PECULIARITIES OF RELIGIOUS WORKS WRITTEN IN MAMELUKE KIPCHAK LANGUAGE

Yıl 2015, Cilt: 3 Sayı: 2, 119 - 124, 30.08.2015

Kurmangazy Sadykbekov

Öz

A large portion of preserved works written in Kipchak Mameluke belong to religious works. Because, Mamelukes were an Islamic state and had many religious works translated from Arabic language. It is known, that except those Muslim Kipchaks who moved from Asia Minor and Central Asia to Egypt and Syria, there were semi-shamanist and shamanist Kipchaks in Dest-i Kipchak steppes that had no relation to Islamic culture and later they confessed Islam and were promoted to higher position. As the Kipchaks coming from Non-Muslim countries as slaves and as Emir and Sultans had not known any Arabic language enabled them to translate many of the religious works from Arabic into Kipchak in Mameluke territory. Neither Soviet Turkologists nor the turkologists of the Independent Turkic countries studied the mentioned religious works among the memorials of Mameluke Kipchaks. The article deals with the study of religious works written in Mameluke Kipchak and emphasizes their significances in respect to our national religion, language, history and culture. Also, peculiarities of these works are highlighted.

Anahtar Kelimeler

Mameluke Kipchak, Turkic studies, Religious Works

MEMLUK KIPÇAK TÜRKÇESİ İLE YAZILMIŞ DİNİ ESERLER VE ÖZELLİKLERİ

Öz

Memlük Kıpçak Türkçesiyle yazılmış, günümüze ulaşan eserlerin büyük bir kısmını dini eserler oluşturmaktadır. Zira Memlükler bir İslam devletiydi ve dini konularda birçok Arapçadan çeviri eser meydana getirmişlerdir. Mısır ve Suriye’ye Küçük Asya ve Orta Asya’dan giden müslüman Kıpçaklar dışında, Deşt-i Kıpçak bozkırlarında müslüman kültürüyle fazla temasta olmayan şamanist ve yarı şamanist Kıpçakların da olduğu ve daha sonra bunların müslüman olup önemli mevkilere yükseldikleri bilinmektedir. Gayrimüslim ülkelerden köle olarak gelen Kıpçakların ve onlardan olan emir ve sultanların Arapça bilmemeleri Memlük topraklarında Arapçadan çok sayıda dini eserin Kıpçak Türkçesine çevrilmesine vesile olmuştur. İster Sovyetler birliği Türkolojisinde, ister sonradan bağımsızlığını kazanan Türk ülkelerinde bu dini eserlerin, incelenmesi bir tarafa, Memlük Kıpçaklarından kalma dil yadigarları arasında adı bile geçmemektedir. Bu eserlerde dikkati çeken özelliklerden biri yazılış tarihi ve dil özellikleridir. Eserlerin büyük çoğunluğu Memlükler devletinin son dönemlerinde, yani XV. yüzyıldan sonra kaleme alınmış olması Oğuzcanın etkisi çokça görülmesine sebebiyet vermektedir. Dolayısıyla Memlük sahası edebi yazı dilinin son dönemleri hakkında bilgileri içeren bu eserlerin, Türk dili tarihinin belli bir dönemini incelemekte değer biçilmez birer kaynak olacağı şüphesizdir. Makalede Memlük Kıpçak Türkçesiyle yazılmış dini eserlerle ilgili temel bilgiler verilmekle birlikte, onların milletimizin dili, dini, tarihi ve kültürü açısından ne kadar çok önem arz ettiğine değinilmiştir. Ayrıca bu eserlerin özellikleri üzerinde de durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Memlük Kıpçak Türkçesi, Türkoloji, Dini Eserler

Kaynakça

• 1. Ağar M.E. Kitab Fi’l-Fıkh Bi-Lisani’t-Turki (İnceleme-Metin-Sözlük). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi: İstanbul, 1989. 2. Demirci J.T. Memlük Kıpçak Edebiyatına Katkılar. // Türkoloji Dergisi X/I. Ankara Üniverisitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü. Ankara, 1992. s. 131-142.
• 3. Demirci J. Muqaddimeti’l-Gazneviyye fi’l-‘ibâdât (Ziyâü’l-Ma‘neviyye) tercümesi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitiüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara, 1987.
• 4. Durmuş E. Memlüklerde Din // History Studies, Prof.Dr. Enver Konukçu Armağanı, 2012. 5. Ekman J. Harezm, Kıpçak, Çağatay Türkçesi Üzerinde Araştırmalar, (Haz. O.Fikri Sertkaya), Ankara: TDK yayınları, 1996. 6. İnan А. XIII-XV Yüzyıllarda Mısır’da Oğuz-Türkmen ve Kıpçak Lehçeleri //TDAY s. 53-71
• 7. İslam Ansiklopedisi. C.4 Anadolu Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi. -Eskişehir, 1997. – 847 s. 8. Karamanoğlu F.A. Kıpçak Türkçesi Grameri, Ankara TDK yayınları, 1994. 9. Kuanışbayev E. Kitab fi’l-Fıkh (Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Doktora Tezi. İstanbul, 2006.
• 10. Özgür C. Kıpçak Türkçesi ile Yazılmış Kitabü’l-Hayl’ın Yazmalarında Karışık Dil Özelliklerinin Görünümü // Türkish Studies, Winter 2012. 11. Sadıkbekov K.А. Kitab Mukaddima Ebu Leys es-Semerkandi Eskertkişinin Tildik Erekşelikteri. Yayımlanmamış doktora tezi. Almatı, 2009.
• 12. Toparlı, Recep. İrşadü’l Müluk ve’s-Selatin. TDK yayınları: Ankara 1992.
• 13. Toparlı, Recep. Kitab Mukaddime Ebu Leys es-Semerkandî. TDK yayınları. Ankara, 1992.
• 14. Toparlı, Recep. Kitab Fi-l-fıkh (Şekil bilgisi özellikleri – örnek metin), Atatürk Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi yayınları. Erzurum, 1993.