Anadolu Arkeolojisinde Mardin: Kazandıklarımız, Kaybettiklerimiz ve Kaybedebileceğimiz Değerler

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 169 - 193, 31.10.2024

Muhammed Eyyub Dalar

https://doi.org/10.63046/ijms.1516555

Öz

Mardin, Güneydoğu Anadolu'nun zengin arkeolojik ve kültürel mirasına ev sahipliği yapmaktadır. Bölgedeki sistemli arkeolojik araştırmalar 1960'lı yıllarda başlamış olmasına rağmen, ilk kazılar 1980'lerde gerçekleştirilmiştir. Bu dönemden sonra, uzun yıllar boyunca araştırmalar kısıtlı imkanlarla sürdürülmüş; ancak 2005 yılından itibaren HES baraj projeleri kapsamında ve ilerleyen yıllarda Artuklu Üniversitesi'nin Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü, Kültür ve Turizm Bakanlığı, müze müdürlükleri ve diğer araştırmacıların katılımıyla Mardin il ve ilçelerinde geniş çaplı araştırmalar yapılmaya başlanmıştır. Bu çalışmada, Anadolu arkeolojisi başta olmak üzere, Güneydoğu Anadolu ve Mardin iline ait bakanlık ve kurtarma kazıları ile envanter çalışmaları ele alınarak incelenmiştir. Araştırmalar sonucunda, Mardin ilinde yapılan arkeolojik çalışmalar, bölgenin tarihi ve kültürel kalıntılarını önemli bir noktaya taşıyarak, tarihöncesinden İslami dönemlere kadar çeşitli kültürlere ev sahipliği yaptığını ortaya koymaktadır. Ancak, bu bilimsel araştırmalar ve kazılar neticesinde arkeolojik sit alanlarının baraj inşaatları, kontrolsüz altyapı çalışmaları, kaçak kazılar ve doğal nedenlerden kaynaklanan tahribatlara maruz kaldığı da tespit edilmiştir. Dolayısıyla, bu araştırmanın kültürel miras ve beşerî bilimler alanındaki akademik çalışmalara anlamlı bir katkı sağlaması ümit edilmektedir. Gelecek nesillere miras bırakılacak değerlerin korunması için herkesi bilinçli davranmaya davet etmekte ve bu değerlerin korunmasının hayati önemini bir kez daha hatırlatmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Güneydoğu Anadolu Mardin, Kültürel Miras, Tur Abidin

Mardin İn Anatolian Archaeology: Gains, Losses, and Values Might Lose

Öz

Mardin hosts a rich archaeological and cultural heritage in Southeastern Anatolia. Although systematic archaeological research in the region began in the 1960s, the first excavations were not conducted until the 1980s. Subsequently, research was carried out under constrained conditions for many years; however, from 2005 onwards, extensive investigations commenced in Mardin and its districts as part of hydroelectric dam projects, with the collaboration of the Artuklu University's Department of Archaeology and Art History, the Ministry of Culture and Tourism, museum directorates, and other researchers. This study examines the ministry and rescue excavations, as well as inventory studies, focusing primarily on Anatolian archaeology, particularly that of Southeastern Anatolia and the province of Mardin. The findings of these investigations underscore the historical and cultural significance of the region's archaeological remains, demonstrating that Mardin has been home to various cultures from prehistoric times through the Islamic periods. However, these scholarly investigations and excavations have also brought to light the damage inflicted on archaeological sites due to dam constructions, uncontrolled infrastructure developments, illegal excavations, and natural causes. Consequently, it is anticipated that this research will provide a meaningful contribution to academic discourse in the fields of cultural heritage and humanities. It calls for heightened awareness and conscientious efforts to preserve the values that will be bequeathed to future generations, emphasizing once again the critical importance of protecting these cultural assets.

Anahtar Kelimeler

Southeast Anatolia, Mardin, Cultural Heritage, Tur Abdin.

