Ders Kitaplarında Okunabilirlik: 3 ve 4. Seviyeler İçin Hazırlanan Türkçe ve Türk Kültürü Ders Kitapları Örneği

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 1, 17 - 38, 30.03.2025

Yusufhan Yokuş , Funda Örge Yaşar

https://doi.org/10.71084/ijlet.1578142

Öz

Bu çalışma, yurt dışındaki Türk çocukları için hazırlanan Türkçe ve Türk Kültürü ders kitaplarında yer alan metinlerin Ateşman, Çetinkaya-Uzun ile Bezirci-Yılmaz okunabilirlik formüllerine göre incelenmesini amaçlamaktadır. Bu bağlamda Millî Eğitim Bakanlığı tarafından 2019 yılında hazırlanan ve bu çocuklar için 3 ve 4. seviyelerde okutulan Türkçe ve Türk Kültürü ders kitaplarında yer alan metinler incelenerek metinlerin okunabilirlik puanları ve okunabilirlik düzeyleri Ateşman, Çetinkaya-Uzun ve Bezirci-Yılmaz okunabilirlik formülleri ile belirlenmiştir. Bu çalışma, nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizini esas alarak betimleyici niteliklere dayanan bir tarama çalışmasıdır. İncelenen Türkçe ve Türk Kültürü 3 ile Türkçe ve Türk Kültürü 4 ders kitaplarındaki metinlerin Ateşman Okunabilirlik Formülüne göre “kolay”, Çetinkaya-Uzun Okunabilirlik Formülüne göre “eğitsel okuma”, Bezirci-Yılmaz Okunabilirlik Formülüne göre “ilköğretim” düzeyinde olduğu belirlenmiştir. Yurt dışında yaşayıp Türkçeye, Türkiye’de yaşayan çocuklar kadar hâkim olamayan çocuklar için Türkçe ve Türk Kültürü 3 ve 4 ders kitaplarında “kolay” düzeyde metinlere yer vermek olumlu bir yaklaşım olmakla birlikte “orta güçlükte” metinlere de yer vermek, öğrencilerin okuma ve anlama becerilerini geliştirmek açısından faydalı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Okunabilirlik, Okunabilirlik Puanı, Okunabilirlik Düzeyi, Türkçe ve Türk Kültürü

Etik Beyan

Bu çalışmada “Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi” kapsamında uyulması belirtilen tüm kurallara uyulmuştur. Yönergenin ikinci bölümü olan “Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiğine Aykırı Eylemler” başlığı altında belirtilen eylemlerden hiçbiri gerçekleştirilmemiştir.

Destekleyen Kurum

Bulunmamaktadır.

Teşekkür

Bulunmamaktadır.

Readability in Textbooks: The Example of Turkish and Turkish Textbooks Prepared for 3rd and 4th Grades

Öz

This study aims to analyze the texts in the Turkish and Turkish Culture textbooks prepared for Turkish children living abroad according to the readability formulas of Ateşman, Çetinkaya-Uzun, and Bezirci-Yılmaz. In this context, the texts in the Turkish and Turkish Culture textbooks for levels 3 and 4, prepared by Ministry of National Education in 2019 and used for these children, were identified. The readability scores and levels of the analyzed texts were determined using the readability formulas of Ateşman, Çetinkaya-Uzun, and Bezirci-Yılmaz. This study is a descriptive survey based on document analysis, one of the qualitative research methods. It was determined that the texts in the Turkish and Turkish Culture 3 and Turkish and Turkish Culture 4 textbooks were classified as “easy” according to the Ateşman Readability Formula, as “educational reading” according to the Çetinkaya-Uzun Readability Formula, and at the “primary education” level according to the Bezirci-Yılmaz Readability Formula. Including “easy” level texts in the Turkish and Turkish Culture 3 and 4 textbooks for children living abroad who may not be as proficient in Turkish as those living in Turkey is a positive approach; however, incorporating “medium difficulty” texts would also be beneficial for enhancing students’ reading and comprehension skills.

