YÖNETİCİ KOÇLUK DAVRANIŞI VE LİDER – ÜYE ETKİLEŞİMİNİN ÖRGÜTSEL VATANDAŞLIK DAVRANIŞI ÜZERİNE ETKİSİ

Yıl 2023, , 783 - 804, 29.12.2023

Kemal Can Kılıç , Özlem Atakay

https://doi.org/10.17130/ijmeb.1300911

Öz

Bu çalışmanın amacı günümüzde önemi artan iki farklı liderlik yaklaşımı olan lider – üye etkileşimi (LÜE) ile yönetici koçluk davranışlarının (YKD) örgütsel vatandaşlık davranışı (ÖVD) üzerindeki etkisini belirlemek ve bu liderlik yaklaşımlarının (ÖVD)‘yi ne şekilde etkilediğini ortaya çıkarmaktır. Buna ilaveten, araştırma değişkenlerinin katılımcıların koçluk eğitimi alıp almaması, yöneticilerinin koçluk eğitimi alıp almaması ve çalıştıkları sektörlere göre anlamlı farklılık gösterip göstermediği raporlanmıştır. Yönetici koçluk davranışları günümüz iş hayatında önem arz eden bir kavram olup liderlik çalışmalarında sınırlı sayıda incelenen bir faktördür. Ayrıca (LÜE) ile (YKD) ‘yi bir arada inceleyen bir çalışma Türk alanyazınında yer almamaktadır. Çalışma bu yönleriyle alanyazındaki diğer çalışmalardan farklıdır. Çalışmanın evrenini Adana ilinden tekstil, gıda, sağlık sektörüne ait kurumsal büyük ölçekli firmaların çalışanları oluşturmaktadır. 404 çalışana (YKD), (LÜE) ve (ÖVD) ölçeklerinden oluşan anketler uygulanmıştır. Çalışma esnasında Covid-19 pandemisine denk gelmek veri toplama sürecini zorlaştırıcı bir kısıt oluşturmuştur. Analizler sonucunda (YKD)‘nin ve (YKD)’nin takım yaklaşımı ile insanlara değer verme alt boyutlarının (ÖVD) üzerinde anlamlı bir etkisi olduğu bulgulanmıştır. (YKD) ‘nin gelişimi kolaylaştırma boyutunun (ÖVD) üzerinde etkisinin olmadığı görülmüştür. (LÜE) ‘nin (ÖVD) üzerinde anlamlı bir etkisinin olmadığı bulgulanmıştır. (YKD) ile takım yaklaşımı, gelişimi kolaylaştırma, insanlara değer verme alt boyutlarının yöneticilerin koçluk eğitimi alıp almama durumuna göre anlamlı farklılık gösterdiği bulgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yönetici Koçluk Davranışı, Lider-Üye Etkileşimi, Örgütsel Vatandaşlık Davranışı

Destekleyen Kurum

Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri

Proje Numarası

14705

THE EFFECT OF MANAGERIAL COACHING BEHAVIOUR AND LEADER - MEMBER EXCHANGE ON ORGANIZATIONAL CITIZENSHIP BEHAVIOUR

Öz

The aim of this study is to determine the effect of leader-member exchange (LMX), managerial coaching behaviours (MCB) and it sub - dimensions, which are two different leadership approaches increasing in importance today, on organizational citizenship behaviour (OCB) and to reveal how these leadership approaches affect (OCB). In addition, it will be revealed whether the research variables show a significant difference according to participants and their managers have received coaching training or not and the sectors in which the participants working. (MCB) is an important concept in today's business life and is a factor that has been examined in a limited number of leadership studies. In addition, there is no study in the Turkish literature that examines (MCB) and (LMX) together. This study therefore differs from other studies in the field. The sample of the study consists of 404 employees working in large scale corporate companies operating in the textile, food and health sectors in Adana. Coinciding with the Covid-19 pandemic during the study has created a constraint that complicates the data collection process. It was found that (MCB) and its sub – dimensions team approach and value people had an effect on (OCB), sub – dimension of (MCB) facilitate development and (LMX) had no significant effect on (OCB). (MCB) and team approach, facilitate development, value people sub-dimensions significantly differ depending on whether the managers received coaching training or not.

