REFORM EFFORTS IN THE OTTOMAN MONETARY POLICY: AN ASSESSMENT FOR THE PERIOD OF 1800-1844

Yıl 2010, Cilt: 6 Sayı: 12, 371 - 392, 01.12.2010

Ömer Açıkgöz

Öz

This article analyzes money, money debasements as internal financing tools, and precious metals like gold and silver in the context of financial problems of the Ottomans for the period of 1800-1844. This is the beginning era of political, social and economic change and transformation of the Ottoman Empire. Monetary policies designed for reforms and war financing affected the production and distribution of precious metals as well. Increase in imports and wars involved had a negative impact on treasury income, money stocks and precious metals in the Ottomans. As a result of the pressure on the Ottoman markets of production capacity, exports and finance policies of the industrializing countries, the Ottomans shifted towards liberal policies for reforming its traditional economic structure. External and internal situations caused budget deficits and there was an insufficient money stock to balance the budget. Money standard was

Anahtar Kelimeler

The Ottomans, Finance, Money, Money Debasements, Precious Metals

OSMANLI PARA POLİTİKASINDA REFORM ÇABALARI: 1800-1844 DÖNEMİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Bu makalede 1800-1844 yılları arasındaki dönemde Osmanlı’nın mali sorunları bağlamında, para, iç finansman aracı olarak para tağşişleri ile altın ve gümüşten oluşan kıymetli madenler konusu incelenmektedir. Bu dönem, Osmanlı devletinin siyasal, sosyal ve iktisadi olarak değişim ve dönüşüm devresinin başlangıcıdır. Reformlar ve savaşların finansmanı için geliştirilen para politikaları aynı zamanda kıymetli madenlerin üretim ve bölüşümünü de etkilemiştir. Osmanlı’da ithalat artışı ve savaşlar; hazine gelirleri, para stoku ve kıymetli madenler üzerinde negatif etkiler yaratmıştır. Sanayileşen ülkelerin üretim hacmi ile ihracat ve finansman politikalarının Osmanlı piyasaları üzerinde oluşturduğu baskı sonucunda, Osmanlı geleneksel iktisadi yapısını reforme etmede liberal politikalara yönelmiştir. Dâhili ve harici şartların neden olduğu bütçe açıklarının kapatılmasında iç para stoku yetersiz kalmış, 1844 yılında para standardının kabulü ile birlikte Osmanlı devleti dış borçlanmaya yönelmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Finans, Para, Para Tağşişleri, Kıymetli Madenler