Anahtar Kelimeler

Readability, Readability Score, Readability Level, Turkish and Turkish Culture

Kaynakça

• Acar, S., & Karakuş, N. (2022). Türkçe ve Türk kültürü 5-8. seviye ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik yönünden incelenmesi. Türkiye Eğitim Dergisi, 7(1), 189-203. Doi: 10.54979/turkegitimdergisi.1112789.
• Aktürkoğlu, B., & Özaydınlık, K. (2017). Almanya’da yaşayan Türk çocuklarının Türkçeye, Türkçeyi öğrenmelerine ve kullanmalarına ilişkin görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(6), 2345-2356.
• Altuntaş Gürsoy, İ., & Çevik, M. (2023). Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi için hazırlanmış yardımcı okuma kitaplarının okunabilirliklerinin incelenmesi. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (13), 1227-1245. Doi: 10.51531/korkutataturkiyat.1391687.
• Arı, G. (2019). Türkçe ve Türk kültürü 4. T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Arslan, K., & Bay, Y. (2022). İlkokul 1-4. sınıflar Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerin okunabilirlik düzeyleri. Türkiye Eğitim Dergisi, 7(2), 488-504. Doi: 10.54979/turkegitimdergisi.1176597.
• Ateşman, E. (1997). Türkçede okunabilirliğin ölçülmesi. Dil Dergisi, (58), 71-74.
• Aytaş, G. (2005). Okuma eğitimi. The Journal of Turkish Educational Science, 3(4), 461-470.
• Bağcı Dağdeviren, Ş., & Küçüktepe, C. (2022). İlkokul Türkçe ders kitaplarındaki serbest okuma metinlerinin okunabilirlik düzeylerinin farklı yaklaşımlara göre hesaplanması ve sonuçların karşılaştırılması. Uluslararası Çocuk Edebiyatı ve Eğitim Araştırmaları Dergisi, 5(2), 17-34.
• Bağcı, H., & Ünal, Y. (2013). İlköğretim 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik düzeyi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 1(3), 12-28. Doi: 10.16916/aded.15997.
• Baki, Y. (2019). Türkçe dersi 8. sınıf kitabındaki metinlerin okunabilirliği. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 5(1), 30-46. Doi: 10.31464/jlere.528298.
• Baltacı, A. (2021). Nitel veri analizi. A. Uzunöz (Ed.), Bilimsel araştırma becerileri ve araştırmada güncel desenler içinde (s. 71-102). Pegem Akademi.
• Baş, B., & İnan Yıldız, F. (2015). 2. sınıf Türkçe ders kitabındaki metinlerin okunabilirlik açısından incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(1), 52-61. Doi: 10.17860/efd.28285.
• Batur, Z., & Özcan, H. Z. (2020). Readability levels of texts in the sixth grade Turkish text books. Azerbaijan Journal of Educational Studies, 690(1), 217-230. Doi: 10.29228/edu.103.
• Benzer, A. (2020). Yapay zekâya dayalı okunabilirlik formülüne doğru bir adım. Araştırma ve Deneyim Dergisi, 5(1), 47-82.
• Bezirci, B., & Yılmaz, A. E. (2010). Metinlerin okunabilirliğinin ölçülmesi üzerine bir yazılım kütüphanesi ve Türkçe için yeni bir okunabilirlik ölçütü. Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Fen Bilimleri Dergisi, 12(3), 49-62.
• Bolat, K. K. (2016). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik ve anlaşılabilirliği. Yüksek lisans tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Bora, A., & Arslan, M. A. (2021). Türkçe ders (5, 6, 7, 8) kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik yönünden incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 10(1), 222-236.
• Bozlak, Ü. G. (2018). 2016-2017 ve 2017-2018 eğitim ve öğretim yıllarında 5. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki hikâye edici metinlerin Uzun-Çetinkaya formülü ile okunabilirlik düzeyleri/ düzeylerinin incelenmesi. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 14(6), 209-234. Doi: 10.31126/akrajournal.357526.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2020). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri (29. Baskı). Pegem Akademi.
• Ceylan, M., & Kırcı, A. (2024). Türkçe ders kitaplarının okunabilirlik ve okuduğunu anlama açısından öğrenme güçlüğü bağlamında incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 13(3), 1090-1112. Doi: 10.7884/teke.1485761.
• Coşkun, K. (2021). Sekizinci sınıf Türkçe ders kitabındaki okuma metinlerinin okunabilirlik düzeyinin değerlendirilmesi. International Journal of Language Academy, 9(1), 66-77. Doi: 10.29228/ijla.48401.
• Creswell, J. W. (2012). Educational research: Planning, conducting and evaluating quantitative and qualitative research (4th Edition). Pearson.
• Çakıroğlu, O. (2015). İlkokul Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik düzeylerinin öğrenme güçlüğü olan öğrenciler açısından incelenmesi. İlköğretim Online, 14(2), 671-681. Doi: 10.17051/io.2015.31984.
