A CONTRIBUTION TO ZONGULDAK WORKER VILLAGE DEBATE IN TURKISH LABOR HISTORY FROM RIZA TEVFİK

Yıl 2017, ICMEB17 Özel Sayısı, 892 - 902, 01.12.2017

Tamer Güven

Öz

Worker village is a key concept of social organization of the workers who constitute the majority of the growing cities population in the history of industrialization. Such a concept for the first time is evaluated for Ereğli-Zonguldak Coalfield in Turkey. However, Professor Granigg, who was invited from Austria to Havza pointed out that it would cause problems for the workers to be togethered with breaking their land ties. Granigg recommended to construct a village for the settlement of workers’ families. Even if the Granigg’s project did not implement, the concept of the worker village entered the Turkish literature by this way.Doktor Rıza Tevfik had already contributed the concept of the worker village to Ottoman Literature with his article, titled “İngiltere’de Bir Amele Köyü” published in 1909. In this article, firstly, will be mentioned about the worker village concept's historical sense and then will be put forward the relevance of this concept with historical process of the Zonguldak Coal Basin and lastly the perspective of the Rıza Tevfik about this concept will be evaluated

Anahtar Kelimeler

Zonguldak Coal Basin, Company Town, Workers’ Village, Bournville, Rıza Tevfik

TÜRKİYE İŞÇİ TARİHİNDE ZONGULDAK AMELE KÖYLERİ TARTIŞMASINA RIZA TEVFİK'TEN BİR KATKI

Öz

Sanayileşme tarihinde, büyüyen şehirlerin nüfusunun çoğunluğunu oluşturan işçilerin sosyal organizasyonundaki önemli kavramlardan biri de amele köyleridir. Böyle bir modelin Türkiye’de uygulanılmasına dair ilk teklif Ereğli Kömür Havzası için yapılmıştır. Ancak Havza’ya Avusturya’dan davet edilen Profesör Granigg işçilerin toprak ile bağlarının koparılarak bir araya getirilmelerinin sorunlara yol açacağını beyan etmiştir. Bu sebeple de, Granigg, Filyos ve Çaycuma arasında bir köy kurularak işçi ailelerinin buraya yerleştirilmelerini tavsiye etmiştir. Granigg’in projesi hayata geçemese de halihazırdaki literatüre göre amele köyleri kavramı ilk defa Türkiye’deki yazın hayatına bu vesile ile girmiştir. Ancak Doktor Rıza Tevfik 1909’da “İngiltere’de bir Amele Köyü” başlıklı yazısı ile bu kavramı Osmanlı yazın hayatına zaten kazandırmıştır. Bu yazı çerçevesinde öncelikle amele köyü kavramının tarihsel niteliğine değinilecek, ardından bu kavramın Zonguldak Kömür Havzası ile alakası tarihsel süreç ile ortaya konulduktan sonra Rıza Tevfik’in bu kavrama bakış açısı değerlendirilecektir

Anahtar Kelimeler

Zonguldak Kömür Havzası, Şirket Şehri, Amele Köyü, Bournville, Rıza Tevfik

Kaynakça

• Borges, M. J. & Torres, S. B. (2012). Company towns: Concepts historiography, and approaches. İçinde M. J. Borges, S. B. Torres (eds.), Company Towns Labor, Space, and Power Relations across Time and Continents (ss. 1-40). New York: Palgrave Macmillian.
• Boyd, L. W. (2017). The company town. Erişim Tarihi: 25.11.2017, https://eh.net/encyclopedia/the-company- town/
• Buğra, A. (2013). Kapitalizm, yoksulluk ve Türkiye’de sosyal politika. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Cadbury (2017). Our story. Erişim Tarihi: 25.11.2017, https://www.cadbury.co.uk/our-story.
• Clark, E. (1992). Osmanlı sanayi devrimi. İçinde E. İhsanoğlu (der.), Osmanlılar ve Batı teknolojisi-Yeni araştırmalar ve yeni görüşler (ss. 37-52). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Çatma, E. (2006). Zonguldak taşkömürü havzası tarihi. Ankara: Sistem Ofset Yayıncılık.
• Doğan, İ. (1999). Sosyolojik düşüncenin Osmanlıdaki kaynakları: Ulûm-ı İktisadiye ve İçtimaiye dergisi örneği. Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 32(1), 49-82.
• Gürboğa, N. (2005). Mine workers, the state and war: The Ereğli- Zonguldak Coal Basin as the site of contest, 1920-1947 (Unpublished doctoral dissertation). Boğaziçi University Atatürk Institute for Modern Turkish History, İstanbul.
• Gürboğa, N. (2007). Emek, sermaye ve mekan üretimi Zonguldak Kömür Havzasında amele köyleri projeleri. Toplumsal Tarih, 164, 58-65.
• Güven, T. (2015). Zonguldak Kozlu’da kömür madenciliği: İşletmecilik ve çalışma hayatı (1848-191). Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2015). Türkiye’nin 200 yıllık iktisadi tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Quataert, D. (2008). Anadolu’da Osmanlı reforum ve tarım. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Quataert, D. (2009). Osmanlı İmparatorluğu’nda madenciler ve devlet Zonguldak Kömür Havzası 1822-1920. (Çev. N. Ö. Gündoğan, A. Z. Gündoğan). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Rıza Tevfik, (1909). İngiltere’de bir amele köyü. Ulum-i İktisadiyye ve İçtimaiye Mecmuası, 3(10), 209-223
• Sarç, Ö. C. (1940). Tanzimat ve sanayimiz. İçinde Tanzimat I. İstanbul: Maarif Matbası.
• Toprak, Z. (2013). Türkiye’de Durkheim sosyolojisinin doğumu. Toplumsal Tarih, 238. 22-32.
• Uçman, A. (2008). Rıza Tevfik Bölükbaşı. İçinde İslam Ansiklopedisi, 35, 68-70. Erişim Tarihi: 22.10.2017, http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c35/c350049.pdf , 28.11.2017.
• Wallerstein, I. (2012). Tarihsel kapitalizm ve kapitalist uygarlık. İstanbul: Metis.
• Van Zee, M. R. (2012). Form and reform: The Garden City of Hellereu-bei-Dresden, Germany, between company town model town. İçinde M. J. Borges , S. B. Torres (eds.), Company Towns Labor, Space, and Power Relations across Time and Continents (ss. 41-68). New York: Palgrave Macmillian.
• Yıldırım, K. (2013). Osmanlı’da işçiler (1870-1922) çalışma hayatı, örgütler, grevler. İstanbul: İletişim Yayınları.