Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarının İşlevsel Dil Bilgisi Kuramı Bakımından İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 3, 54 - 73, 30.09.2024

Ahmet Zeki Güven , Şeyma Sert

Öz

Bu çalışmada Ortaokul Türkçe ders kitapları işlevsel dil bilgisi kuramı bakımından incelenmiştir. Tüm öğrenci ve öğretmenlerinin erişimine açık olan EBA’dan random olarak seçilen ortaokulun her sınıf düzeyinden birer Türkçe ders kitabı çalışma örneklemi olarak belirlemiştir. Türkçe eğitimi alanında uzmanların görüşü alınarak hazırlanan formda 8 işlevsel dil bilgisi özelliği belirlenmiştir.Araştırmada nitel araştırma modeli çevresinde betimsel analiz kullanılmış, veri toplama tekniği olarak da doküman incelemesi tekniği tercih edilmiştir. Yapılan inceleme sonucunda ortaokul Türkçe ders kitaplarının işlevsel dil bilgisi özellikleri bakımından en çok öğrencinin etkin katılımı ve zihin becerilerini kullanma maddelerine uygun olduğu, en az ise öğrenci motivasyonu için iş birlikli öğrenme etkinlikleri kriterine uygun olduğu belirlenmiştir. Bununla birlikte incelenen ortaokul Türkçe ders kitaplarının 1, 2, 3, 4, 5 ve 6 numaralı kriterlere uygun olmadığı belirlenmiştir. Buradan hareketle ortaokul Türkçe ders kitaplarının işlevsel dil bilgisi kuramına yeterince uygun olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. İşlevsel dil bilgisi kuramının özellikle dil bilgisi konularının öğretiminde ciddi kolaylık sağlayacağı öngörüldüğünden bundan sonraki hazırlanacak Türkçe ders kitaplarında bu hususunun göz önünde bulundurulması önerilebilir.

Anahtar Kelimeler

İşlevsel Dil Bilgisi, Türkçe Eğitimi, Nitel Araştırma, Ders Kitabı

Analysis of Secondary School Turkish Coursebooks in Terms of Functional Grammar Theory

Öz

In this study, secondary school Turkish textbooks were examined in terms of functional grammar. A Turkish textbook from each grade level in secondary school was randomly selected for analysis. Eight features of functional grammar were identified based on the opinions of Turkish education researchers. The qualitative research model, specifically the document review method, was employed in the study. The findings revealed that secondary school Turkish textbooks most closely aligned with item 7 (active participation) and item 8 (mental skills), while they demonstrated the least alignment with item 6 (cooperative learning). These items were followed by item 3 (making sense of speech/writing and correct, effective self-expression), item 2 (where, how, and when grammar is used), item 1 (grammar as a whole with its form, meaning, and usage dimensions), item 4 (grammar integrated into texts with the four basic skills), and item 5 (illustrating grammar in different communication contexts). It was observed that the examined secondary school Turkish textbooks did not sufficiently comply with items 3, 2, 1, 4, 5, and 6. Therefore, it was concluded that these textbooks are not sufficiently aligned with functional grammar principles.