• Çarkıt, C., & Bahadır, H. İ. (2022). Ortaokul Türkçe ders kitapları Millî Mücadele ve Atatürk teması metinlerinin okunabilirlik düzeyleri üzerine bir inceleme. Cumhuriyet International Journal of Education, 11(1), 103-111. Doi: 10.30703/cije.949768.
• Çetinkaya, G., & Uzun, L. (2023). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik özellikleri. H. Ülper (Ed.), Türkçe ders kitabı çözümlemeleri (7. Baskı) içinde (s. 141-153). Pegem Akademi.
• Çetinkaya, G. (2010). Türkçe metinlerin okunabilirlik düzeylerinin tanımlanması ve sınıflandırılması. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Çıplak, G., & Balcı, A. (2022). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik özelliğinin incelenmesi. RumeliDE Journal of Language and Literature Studies, (30), 170-187. Doi: 10.29000/rumelide.1193033.
• Çiftçi, Ö., Çeçen, M. A., & Melanlıoğlu, D. (2007). Altıncı sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik açısından değerlendirilmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 6(22), 206-219.
• Demir, M., & Çeçen M. A. (2013). İlköğretim I-V. sınıflar Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik açısından değerlendirilmesi. Millî Eğitim, 43(197), 80-94.
• DuBay, W. H. (2004). The principles of readability. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED490073.pdf
• Faller, J. M. V. (2018). Extant readability tools online for classroom utilization. International Journal of English and Education, 7(4), 102-113.
• Gökgül, M., & Bayram, B. (2022). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki serbest okuma metinlerinin okunabilirlik düzeyleri. Asya Studies- Academic Social Studies, 6(21), 85-96. Doi: 10.31455/asya.1118710.
• Göktaş, Ö. (2010). Okuduğunu anlama becerisinin ilköğretim ikinci kademe matematik dersindeki akademik başarıya etkisi. Yüksek lisans tezi, İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Güven, A. Z. (2014). 7. sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerin metinsellik ölçütlerine göre değerlendirilmesi. Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(8), 517-535. Doi: 10.7827/TurkishStudies.7327.
• İskender, E. (2013). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin kelime ve cümle yapılarıyla okunabilirlik düzeyleri arasındaki ilişki. Yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• Kalyoncu, M. R., & Memiş, M. (2024). Türkçe için oluşturulmuş okunabilirlik formüllerinin karşılaştırılması ve tutarlılık sorgusu. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 12(2), 417-436. Doi: 10.16916/aded.1434650.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemi (15. Baskı). Nobel Yayın Dağıtım.
• Karasu, İ., & Haşıloğlu, M. A. (2020). The effect of reading comprehension, interpretation and four operations skills on student success in velocity subject of 6th grade science course. Journal of Computer and Education Research, 8(15), 136-155. Doi: 10.18009/jcer.649866.
• Karatay, H., Bolat, K. K., & Güngör, H. (2013). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik ve anlaşılabilirliği. JASSS The Journal of Academic Social Science Studies, 6(6), 603-623. Doi: 10.9761/JASSS1770.
• Keleş, Ö. (2006). İlköğretim 4. ve 5. sınıf öğrencilerinde kitap okuma alışkanlığının incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Keskin Deniz, M. (2013). İlköğretim beşinci sınıf öğrencilerinde okuduğunu anlama becerisi ile matematik dersindeki akademik başarıları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi, Hatay.
• Keskin, H. K. (2019). Türkçe ve Türk kültürü 3. T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kurtoğlu Zorlu, Ö. (2015). Readability of primary school 3rd grade Turkish and social studies textbooks. International Journal of Social Sciences and Education Research, 1(3), 807-813. Doi: 10.24289/ijsser.279158.
• Lüle Mert, E. (2013). The readability of the texts in the Turkish textbooks in Turkey. Mersin University Journal of the Faculty of Education, 9(3), 87-98. Doi: 10.17860/efd.14421.
• Lüle Mert, E. (2018). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlikleri. International Journal of Language Academy, 6(1), 184-198. Doi: 10.18033/ijla.3866.
• MEB (2018). Türkçe ve Türk kültürü dersi öğretim programı. T.C. Millî Eğitim Bakanlığı. MEB (2021). Ders kitaplarında okunabilirlik. T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. MEB (2023). PISA 2022 Türkiye raporu. T.C. Millî Eğitim Bakanlığı.