Kaynakça

• Ahunbay, M. (1991). Dara-Anastasiopolis, XII. Kazı Sonuçları Toplantısı I, 28 Mayıs-1 Haziran 1990 (ss.391-397). Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Allak, F. (2021). Mardin Müzesi’nde Bulunan Son Dönem Madeni Hamayilleri (Muskalıklar). Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 35-45. https://doi.org/10.47130/bitlissos.925329
• Alef, Y. (2017). Towards an Inventory for archaeological heritage management in Israel. The International archives of the photogrammetry, remote sensing and spatial Information sciences, 42, 21-25. https://doi.org/10.5194/isprs-archives-XLII-2-W5-21-201
• Algaze, G. (1989). A New Frontier: First Results Of The Tigris-Euphrates Archaeological Reconnaissance Project, 1988. Journal Of Near Eastern Studies, 48(4), 241-281. https://doi.org/10.1086/373408
• Armağan, E. (1983). Girnavaz kazısının Anadolu arkeolojisindeki yeri ve önemi. İçinde I. Araştırma Sonuçları Toplantısı (ss. 69-75). Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayın.
• Aslanapa, O. (1961). Diyarbakır Sarayı kazısından ilk rapor 1961. Türk Arkeoloji Dergisi, (17), 10-18. Ay, E. (2015). Kapsamlı arkeolojik yüzey araştırma projesi (Arkeolojik yüzey Araştırması FEF.08.09; s. 160). T.C Gaziantep Üniversitesi Araştırma Projeleri Yönetim Birimi.
• Aydın, D. (2019).Boncuklu Tarla kurtarma kazısından çıkarılan hayvan kemiklerinin zooarkeolojik analizi [Yüksek lisans tezi],Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Benedick, P. (1980). Güneydoğu Anadolu Araştırmaları. İçinde (İstanbul ve Chicago Karma Projesi) Güneydoğu Anadolu Tarih Öncesi Araştırmaları (ss. 107-193). Edebiyat Fakültesi Basımevi. (İstanbul ve Chicago Karma Projesi) Güneydoğu Anadolu Tarih Öncesi Araştırmaları.
• Bundesdenkmalamt. (2018). Fundberichte aus Österreich Band 55 E-Book Berichte 2016. Ferdinand Berger.
• Can, B., ve Erdoğan, N. (2014). Dara: Bizans-Sasani sınırında bir garnizon kenti ve kazıları. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 40. Kuruluş Yılı Armağanı Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40 Yılı, 347-371.
• Coşkunsu, G. (2019). Hırbe Helale (Harabe Helale) ve Gurs Vadisi. Afrika'dan Dünya'ya Yayılırken Yolu Anadolu'dan Geçen Paleolitik Dönem Atalarımızın Mardin'deki İzleri. Aktüel Arkeoloji, C. 67, s. 76-83.
• Çambel, H., ve Braidwood, J. R. (1980). Güneydoğu Anadolu Tarih Öncesi Araştırmaları I, İstanbul Üniversitesi. Edebiyat Fakültesi Yayınları, (2585).
• Çığ, M. İ (1996). Mustafa Kemal Atatürk ve Türkiye’de arkeoloji, Erdem Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, Aydın Sayılı Özel Sayısı II Cilt: 9 Sayı: 26, 621-627. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/688136
• Çilingiroğlu Ç. ve G. Özgüner (2013), Değişen Arkeoloji: Teorik Arkeoloji Grubu Türkiye Toplantısı Bildirileri içinde, İstanbul: Ege Yayınları, 105-120.
• Çağlayan, M. (2020). Duvarın Arkasındaki Tarih Şeyh Muhammed Farisi Zaviyesi. International Journal of Mardin Studies, 1(1), 55-63.
• Dalar, M., ve Siddiq, A. (2024). Matiate: Zooarkeolojik Veriler Işığında Güneydoğu Anadolu Bölgesi Geç Osmanlı Dönemi Çok Kültürlü Bir Mahalle. Roots and Paws Diverse Perspectives on the Past Through Plants and Animals. METU, 20.
• Darvill, T. (2019). Archaeology in the PPG16 era: Investigations in England, 1990-2010 (Paperback edition). Oxbow Books.
• Demirci, Ş., ve Özenbaş, M. (1992). Gırnavaz kazılarından alınan insan dişleri üzerinde yapılan morfolojik bir çalışma. VII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 13-28.
• Demirelli, E., ve Alpaslan, F. S. (2018). Dara Antik Kenti iskeletlerinin antropolojik analizi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(2), 1583-1606. https://doi.org/10.17218/hititsosbil.458453
• Dinç, F. and Yeşilbaş, E. (2022). Mardin il. Bakanlığı Ç. Ş. (ed.), Türklerde Çevre ve Şehircilik, Vol. II. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Dinçer, B. (2015). Basında Arkeoloji: Geyik muhabbeti nereye kadar? Değişen Arkeoloji, 1, 159-165.
• Ekmen, A. (1983). Kerküşti 1981 yılı çalışmaları. IV. Kazı Sonuçları Toplantısı, 313-314.