Anahtar Kelimeler

Managerial Coaching Behaviour, Leader – Member Exchange, Organizational Citizenship Behaviour

Proje Numarası

14705

Kaynakça

• Akın, A. & Ulukök, E. (2018). Bir liderlik tarzı olarak koçluk yöntemi ile yönetici yetiştirme. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 541-560.
• Alizadeh, Z., Darvishi, S., Nazari, K. & Emami, M. (2012). Antecedents and consequences of organisational citizenship behaviour (OCB). Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business, 3(9), 494-505.
• Altunbaş, A. (2009). Öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları ve çalışma değerlerinin analizi Altındağ ilçesi örneği (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Altunışık R., Coşkun R. & Bayraktaroğlu S. (2012). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemi. Adapazarı: Sakarya Yayıncılık.
• Annand, S., Vidyarthi P. & Rolnicki S., (2018). Leader-member exchange and organizational citizenship behaviors: Contextual effects of leader power distance and group task interdependence. The Leadership Quarterly, 29(6), 489-500.
• Bateman, T. S. & Organ, D. W. (1983). Job satisfaction and good soldier: The relationship between affect and employee citizenship. Academy of Management Journal, 26(4), 587-595.
• Bingöl, D., Naktiyok, A. & İşçan, Ö. F. (2003). Dönüştürücü liderliğin örgütsel vatandaşlık davranışı üzerine etkisi. 11. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi, 22-24 Mayıs, Afyon, Bildiriler Kitabı, 494-508.
• Blau, P. M. (1964). Exchange and power in social life. New York: Wiley.
• Bolat, O. İ. & Bolat, T. (2008). Otel işletmelerinde örgütsel bağlılık ve örgütsel vatandaşlık davranışı ilişkisi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (11)19, 75- 94.
• Cevrioğlu, E. (2007). Lider-üye etkileşimi ile bireysel ve örgütsel sonuçlar arasındaki ilişki: Ampirik bir inceleme (Doktora Tezi). Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelik, M. (2007). Örgüt kültürü ve örgütsel vatandaşlık davranışı-bir uygulama (Yüksek Lisans Tezi). Erzurum Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çetin, M. Ö. (2004). Örgütsel vatandaşlık davranışı. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Çınar, F. E. (2015). Onkoloji alanında koçluk. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevi.
• Day, V. D. (2001). Leadership development: A review in context, leadership quarterly. 11(4), 581-613.
• Dekas, K. H., Bauer, T. N., Welle, B., Kurkoski, J. & Sullivan, S. (2013). Organizational citizenship behavior, version 2.0: A review and qualitative investigation of OCBs for knowledge workers at Google and beyond. the Academy of Management Perspectives, 27(3), 219 –237.
• Demirel, Y., Seçkin Z. & Özçınar, M. F. (2011). Örgütsel iletişim ile örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişki üzerine bir araştırma. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(2), 33-48.
• Dulebohn, J., Bommer, W., Liden, R., Brouer, R., Ferris, G. (2012). A Meta-analysis of antecedents and consequences of leader-member exchange: Integrating the past with an eye toward the future. Journal of Management, 38(6), 1715-1759.
• Eby L. T., Butts M. M, Hoffman B. J & Sauer J. B. (2015). Cross-lagged relations between mentoring received from supervisors and employee OCBs: Disentangling causal direction and identifying boundary conditions. Journal of Applied Psychology, 100(4), 1275-1285.
• Ellinger, A. D. & Cseh, M. (2007). Contextual factors influencing the facilitation of others’ learning through everyday work experiences. Journal of Workplace Learning, 19(7), 435-452.
• Estiri, M., Amiri, N., Khajeheinan, D., Rayej, H. (2018). Leader-member exchange and organizational citizenship behavior in hospitality industry: A study on effect of gender. Eurasian Business Review, 8, 267–284. Field, A. (2009). Discovering statistics using SPSS (3rd Edition). Thousand Oaks, CA: Sage Publications Ltd.
• Fitzgerald, C. & J. G. Berger. (2002). Executive coaching. USA: Davies Black Publishing. Hagen, M. S. (2012). Managerial coaching: A review of the literature. Performance Improvement Quarterly, 24(4), 17-39.
• George, D. & Mallery, M. (2010). SPSS for Windows step by step: A simple guide and reference, 17.0 update., (10th Edition), Boston: Pearson.
• Graen, G. B. & Scandura, T. A. (1987). Toward a psychology of dyadic organizing. Research in Organizational Behavior, 9, 175-208.
• Graen, G. B. & Uhl-Bien, M. (1995). Relationship-based approach to leadership: Development of leader-member exchange (LMX) theory of leadership over 25 Years: Applying a multi-level multidomain perspective. Leadership Quarterly, 6 (2), 219-247.
• Grant, A. M., Curtayne, L. & Burton, G. (2009). Executive coaching enhances goal attainment, resilience and workplace well-being: A randomised controlled study. The Journal of Positive Psychology, 4(5), 396-407.