• Merriam, S. B., & Tisdell, E. J. (2016). Qualitative research: A guide to design and implementation (4th Edition). Wiley. Mirzaoğlu, V., & Akın, E. (2015). 5. sınıf Türkçe ders kitabındaki metinlerin okunabilirliği üzerine bir inceleme. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (5), 146-155. Obalı, B. (2009). Öğrencilerin fen ve teknoloji akademik başarısıyla Türkçede okuduğunu anlama ve matematik başarıları arasındaki ilişki. Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• OECD (2023). PISA 2022 results (Volume I): The state of learning and equity in education. OECD Publishing. Ogur, E. (2022a). 2021-2022 öğretim yılında okutulan 6. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik yönünden incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 11(4), 1647-1664.
• Ogur, E. (2022b). 2021-2022 öğretim yılında okutulan 7. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik yönünden incelenmesi. Turkish Studies- Educational Sciences, 17(5), 1135-1154. Doi: 10.7827/TurkishStudies.64283. Okur, A., & Arı, G. (2013). 6, 7, 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirliği. İlköğretim Online, 12(1), 202-226.
• Önder, E., Bozkurt, M., & Topçuoğlu Ünal, F. (2021). İlköğretim 7. sınıf Türkçe ders kitabında yer alan metinlerin okunabilirlik seviyelerinin belirlenmesi. International Journal of Language Academy, 9(4), 34-46. Doi: 10.29228/ijla.51692. Örge Yaşar, F., & Aytekin, D. E. (2024). Millî Mücadele ve Atatürk temasındaki metinlerin Ateşman okunabilirlik formülüne göre incelenmesi. S. Yıldırım, R. Can, Y. Uzun & A. D. Eskimen Yılmaz (Ed.), Türklük bilimi’ne adanmış bir ömür: Prof. Dr. İsmet Çetin’e armağan 2 içinde (s. 219-231). Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Özçelik, E. G. (2011). Okuduğunu anlama becerisinin başarıya etkisi. Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Özçetin, K., & Karakuş, N. (2020). 5. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik yönünden incelenmesi. Türkiye Eğitim Dergisi, 5(1), 175-190.
• Özdemir, A. Ş., & Sertsöz, T. (2006). Okuduğunu anlama davranışının kazandırılmasının matematik başarısına etkisi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, (23), 237-257. Özdemir, S. (2016). Beşinci sınıf Türkçe ders kitabındaki öyküleyici ve bilgilendirici metinlerin okunabilirlik durumu. Sınırsız Eğitim ve Araştırma Dergisi, 1(1), 33-46. Doi: 10.29250/sead.285475.
• Sağlam, D., İnce, M., & Eker, C. (2018). Ortaokul 5. sınıf Türkçe ders kitabının okunabilirlik seviyesi ve yaş düzeyine uygunluk açılarından değerlendirilmesi. Turkish Studies- Educational Sciences, 13(11), 1139-1151. Doi: 10.7827/TurkishStudies.13622. Şakiroğlu, Y. (2020). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki öykülerin kelime-cümle uzunlukları ve okunabilirlik düzeyleri üzerine bir inceleme. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(6), 1827-1834. Doi: 10.18506/anemon.746147.
• Şengül, K., & Yokuş, Y. (2021). İsveç’te yaşayan iki dilli Türk çocuklarının Türkçe öğrenme ve kullanma durumlarına ilişkin veli görüşleri. Asya Studies- Academic Social Studies, 5(17), 15-32. Doi: 10.31455/asya.986073. Tekbıyık, A. (2006). Lise fizik I ders kitabının okunabilirliği ve hedef yaş düzeyine uygunluğu. Kastamonu Eğitim Dergisi, 14(2), 441-446.
• Tosunoğlu, M., & Özlük, Y. Ö. (2011). Okunabilirlik ve ilköğretim 1. sınıf Türkçe ders kitabındaki düz yazı metinlerinin okunabilirlik açısından değerlendirilmesi. Millî Eğitim, 41(189), 219-230. Uzun, C. (2010). İlköğretim öğrencilerinin matematik dersi problem çözme başarılarının bazı demografik değişkenler ve okuduğunu anlama becerisi açısından incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Uşak Üniversitesi, Uşak. Yılmaz, M. (2011). İlköğretim 4. sınıf öğrencilerinin okuduğunu anlama seviyeleri ile Türkçe, matematik, sosyal bilgiler ve fen ve teknoloji derslerindeki başarıları arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (29), 9-13.
• Yokuş, Y., & Örge Yaşar, F. (2023). 3 ve 4. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin Ateşman ve Çetinkaya-Uzun okunabilirlik formüllerine göre incelenmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (36), 153-171. Doi: 10.29000/rumelide.1372336. Yokuş, Y. (2009). Türkçe ders kitapları (3 ve 4. sınıf) ile Türkçe ve Türk kültürü ders kitaplarında (3 ve 4. seviye) yer alan metinlerin okunabilirlik açısından incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale. Zorbaz, K. Z. (2007). Türkçe ders kitaplarındaki masalların kelime-cümle uzunlukları ve okunabilirlik düzeyleri üzerine bir değerlendirme. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 3(1), 87-101.