Kaynakça

• Acer, Zabit (2009), “Corruption of the Ottoman Inheritance System and Reform Studies Carried out in the 17th century”, Zeitschrift für die Welt der Türken; Journal of World of Turks, 1(2), pp. 119-131.
• Açba, Sait (1995), Osmanlı Devleti'nin Dış Borçlanması (1854-1914), Afyon Kocatepe İ.İ.B.F. Yayınları, Afyon.
• Akdağ, Mustafa (1999), Türkiye'nin İktisadi ve İçtimai Tarihi (1453-1559). Cilt: 2, Barış Yayınevi, Ankara.
• Akyıldız, Ali (1996), Osmanlı Finans Sisteminde Dönüm Noktası Kağıt Para ve Sosyo- ekonomik Etkileri. Eren Yayıncılık, İstanbul.
• Anbar, Adem (2009), “Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa'yla Finansal Entegrasyonu: 1800-1914”, Maliye Finans Yazıları Dergisi, 23(84), ss. 17-37.
• Auchterlonie, Paul (2000), “A Turk of the West: Sir Edgar Vincent's Career in Egypt and the Ottoman Empire”, British Journal of Middle Eastern Studies, 27(1), pp. 49-67.
• Autheman, A (2002), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı Bankası: Bank-ı Osmani-i Şahane, İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Aygün, Necmettin (2009), “Osmanlı Devleti'nin Son Zamanlarında Karadeniz'in Güney Kesiminde İktisadi Faaliyetler”, Karadeniz Araştırmaları, 6(23), ss. 41-76.
• Balta, Evangelia (2000), “Osmanlı Devletinde Rum Millet ve Ekonomik Gelişmişlikleri”, Osmanlı Devleti'nde Din ve Vicdan Hurriyeti, Ensar Neşriyat, İstanbul.
• Bayraktar, Kaya (2002), “Osmanlı Bankasının Kuruluşu”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 3(2), ss. 71-85.
• Belen, M. (1931), Türkiye İktisadi Tarihi Hakkında Tetkikler, (Ter. M. Ziya), İstanbul.
• Biber, Ahmet Emre (2009), “Osmanlı İmparatorluğu'nun Dünya Sistemine Eklemlenme Süreci ve Azgelişmişliğinin Evrimi”, Uluslararası İnsani Bilimler Dergisi, 6(1), ss. 27-44.
• BOA, CD, (10/470). Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Cevdet Darphane. Dosya: 10, Belge: 470.
• BOA, CD, (1/13). Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Cevdet Darphane. Dosya: 1, Belge: 13.
• BOA, CD, (15/707). Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Cevdet Darphane. Dosya: 15, Belge: 707.
• BOA, CD, (18/894). Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Cevdet Darphane. Dosya: 18, Belge: 894.
• BOA, CD, (19/920). Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Cevdet Darphane. Dosya: 19, Belge: 920.
• BOA, CD, (19/923). Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Cevdet Darphane. Dosya: 19, Belge: 923.
• BOA. CD, (21/1042). Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Cevdet Darphane. Dosya: 21, Belge: 1042.
• BOA. CD, (21/1289). Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Cevdet Darphane. Dosya: 21, Belge: 1289.
• BOA, CD, (28/1362). Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Cevdet Darphane. Dosya: 28, Belge: 1362.
• BOA, CD, (39/1929). Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Cevdet Darphane. Dosya: 39, Belge: 1929.
• BOA, CD, (42/2089). Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Cevdet Darphane. Dosya: 42, Belge: 2089.
• BOA, CD, (64/3173). Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Cevdet Darphane. Dosya: 64, Belge: 3173.
• BOA, HH, (423/21758). Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Hattı Hümayûn. Dosya: 423, Belge: 21758.
• BOA, HH, (536/26363). Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Hattı Hümayûn. Dosya: 536, Belge: 26363.
• BOA, HH, (556/27792). Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Hattı Hümayûn. Dosya: 556, Belge: 27792.
• BOA, HH, (565/27707). Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Hattı Hümayûn. Dosya: 565, Belge: 27707.
• BOA, HH, (565/27768). Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Hattı Hümayûn. Dosya: 565, Belge: 27768.
• BOA, HH, (567/27803). Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Hattı Hümayûn. Dosya: 567, Belge: 27803.
• Boztemur, Recep (1999), “XIX. Yüzyılda Kapitalist Dünya Ekonomisi ve Osmanlı İmparatorluğu”, Osmanlı, 7(2), ss. 383-388.
• Bulut, Mehmet (2008), “The Ottoman Approach to the Western Europeans in the Levant during the Early Modern Period”, Middle Eastern Studies, 44(2), pp. 259- 274.
• Cezar, Yavuz (1986), Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. Yüzyıldan Tanzimata Mali Tarih), Alan Yayıncılık, İstanbul.
• Değer Alper ve Adem Anbar (2010), “Osmanlı İmparatorluğu'nun İç Borçlanmada Kullandığı Yöntem ve Araçlar”, Maliye Finans Yazıları, 24(87), ss. 24-49.
• Dingeç, Emine (2007), “Osmanlı Devleti'nde Kalpazanlık Faaliyetleri 1560- 1600”, Akademik Araştırmalar Dergisi, 9(32), ss. 73-96.
• Doğan, Özlem Sertkaya (2005), “Türkiye'de Altın Madenciliği”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, (3), ss. 151-157.
• Eldem, Ethem (1998), Osmanlı Bankası Arşivi ve Tahsin İsbiroğlu Kolleksiyonundan Osmanlı Bankası Banknotları, Osmanlı Bankası Yayınları, İstanbul.
• Eren, Sadun (1984), İstihdam Para ve İktisadi Politika, Savaş Yayınları, Ankara.
• Frary, Lucien J. (2008), “Russian Interests in Nineteenth-Century Thessaloniki”, Mediterranean Historical Review, 23(1), pp. 15-33.
• Genç, Mehmet (2000), Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınevi, İstanbul.
