465. http://sbe.erciyes.edu.tr/dergi/sayi_21/27-%20(453-465.%20syf.).pdf TULUM, Mertol (1978), Sinan Paşa – Ma’ârif-nâme, Metin ve Ki’li Birleşik Cümleler Üzerine Bir İnceleme, İstanbul (Basılmamış Doçentlik Tezi). YELTEN, Muhammet (2005), “Pars-Nâme’deki Ki’li Birleşik Cümleler Üzerine”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt “ S. 4, Ankara, s. 45-56.