A RESEARCH ON THE HAPAX LEGOMENONS OF TURKISH IN THE BOOK OF DEDE KORKUT

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 1, 18 - 78, 30.04.2017

Adem Aydemir

Öz

Dede Korkut stories are one of the most important works in history of Turkish culture and Turkish languages. The Book of Dede Korkut, of which we have currently only two copies, is dated back to late 14th century or early 15th century. The first manuscript of the Dede Korkut stories that is known is the Dresden manuscript. Vocabulary studies have an important role in the process of studying, analyzing any language. Dede Korkut stories are among the ones that were written so much on Turkish language and thus they are deserved to be one of the most important masterpieces. Surely, these studies have a direct proportion with the language materials that the masterpiece includes. Despite the numerous and productive researches made in connection with the text of the Book of Dede Korkut, some problems in this regard are still finding a solution. There was not carried out until now any satisfactory clarification as per the meaning capacity and etymology playing an important role in the stories vocabulary. In this article, the hapax legomenons of Turkish in The Book of Dede Korkut have been determined and examined. Literature review was done on research papers, etymological dictionaries. The focus will be placed on the etymology of the words as much as possible and the views of scientists will be considered and our opinions regarding the origins of the words will be included. As a result in this article, those two hundred forty one words detected will be interpreted in turn and after cruising the works up till today, the some new offers will be advanced.

Anahtar Kelimeler

The Book of Dede Korkut, vocabulary, hapax legomenons

DEDE KORKUT KİTABI’NDA TEK KULLANIMLIK TÜRKÇE SÖZCÜKLER ÜZERİNE BİR İNCELEME

Öz

Dede Korkut hikâyeleri Türk kültür tarihi ve Türk dili için en önemli eserlerden biridir. Bugün elimizde sadece iki nüshası bulunan Dede Korkut Kitabı’nın yazılış tarihi XIV. asrın sonları veya XV. asrın başları olarak tahmin edilmektedir. Dede Korkut hikâyelerinin bilinen ilk yazması Dresden nüshasıdır. Bir dilin araştırılıp incelenmesi hususunda söz varlığı çalışmaları önemli bir yere sahiptir. Dede Korkut hikâyeleri Türk dilinin üzerinde en çok çalışılan ve böylelikle kendine hak ettiği değer en yüksek dereceden verilen eserleri arasındadır. Tabii ki bu çok islenmişlik eserin içinde barındırdığı dil malzemesiyle de doğru orantılıdır. Dede Korkut Kitabı’nın metniyle ilgili çok sayıda ve verimli araştırmaların yapılmasına rağmen, bu konuda bazı problemler hâlâ da çözümünü bulmamıştır. Hikâyelerin söz varlığında önemli yeri olan birçok kelimelerin anlam kapasitesi, etimolojisi üzerine şu ana kadar tatmin edici bir açıklama yapılmamıştır. Bu makalede, Dede Korkut Kitabı’nda bir kez geçen Türkçe sözcükler tespit edilecek ve incelenecektir. Verileri oluşturma aşamasında konuyla ilgili makaleler, etimolojik sözlükler taranacaktır. Mümkün olduğu kadar sözcüklerin etimolojisi üzerinde durulacak ve bilim adamları tarafından ortaya konan görüşler değerlendirilerek sözcüklerin kökenleriyle ilgili görüşlerimize yer verilecektir. Sonuç olarak bu makalede, tespit edilen iki yüz kırk bir adet sözcük sırasıyla tartışılacak, bugüne kadarki çalışmalarda ne şekilde değerlendirildikleri gözden geçirildikten sonra yeni bazı görüşler sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut Kitabı, söz varlığı, bir kez kullanılmış sözcükler

Kaynakça

• Acar, S. (2010). Kazan Adının Kökeni, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Sayı: 26, s. 27-33.
• Ağca, F. (2015). Eski Türkçede Varlık ve Yokluk İşaretleyicilerinin (ba:r, yo:k) Gramerleşme Süreçleri, Dil Araştırmaları Dergisi, Sayı: 16, s. 83-101.
• Agyagásı, K. (2005). A Volga-Bulgarıan Loan-Word In Marı Dıalects: šẻrča ‘Glass Bead, Studia Etymologica Cracoviensia, Cilt 10, s. 9-14.
• Akan Budak, D. (2012). Çağdaş Türk Yazı Dillerinde Zaman Birimlerini Karşılayan Sözcükler, Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2, s. 5-18.
• Aktunç, H. (1998). Türkçenin Büyük Argo Sözlüğü, İstanbul: Yapı Kredi Kültür-Sanat Yayınları.
• Altun, N. (2010). Dede Korkut’ta Yer Alan ‘Urlaşuban’ Kelimesi Hakkında, Turkish Studies, Cilt 5, Sayı: 2, s. 793-799.
• Atay, A. (2006-II). Türkçede *Ya- (Parlamak) Kökü ve Türevleri, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı/ Belleten, s. 7-28.
• Atay, A. (2010). Balkımak Fiili ve Oğuz Türkçesinde Y- ~ B- Değişmeli Kelimeler, The Journal of Academic Social Science Studies, Cilt 3, Sayı: 2, s. 33-40.
• Aydemir, A. (2012a). Türkçede Artzamanlı Sözvarlığı Boyutuyla: ‘Yazuk/ Yazık’ Kelimesi ve Soydaşları Üzerine, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Cilt 101, Sayı 201, s. 129-154.
• Aydemir, A. (2012b). Türkçede Bazı Sıhrî Akrabalık Terimleri Üzerine, The Journal of Academic Social Science Studies, Cilt 5, Sayı: 8, s. 125-142.
• Aydın, M. (2001). ‘Düvlek’ Kelimesi Üzerine Bir Not, İlmi Araştırmalar Dergisi, Sayı: 12, s. 57-61.
• Balyemez, S. (2012). Dede Korkut’taki Tartışmalı Kelimeler (Dresden Nüshası) Üzerine Bir Karşılaştırmalı Dizin Denemesi, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Cilt 1, Sayı: 3, s. 82-117.
• Bang, W. ve Annemarie Von Gabain. (1931). Analytischer Index zu den fünf ersten Stücken der Türkischen Turfan-Texte, Sitzungsberichte der Preussischen Akademie der Wissenschaften (SPAW) Philosophisch-Historische Klasse, Berlin. 17, s. 461-517.
• Bayraktar, N. (2005). Kavram ve Anlam Boyutunda Türkçede Kara ve Siyah, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Egitim Fakültesi Yabancı Diller Eğitimi Bölümü Alman Dili Egitimi Anabilim Dalı (Uluslararası) IV. Dil, Yazın ve Deyişbilim Sempozyumu Bildirileri, (Çanakkale 17-19 Haziran 2005), (Yayına Hazırlayanlar: Ali Osman Öztürk; Nevide Akpınar-Dellal ve Umut Bale), s. 157-168.
• Bekki, S. (2015). Dedem Korkut Kitabı Bibliyografyası Üzerine Bir Deneme (Türkiye’deki Yayınlar 1916-2013), 1. baskı, Ankara: Berikan Yayınevi.