• Geyikdağı, V. Necla & Geyikdağı, M.Yaşar (2009), “Liberalization in Turkey: Does History Repeat Itself?”, Middle Eastern Studies, 45(1), pp. 71-86.
• Gülalp, Haldun (1983), Gelişme Stratejileri ve Gelişme İdeolojileri, Yurt Yayınları, Ankara.
• Güran, Tevfik (1989), Tanzimat Döneminde Osmanlı Maliyesi: Bütçeler ve Hazine Hesapları (1841-1861), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Heywood, Colin (2008), “Fernand Broudel and Ottomans: The Emergence of Involvement (1928-50)”, Mediterranaen Historical Review, 23(2), pp. 165-184.
• Kaleli, Hüseyin (2002), “Osmanlı Madeni Para Rejiminde Enflasyona Yol Açması Bakımından Tağşişler ve Sebepleri”, SDÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi,7(2), ss.189-206.
• Karal, Enver Ziya (1983), Osmanlı Tarihi, C.V., Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Kaya, Miyase Koyuncu. (2009), “18. Yüzyılın İkinci Yarısında Bursa'da Esnafın Mali Durumuna Örnekler”, Ekev Akademi Dergisi, 13(40), ss. 261-276.
• Kazgan Haydar ve Toktamış Ateş, v.d (1999), Osmanlı'dan Günümüze Türk Finans Tarihi, I-II. İstanbul.
• Kazgan, Haydar (2005), Galata Bankerleri,Orion Yayınevi, Ankara.
• Kıray, Emine (1993), Osmanlı’da Ekonomik Yapı ve Dış Borçlar, İletişim Yayınevi, İstanbul.
• Köse, Murat (2001), “Osmanlıda Borsa ve Galata Bankerlerinin Devletin Mali Yapısındaki Rolü”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dregisi, (18), ss. 229- 251.
• Kurdakul, Necdet (1981)
• Osmanlı Devletinde Ticaret Antlaşmaları ve
• Kapitülasyonlar, İstanbul.
• Küçükkalay, Ahmet Mesut (2008), “Imports to Smyra between 1794 and 1802: Statistics from the Ottoman Sources”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, 51(3), pp. 487-512.
• Mantran, Robert (1990), 17. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul, TTK Yayınları, Ankara.
• Ortaylı, İlber (1983), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Hil Yayınları, İstanbul.
• Ölçer, Cüneyt (1978), Sultan Abdülmecid Devri Osmanlı Madeni Paraları, Yenilik Basımevi, İstanbul.
• Öner, Erdoğan (2001), Mali Olaylar ve Düzenlemeler Işığında Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet Döneminde Mali İdare Maliye Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Önsoy, Rıfat (1999), Mali Tutsaklığa Giden Yol Osmanlı Borçları, Turhan Kitapevi, Ankara.
• Özcan, Ruhi (2005), “Osmanlı Devletinde XVII. Yüzyılda Yapılan Sikke Tashihleri”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (17), ss. 237-266.
• Özdingiş, Vicdan (2004), “Osmanlı Devrinde Madenler ve Madenlerin İşletilmesi”, Maden Mühendisleri Odası Dergisi, (67), ss. 41-42.
• Pamuk, Şevket (1984), Osmanlı Ekonomisi ve Dünya Kapitalizmi (1820-1913), Yurt Yayınları, Ankara.
• Pamuk, Şevket (2000), Osmanlı İmparatorluğunda Paranın Tarihi, 2. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Pamuk, Şevket (2004), “Osmanlı İmparatorluğunda Para 1326-1914”, H. İnalcık ve Donald Quataert içinde, Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (1600-1914), C. II (1055), Eren Yayınları, İstanbul.
• Parasız, İlker (1994), Para Banka ve Finansal Piyasalar, Ezgi Kitabevi Yayınları, Bursa.
• Paylanbay, Elem (2007), “XIX. Yüzyıl Osmanlı Mali Bunalımı ve Çözüm Aracı Olarak Kaime Uygulaması”, T.C. Balıkkesir Üniversitesi F.E.F. Karesi Tarih Kulübü Bülteni, S. 1, ss. 50-62.
• Philliou, Christine (2008), “The Paradox of Perceptions: Interpreting the Ottoman Past through the National Present”, Middle Eastern Studies, 44(5), pp. 661-675.
• Quataert, Donald (2006), “Tanzimat Döneminde Ekonominin Temel Problemleri”, M. S. ve Halil İnalcık içinde, Tanzimat/Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (Ter. Fatma Acun), Phoenix Yayınevi, Ankara, ss. 447-455.
• Roumen, Avramov ve Şevket Pamuk (2006), “Monetery and Fiscal Policies in South- East Europe: Historical and Comparative Perspective”, First General Meeting of the South-East Europe Monetary History Network, Conferance, Bulgarian National Bank, Sofia,. pp. 7-22.
• Sağlam, Mehmet Hakan. (2009), “Osmanlı Mali Yaşamına Genel Bir Bakış”, M. Kenan içinde, Bir Osmanlı İktisatçısı Mehmet Kenan'ın Gözüyle İktisat Tarihinin Evrimi, Türkmen Kitabevi, İstanbul.
• Sayar, Ahmet Güneri (Aralık 1999-Ocak 2000), “Dünden Bugüne Osmanlı İktisat Düşüncesinin Temel Unsurlarına Bir Bakış”, Türk Yurdu, 700. Yılında Osmanlı Özel Sayısı, XIX-XX, (148-149), ss. 17-19.
• Tabakoğlu, Ahmet (1985a), Gerileme Dönemi Osmanlı Maliyesi, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tabakoğlu, Ahmet (1985b), “Osmanlı İktisat Tarihinde Enflasyon Meselesi (1300- 1750)”, Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi Dergisi.
• Tabakoğlu, Ahmet (1994), Türk İktisat Tarihi, Dergah Yayınları, İstanbul.
• Tuck, Christopher (2008), “All Innovation Leads to Hellfire: Military Reform and the Ottoman Empire in the Eighteenth Century”, The Journal of Strategic Studies, 31(3), pp. 467-502.
• Uygur, Ziya (1998), Osmanlı Devletinde Enflasyon ve Toplumsal Düzene Etkileri, Bayrak Matbaa Ltd. Şti, İstanbul.
• Yerasimos, Stefanos (1977), Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye, Tanzimattan I. Dünya Savaşına, (Cilt 2), (Çev. Babür Kuzucu), Gözlem Yayınları, İstanbul.