Anahtar Kelimeler

Functional Grammar, Turkish Education, Qualitative Research, Textbook

Kaynakça

• Akdeniz, S. (2019). Ortaokul Türkçe ders kitaplarının Türk ve dünya edebiyatını temsil kabiliyeti̇ açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 8(2), s.1119-1136.
• Banguoğlu, T. (1990). Türkçenin grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. s.19.
• Başkale, H. (2016). Nitel araştırmalarda geçerlik, güvenirlik ve örneklem büyüklüğünün belirlenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 9(1), s.23-28.
• Benzer, A. (2010). İşleve dayalı dil bilgisi: Türkçede tahmin ve ihtimal anlatımları, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 7(3), s.145.
• Benzer, A. (2020). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde işlevsel dil bilgisi. Ankara: Pegem Akademi, s.4.
• Bowen, G.A. (2009), "Document analysis as a qualitative research method", Qualitative Research Journal, 9(2), s.27-40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027 Erişim tarihi: 23.03.2023.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş., Demirel, F. (2015). Bilimsel araştırma yöntemleri. (19. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Çetinkaya, G. & Yolcusoy, Ö. (2022). Dil Bilgisi öğretiminde eğitim bilimsel yaklaşımlar. A. Pehlivan, İ. S. Aydın (Ed.), Dil bilgisi öğretimi (s.110-120). Ankara: Pegem Akademi.
• Çolak, Z. (2023). Öğretici görüşleri doğrultusunda dil öğretiminde işlevsel dil bilgisi yaklaşımı ve temel düzeyde etkinlik hazırlama (Yüksek lisans tezi). Ulusal Tez Merkezi (829267).
• Dilidüzgün, Ş. (2015). Eylem odaklı yaklaşım bağlamında yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde yazma etkinlikleri. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 1(2), s.16-34.
• Doğru, M. (2022). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminin temel (a1-a2) seviyesinde işlevsel dil bilgisi öğretimi (Anketler-tespitler-eleştiriler-öneriler) (Doktora Tezi). Ulusal Tez Merkezi (762744).
• Erdal N. & Girgin S. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 7 ders kitabı. Ankara: Dörtel Yayıncılık. https://www.eba.gov.tr/ Erişim tarihi 29.02.24.
• Göçer, A. (2008). Türkçe dil bilgisi̇ öğretiminde çözümleme yönteminin kullanımı. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(10). s.101-119.
• Göçer, A. (2010). İlköğretim Türkçe ders kitaplarının ölçme ve değerlendirme açısından incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), s.197-210.
• Guba, E. G., & Lincoln, Y. S. (1982). Epistemological and methodological bases of naturalistic inquiry. Educational Communication and Technology Journal, 30 (4), s.233-252.
• Güneş, F. (2013). Dil Bilgisi öğretiminde yeni yaklaşımlar. Journal of Language and Literature 2(7), s.71-92.
• Güneş, F. (2013). Yapılandırıcı yaklaşımla dil bilgisi öğretimi. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 9 (3), s.171-187.
• Güneş, F. (2017). Türkçe öğretimi yaklaşımlar ve modeller. Ankara: Pegem Akademi.
• Güral, E. (2023). Ortaokul Türkçe ders kitaplarında Türkçedeki görevli dil ögelerinin öğretiminin işlevsel dil bilgisi öğretimi açısından incelenmesi (Yüksek Lisans tezi). Ulusal Tez Merkezi (826629).
• Hamzadayı, E. & Şentürk, R. (2022). Dil bilgisi öğretimi: Hangi öğretim yolu. A. Pehlivan, İ. S. Aydın (Ed.), Dil bilgisi öğretimi (s.75-104). Ankara: Pegem Akademi.
• İşcan, A. (2007). İşlevsel dil bilgisinin Türkçe öğretimindeki yeri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), s.253-258.
• Kozan, O. (2019). Çeviri eğitiminde Türkçenin dil bilgisi: işlevsel yaklaşım. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (41), s.143-156.
• Lincoln, Y.S. & Denzin, N.K. (1994). Handbook of Qualitative Research. CA: Sage.
• MEB, (2019). Türkçe öğretim programı. https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/20195716392253-02-T%C3%BCrk%C3%A7e%20%C3%96%C4%9Fretim%20Program%C4%B1%202019.pdf Erişim tarihi: 28.12.23
• MEB, (2023). Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Sıkça Sorulan Sorular. https://ttkb.meb.gov.tr/www/sss.php#:~:text=Ders%20kitab%C4%B1%20olarak%20kabul%20edilmesi,Terbiye%20Kurulu%20Ba%C5%9Fkanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1na%20ba%C5%9Fvurusu%20yap%C4%B1l%C4%B1r Erişim tarihi: 28.12.23
• Miles, M, B., Huberman, A.M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. (2nd ed). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Taş, B. & Yağız, E. & Gökçe D. & Ekşioğlu S. & Özünlü M. B. (2022). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 5 ders kitabı. Ankara: Koza Yayın A. Ş. https://www.eba.gov.tr/ Erişim tarihi 29.02.24.
• Türk, E. (2022). Mobil teknoloji destekli işlevsel dil bilgisi uygulamalarının akademik başarı ile okuduğunu anlama becerilerine etkisi ve sürece yönelik öğrenci görüşleri (Doktora tezi). Ulusal Tez Merkezi (740304).
• Ültay, E., Akyurt, H., & Ültay, N. (2021). Sosyal bilimlerde betimsel içerik analizi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (10), s.188-201.
• Yalçın, S. (1994). Metinden öğrenme i̇lkelerine göre hazırlanan ders kitabının öğrenci erişisine etkisi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Programları ve Öğretim Bilim Dalı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Yavuz D. & Kahraman G. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 6 ders kitabı. Ankara: Anka Yayınevi. https://www.eba.gov.tr/ Erişim tarihi 29.02.24.