• Emiliani, A. (1996). Leggi, bandi e provvedimenti per la tutela dei beni artistici e culturali negli antichi stati italiani, 1571-1860. Bologna: Nuova Alfa.
• Erdoğan, N. (2014). Mezopotamya'nın Bilge Şehri Mardin'den tarihi Aydınlatan Işık: Sürekli Definesi. Mardin Müzesi Yayınları.
• Erkanal, A. (1984). Girnavaz kazısının Anadolu arkeolojisindeki yeri ve önemi. 1. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 69-73.
• Ersun, D. (2021). Matiate (Midyat) yeraltı şehri A-1 ve A-4 mekanlarının işlevine yönelik bir değerlendirme. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 191-220. https://doi.org/10.30561/sinopusd.1007461 Galanakis, Y. (2022). How (Not) to Protect the Past? Heritage Protection Efforts and Power Struggles in Early Modern Greece.
• Genç, B., ve MacGinnis, J. (2023). The Assyrian Rock Relief at Yaǧmur (Evrihan) in the Tur Abdin. Archaeopress Archaeology. https://doi.org/10.32028/9781803274225
• Hauptmann, H. (1983). Lidar Höyük. Türk Arkeoloji Dergisi(46), 93-111. https://dergipark.org.tr/tr/pub/turkarkeolojidergisi/issue/67272/1049586
• Hodder, I. (2018). Dolanıklık: İnsanlar ile şeyler arasındaki ilişkilerin arkeolojisi. Alfa yay.
• Hogarth, D. G. (1914). Carchemish: Report on the Excavations at Jerablus on Behalf of the British Museum, Part I: Introductory. London: The Trustees of the British Museum.
• Kartal, M. Taşkıran, H., Bulut, K., ve Dinç, O. (2014). "Yontmataş bulgular ışığında Yukarı Dicle Havzası’nda yeni bir Neolitik yerleşim: Boncuklu Tarla." Ankara Üniversitesi Dil-Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi 54, 489- 500. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dtcfdergisi/issue/66789/1044485
• Kersel, M. M. (2006). License to sell: The legal trade of Antiquities in Israel. University of Cambridge.
• Kodaş Ergül, E., Eşref, E., Birkan, G., Dinç Onur, Ç., Çiftçi Yunus, L. K., Erdem Çağdaş, Ş., İpek Bahattin, A., & Aksin
• Hatip, A. (2024). Uluköy Mağarası kazıları, Mardin/Türkiye: İlk rapor. Arkeoloji ve Sanat, 7(176), 1-16. http://bevis.beu.edu.tr/yayinlar/9058352/makale
• MacGinnis, J., Matney, T., ve Köroğlu, K. (2012). Before the flood: startling finds from the Tigris basin. Current world archaeology, (50), p-30.
• Nesli, A. (2018). Eski Eserlerin Korunmasının Hukuk Tarihi Yönüyle İncelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 20(1), 431-478.
• Ökse, A. T., Görmüş, A., Atay, E., Muluk, Y., Eroğlu, M., Torpil, S ve Kayacan, N. (2009). Ilısu Barajı inşaat sahası yüzey araştırmasında belirlenen arkeolojik alanlar. Tüba-Ked Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (7), 71-94. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tubaked/issue/57427/813979
• Özdemir, A. (2003), ‘Hayali geçmiş: Arkeoloji ve milliyetçilik, 1923-1945 Türkiye Deneyimi’, O. Erdur ve G. Duru (der.) Arkeoloji: Niye? Nasıl? Ne İçin? içinde, İstanbul: Ege Yayınları, 7-26.
• Özdoğan, M.(1982).Doğu Marmara ve Trakya araştırmaları. Türk Arkeoloji Dergisi,45),37https://dergipark.org.tr/tr/pub/turkarkeolojidergisi/issue/67109/1048070
• Tekkaya, İ. (1993). 1983-1989 Yılı Girnavaz Kazısında Ele Geçen Hayvan Kemikleri. İçinde 9.Arkeometri Sonuçları Toplantısı (ss. 195-210). T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı yayın Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü yayın.
• İnternet kaynakları-ve Kanunameler
• Istituto Nazionale di Statistica. (29 Ocak 2019). I musei, le aree archeologiche ei monumenti in Italia. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024, https://www.istat.it/it/archivio/226510
• Budget Economico (2022-2024). Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024, https://www.rgs.mef.gov.it/_Documenti/VERSIONEI/attivita_istituzionali/formazione_e_gestione_del_bilancio/bilancio_di_previsione/budget_economico/2022-2024/LB/M140-Budget-LB-2022-2024.pdf Archaeological Institute of America. (1 Temmuz 2018 - 30 Haziran 2019). Annual Report 2019. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024, https://www.archaeological.org/wp-content/uploads/2020/07/Annual-Report-2019.pdf