• Güney, S. (2007). Yönetim ve organizasyon. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Jones, R. J., Woods, S. A. & Guillaume, Y. R. (2016). The effectiveness of workplace coaching: A meta-analysis of learning and performance outcomes from coaching. Journal of Occupational & Organizational Psychology, 89(2), 249 –277.
• Kalkavan, S. (2014). Farklı örgütsel kültürlerde yönetici koçluk davranışının çalışanın iş tatmini, örgütsel bağlılık ve örgütsel performans algılarına etkisi (Doktora Tezi). İstanbul Aydın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kalkavan, S. & Katrinli, A. (2014). The effects of managerial coaching behaviors on the employees’ perception of job satisfaction, organisational commitment, and job performance: case study on insurance industry in Turkey. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 150, 1137-1147.
• Katz, D. & Kahn, R. L. (1978) The social psychology of organizations. (2nd Edition), New York: Wiley.
• Kavuncu, M. (2019). Lider – üye etkileşimi ile öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kayri, M. (2009). Araştırmalarda gruplar arası farkın belirlenmesine yönelik çoklu karşılaştırma (PostHoc) Teknikleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(19), 51-64.
• Keleşoğlu, S. (2019). Örgüte bağlılık yaratmada yönetim koçluğu becerilerinin etkisi ve lider – üye etkileşiminin aracılık rolü (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılıç, C. K. & Özgen, M. (2022). Yönetici koçluk davranışının rol içi, rol dışı performansa ve iyi oluşa etkisinde psikolojik dayanıklılığın aracılık etkisi (Yüksek Lisans Tezi). Adana Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ladyshewsky, R. & Taplin, R. (2017). Employee perceptions of managerial coaching and work engagement using the measurement model of coaching skills and the utrecht work engagement scale. International Journal of Evidence Based Coaching and Mentoring, 15(2), 25–42.
• Liden, R. C. & Maslyn, J. M. (1998). Multidimensionality of leader- member exchange: An empirical assessment through scale development. Journal of Management, 24 (1), 43-72.
• Maamari, B., El Achi, S., Yahiaoui, D. & Nakhle, S.F. (2022). The effect of coaching on employees as mediated by organisational citizenship behaviour: Case of Lebanon. EuroMed Journal of Business, 17 (1), 21-45.
• Martin, R., Thomas, G., Guillaume, Y., Lee, A. & Epitropaki, O. (2016).Leader-member exchange (LMX) and performance: A Meta-analytic review. Personnel Psychology, 69, 67-121.
• McCarthy, G. & Milner, J. (2013). Managerial coaching: challenges, opportunities and training. Journal of Management Development, 32(7), 768-779.
• Moorman, R. H. (1991). Relationship between organizational justice and organizational citizenship behaviors: Do fairness perceptions influence employee citizenship? Journal of Applied Psychology, 76, 845–855.
• Organ, D. W. (1988). Organizational citizenship behaviour: The good soldier syndrome. England: Lexington Books.
• Özalp, İ. & Demirci, A. (1999). İşletme yönetiminde rehberlik (coaching) kavramı. Anadolu Üniversitesi İ.İ.B.F Dergisi,15 (1-2), 37-52.
• Özdemir, C., Yaman, R. & Şendir, M. (2019). Rehber hemşirelik. Adıyaman Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 5(1), 1394-1400.
• Öztürk, Ş. (2015). Eğitim örgütlerinde örgüt kültürü ve öğretmen liderliği: Lider- üye etkileşiminin aracılık rolü (Doktora Tezi). Gaziantep Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Özutku, H., Ağca, V. & Cevrioğlu, E. (2008). Lider-üye etkileşim teorisi çerçevesinde, yönetici-ast etkileşimi ile örgütsel bağlılık boyutları ve iş performansı arasındaki ilişki: Ampirik bir inceleme. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 22 (2), 193-210.
• Park, S., McLean, G. N. & Yang, B. (2008). Revision and validation of an instrument measuring managerial coaching skills in organizations. Online Submission.
• Podsakoff, P. M., MacKenzie, S. B., Moorman, R. H. & Fetter, R. (1990). Transformational leader behaviors and their effects on followers’ trust in leader, satisfaction, and organizational citizenship behaviors. Leadership Quarterly, 1, 107-142.
• Pürçek, I. K. (2015). Ankara ili devlet ilköğretim okul müdürlerinin koçluk davranışı ve öğretmenlerin iş doyumu düzeyleri ile ilişkisi (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Sezer, H. & Şahin, H. (2015). Koçluk: Tıp ve sağlık bilimleri. Tıp Eğitimi Dünyası, 14(42), 33-42.
• Sparrowe, R. T. & Liden, R. C. (1997). Process and structure in leader-member Exchange. Academy of Management Review, 22(2), 522-552.
• Stevens, N. (2007). Learning to coach: For personal and professional development (2nd Edition). Oxford: How to Content Publishing.
• Sürücü, L., Şeşen, H. & Maslakçı, A. (2023). Regression, Mediation/ Moderation, and Structural Equation Modeling with SPSS, AMOS, and PROCESS Macro, Livre de Lyon, France.
• Uğur, E. (2010). Yönetici hemşirelerin koçluk becerileri ve öz-etkililik-yeterlilik algılamaları (Doktora Tezi). İstanbul Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü