TÜRKİYE’NİN İTHALATINDA RİSKİ AZALTMAK AÇISINDAN KAYNAK ÜLKE ÇEŞİTLENDİRMESİNİN YOĞUNLAŞMA ORANI VE HERFINDAHL-HIRSCHMAN ENDEKSLERİ ARACILIĞIYLA ÖLÇÜMÜ

Yıl 2024, Cilt: 20 Sayı: ICMEB'24 Özel Sayı, 414 - 422, 30.10.2024

Ali Konak , Serkan Dilek

https://doi.org/10.17130/ijmeb.1491588

Öz

Küreselleşen dünyada ülkeler arasındaki dış ticaret faaliyetlerinin giderek arttığı görülmektedir. Covid19 pandemisi ve 2022 Rusya-Ukrayna savaşı sonrası dönemde ülkelerin ihracat ve ithalatını sınırlı sayıda ülkeden gerçekleştirmesinin riskli olduğu görülmüştür. Zira pandemi, savaş ya da iki ülke arasında yaşanması muhtemel anlaşmazlıklar ülkelerin ithalatının aniden kesilmesi sonucunu ortaya çıkarabilecektir. Gıda ve hammadde gibi ürünlerin ithalatının kesilmesi ise ülke ekonomisi açısından telafisi güç maliyetler ortaya çıkarabilecektir. Covid-19 pandemisi ile başlayan süreçte politika yapıcıların ithalat yapılan kaynak ülkeleri çeşitlendirme konusunda istekli oldukları görülmektedir. Bu çalışmada Türkiye’nin ithalatında önemli bir yere sahip olan kaynak ülkelere yönelik yoğunlaşma düzeyinin ölçülmesi amaçlanmıştır. Bu ölçüm yoğunlaşma oranları ve Herfindahl-Hirshman endeksleri ile yapılmıştır. Yapılan hesaplamalar neticesinde Türkiye’de CR4 değerlerinin 32,85 ile 43,63 arasında; CR8 değerlerinin ise 48,06 ile 58,85 arasında değiştiği görülmektedir. Bu değerler Türkiye için ithalatta orta-yüksek dereceli kaynak ülke çeşitliliğini işaret etmektedir. HHI değerlerinin de analiz edilen dönem boyunca 2000’in altında gerçekleştiği, bir diğer ifadeyle kaynak ülke çeşitlendirmesinin başarılı olduğu görülmektedir. Entropi endeksleri de minimum değer olan sıfırdan oldukça uzaktır. Sonuç olarak tüm endeksler Türkiye’nin kaynak ülke çeşitlendirmesinde başarılı olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte tüm yoğunlaşma endeks sonuçlarına göre 2021, 2022 ve 2023 yıllarında ithalatta kaynak ülke çeşitlendirmesi açısından olumsuz yönde bir eğiliminin söz konusu olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kaynak ülke çeşitlendirmesi, Risk, Türkiye dış ticareti, Yoğunlaşma, Herfindahl-Hirschman endeksi

MEASUREMENT OF SOURCE COUNTRY DIVERSIFICATION IN TERMS OF REDUCING THE RISK IN TÜRKİYE'S IMPORTS THROUGH THE CONCENTRATION RATIO AND HERFINDAHL-HIRSCHMAN INDICES

Öz

It is seen that foreign trade between countries is increasing in the globalizing world. İn the period after the Covid19 pandemic and the 2022 Russia-Ukraine war, it has been seen that it is risky for countries to export and import from a limited number of countries. Factors such as pandemics, war, and conflict between two countries may result in sudden interruption of imports. Cutting off imports of products such as food and raw materials may result in irreparable costs for the country's economy. In the period that started with the Covid19 pandemic, it seems that policymakers are willing to diversify the source countries of imports. This study aims to measure the concentration in terms of the source countries from which Türkiye imports. This measurement was made with concentration ratios and Herfindahl-Hirshman indices. As a result of the calculations, CR4 values in Türkiye are between 32.85 and 43.63; It is seen that CR8 values vary between 48.06 and 58.85. These values indicate a medium-high degree of source country diversity in imports for Türkiye. It is seen that HHI values were below 2000 throughout the analyzed period, in other words, source country diversification was successful. Entropy indices are also far from zero, which is the minimum value. As a result, all indices show that Türkiye is successful in source country diversification. However, according to all concentration index results, it has been determined that there is a negative trend in terms of source country diversification in imports in 2021, 2022, and 2023.

Anahtar Kelimeler

Source country diversification, Risk, Turkish Foreign Trade, Concentration, Herfindahl-Hirschman index

Kaynakça

• Ayrancı, E. (2009). Türkiye’nin ekonomik açıdan küreselleşmesinin yoğunlaşma vasıtasıyla ölçülmesi ve konu hakkında bir araştırma. Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, 16, 50-64.
• Börü, M. K., & Özmen, E. (2022). Petrol fiyatlarının dış ticaret açığı ile ilişkisi: 1999-2019 yılları arasında Türkiye analizi. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 185-196.
• Dilek, S., & Konak, A. (2016). Concentration in Kastamonu halva production sector between 1994 and 2014. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 229, 158-166.
• Dilek, S. (2017). Oyun Teorisi Eşliğinde Sanayi Ekonomisi. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Dilek, S. (2021). Avrasya jeopolitiğinde kuşak yol projesinin Türkiye açısından sunduğu fırsatlar. İçinde M. Yorulmaz ve S. Yılmaz (Eds.) Avrasya Denkleminde Rusya-Çin Rekabeti (s. 253-270) Ankara: Astana Yayınları.
• Dilek, S., & Konak, A. (2022). Kuzey Afrika ülkelerinin ithalatında kaynak ülke çeşitlendirmesinin yoğunlaşma oranı ve Herfindahl-Hirschman endeksi aracılığıyla ölçümü. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 18(1). 1-16
• Dineri, E., & Işık, N. (2021). İthalat bağımlılığı ve Türkiye ekonomisinde imalat sanayi: Hatemi-J asimetrik nedensellik testi. Gazi İktisat ve İşletme Dergisi, 7(1), 68-82.
• Doğan, S., & Kaya, S. S. (2011). Gümrük Birliği sonrasında (1996-2009) Türkiye’nin Avrupa Birliği ile diş ticaretinin ülke ve fasil bazli yoğunlaşma analizi. Istanbul University Econometrics and Statistics e-Journal, (14), 1-18.
• Erkan, B. (2014). Product and market diversification in Turkey’s foreign trade. International Journal of Advances in Management and Economics, 3(1), 1-15.
• Erkan, B., & Sunay, Z. F. (2016). Türkiye’nin ihracatının yoğunlaşma perspektifinde analizi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(7), 1823-1842.
• Erkan, B., & Bozduman, E. T. (2021). Analysis of export concentrations of China and Japan on product basis. ASSAM Uluslararası Hakemli Dergi, 8(19), 140-146.
• Goldfarb, D. (2006). Too many eggs in one basket? Evaluating Canada’s need to diversify trade, C.D.Howe Institute Commentary, 236, 1-28
• Goschin, Z., Constantin, D. L., Roman, M., & Ileanu, B.V. (2009), Specialisation and concentration patterns in the Romanian economy, Journal of Applied Quantitative Methods, 4(1), 95-111
• Ildırar, M., & Kıral, E. (2018). Piyasa yapısı ve yoğunlaşma: Türk otomotiv sektörü üzerine bir analiz. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1), 93-117.
• İnançlı S., & Konak, A. (2011). Türkiye’de ihracatın ithalata bağımlılığı: Otomotiv sektörü. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 6(2), 343-62.
• Kuçlu, N., & Yenilmez, F. (2024). Çin’in pandemi öncesi/sonrası dönemde Türkiye ile olan endüstri içi ticaretinin seyri. Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 11(1), 101-120.
• Lüthje, T. (2010). European trade and economic integration, Department of Entrepreneurship and Relationship Management Working Paper, 1, 1-23
• Öçal, B. (2022). COVİD-19’un Türkiye’nin dış ticaret taşıma türlerine etkisinin incelenmesi. Disiplinler arası Girişimcilik ve Yenilikçilik Çalışmaları Dergisi, 1(2), 62-74.
• Öztürk, S., & Saygın, S. (2017). 1973 Petrol krizinin ekonomiye etkileri ve stagflasyon olgusu. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 6(12), 1-12.
• Seymen, D. (2009). Gümrük Birliği Türkiye'nin Avrupa Birliği ile Ticaretinde ülke yoğunlaşmasını değiştirdi mi? Suleyman Demirel University Journal of Faculty of Economics & Administrative Sciences, 14(1). 199-220
• Soğancılar, N., Dereli, Z., & Sağlam Arı, G. (2022). COVİD 19 salgınında gıda güvencesi: Gıda tedarik zincirlerine bağlı etkiler. Alanya Akademik Bakış, 6(2), 2333-2349.
• Su, K. T. (2003). Rekabet hukukunda teşebbüslerin hâkim durumunun belirlenmesinde pazar gücünün ölçülmesi. (Rekabet Kurumu Uzmanlık Tezi), . Yayın No: 0094, (https://www.rekabet.gov.tr/Dosya/uzmanlik-tezleri/12-pdf sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 01.05.2024)
• Rekabet Kurumu, Ankara. TUİK (2024a). Dönemsel Gayrisafi Yurt İçi Hasıla, IV. Çeyrek: Ekim-Aralık ve Yıllık, (https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Donemsel-Gayrisafi-Yurt-Ici-Hasila-IV.-Ceyrek:-Ekim-Aralik-ve-Yillik,-2023-53756 sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 01.05.2024)
• TUİK (2024b). Dış Ticaret İstatistikleri, (https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dis-Ticaret-Istatistikleri-Mart-2024-53535 sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 01.05.2024)
• TUİK (2023). Yüzyılın Göstergeleri. Yayın no:4710. TUİK (2022). İstatistik Göstergeler:1923-2022. Yayın No:4677
• Ünlü, F., & Yıldız, R. (2019). Türkiye’de dış ticaretin teknolojik yapısının fasıl bazlı yoğunlaşma analizleri ile belirlenmesi. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 9(17), 7-26.
• Yaşar, M. & Dilek, S. (2023). Avrupa Havacılık Endüstrisindeki Rekabetin Havayolu ve Havalimanı Bağlamında Değerlendirilmesi. İçinde F. Dayı (Ed.) Havacılık Yönetimi. (s. 213-228). Ankara: Gazi Kitapevi.
• Yaşar, M., & Gerede, E. (2018). Türkiye havayolu iç hat şehir çiftlerindeki pazar yapılarının piyasa yoğunlaşması ölçütleri ile belirlenmesi. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(1), 171-197.
• Yılmaz, F., & Akkaya, G. C. (2020). Türkiye’nin Avrupa birliği ile dış ticaretinde yoğunlaşma analizi. Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(2), 251-267.