Konargöçer Aşiretlerin Urfa, Mardin ve Rakka Arasına İskânı (17. ve 19. Yüzyıllar)

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 148 - 168, 31.10.2024

Mehmet Nuri Şanda

https://doi.org/10.63046/ijms.1539730

Öz

Bu araştırmanın amacı Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi’ndeki belgeler ve araştırma-inceleme eserler ışığında Urfa ile Rakka arasına iskân edilen aşiretleri tespit etmek ve bu iskânların nedenlerini belirlemektir. Araştırma ağırlıklı olarak 17. ve 19. yüzyıllar arasındaki dönemi kapsamaktadır. Belirtilen amaçlar doğrultusunda araştırmada, nitel araştırma metotlarından tarihsel araştırma metodu ve doküman içerik analizi tekniği kullanılarak birçok araştırma eser incelenmiş ve arşiv belgesi transkripsiyon edilerek araştırmaya aktarılmıştır. Arşiv belgelerindeki bilgiler doğrultusunda tablolar oluşturulmuştur. Bu tablolarda aşiretlerin isimleri, nereden geldikleri, nereye yerleştirildikleri, hane sayıları belirtilmiştir. Ayrıca aşiretlerin yerleştirildiği bölgeler renkli haritalar çizilerek somut bir şekilde gösterilmeye çalışılmıştır. Araştırmada konargöçer aşiretlerin Urfa ve Rakka arasında iskân edildikleri köyler, iskân hareketlerinin ekonomik, askeri, idari nedenleri, doğal afetler ve çevresel faktörlerin iskânlara etkileri, aşiretlerin eşkıyalık hareketleri, Urfa ve Rakka arasına gerçekleştirilen iskânlar, bu iskânların kalıcı olması için alınan teşvik edici ve zorlayıcı tedbirler hakkında bilgilere yer verilmektedir. Literatürde Urfa ve Rakka arasına yapılan iskânlar hakkında doğrudan bir araştırmaya rastlanmamıştır. Araştırmanın bu yönüyle alanda bir boşluğu dolduracağı ve bilim dünyasına katkı sunacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Urfa, Rakka, Konargöçer, İskân

Settlement of Nomadic Tribes Between Urfa, Mardin, and Raqqa (17th and 19th Centuries)

Öz

This research aims to identify the tribes settled between Urfa and Raqqa in the light of the documents in the Presidential Ottoman Archives and the research-study works and to determine the reasons for these settlements. The research mainly covers the period between the 17th and 19th centuries. In line with the stated objectives, many research works were examined and archival documents were transcribed and transferred to the research using the historical research method and document content analysis technique from qualitative research methods. Tables were created in line with the information in the archival documents. In these tables, the names of the tribes, where they came from, where they were settled, and the number of households are indicated. In addition, the regions where the tribes were settled were tried to be shown concretely by drawing colored maps. The study provides information on the villages where nomadic tribes were settled between Urfa and Raqqa, the economic, military, and administrative reasons for the settlement movements, the effects of natural disasters and environmental factors on the settlements, the banditry movements of the tribes, the settlements between Urfa and Raqqa, and the incentive and coercive measures taken to make these settlements permanent. There is no direct research on the settlements between Urfa and Raqqa in the literature. It is thought that this study will fill a gap in the field and contribute to the world of science.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Urfa, Raqqa, Nomadic, Settlement

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• BOA DH. MKT, 104/12, H. 23 Muharrem 1311 – M. 6 Ağustos 1893)
• BOA DH. MKT, 1794/51, H.10 Cemâziye’l-evvel 1308 - M. 22 Aralık 1890)
• BOA, A.} MKT. UM., 59/97, H.18 Receb 1267 – M. 19 Mayıs 1851)
• BOA, DH. İD. 2/13, s.4, R.30 Kânûn-ı evvel 1326 – M. 12 Ocak 1911)
• BOA, MVL, 710/80, H. 24 Muharrem 1282 – M. 19 Haziran 1865)
• BOA, MVL. 381/133, H.19 Cemâziye’l-âhir 1278 – M. 22 Aralık 1861)
• BOA, MVL. 631/19, H.16 Zî’l-hicce 1278 – M. 14 Haziran 1862)
• BOA, MVL.719/130, s.1, R.10 Kânûn-ı evvel 1281 – M. 22 Aralık 1865)
• BOA, MVL.719/130, s.3, H.20 Şevvâl 1282 – M. 8 Mart 1866)
• BOA, Y. PRK. UM., 47/25, H.29 Safer 1317 M. 9 Temmuz 1899)
• BOA, YEE. 37/46, s. 46, H.1282 - M. 1865-1866)
• BOA, YEE. 37/46, s. 47, H.1282 – M.1865-1866)
• Araştırma – İnceleme Eserler
• Arslan, H. (2001). Osmanlı’da nüfus hareketleri (XVI. Yüzyıl): Yönetim, nüfus, göçler, iskânlar, sürgünler. Kaknüs Yayınları.
• Çelik, G. (1999). Osmanlı Devleti’nin nüfus ve iskân politikası. Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, Divân, (1), 49-110. https://dergipark.org.tr/tr/pub/divan/issue/25935/273229
• Çelikdemir, M. (2001). Osmanlı Döneminde aşiretlerin Rakka’ya iskânı (1690-1840), [Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi]. YÖK TEZ https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=5T1_CZ5-UGb9QCmoURec4MnLLJHrgEst9M0W28SN2-FOEloIGuAhNn2pMKr7E9gO
• Doğan, H. (2009). Osmanlı Devleti'nin Rumeli'nin iskânında uyguladığı yöntem ve stratejiler. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Reşat Genç Özel Sayısı-I, (29),657-674. https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/tugba.kara/145429/OSMANLI_DEVLETININ_RUMELININ_ISKANINDA_U.pdf
• Gülsoy, E. (2019). XIV-XVIII. yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde iskâna tâbi tutulan grupların hukukî ve ekonomik durumları, İskânda ortaya çıkan problemler, N. İpek, M. Taştemir (Eds.), Osmanlı’da İskân ve Göç, (s.41). Açıköğretim Fakültesi Yayınları.
• Gün, D. (2012). XVIII. yüzyılda Antakya’nın sosyal ve ekonomik yapısı (1708-1777). Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Gündüz, T. (2002). “Konar-göçer”, TDV İslâm Ansiklopedisi, (Cilt 26, 161-163. ss.). Diyanet Vakfı Yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/konar-gocer (30.08.2024).
• Halaçoğlu, Y. (1991). XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunun iskân siyaseti ve aşiretlerin yerleştirilmesi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kalaycı, İ. ve Kızılkaya, O. (2012). Osmanlı Devleti’nin iskân siyaseti ve yerleşim birimleri üzerine bir değerlendirme. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 361-378. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mkusbed/issue/19552/208341
• Katırancı, Ü. (2017). Devlet ve aşiret ilişkilerine bir örnek: Ceridler (1691-1750). Çukurova Araştırmaları Dergisi, 3(1), 52-67. https://doi.org/10.18560/cukurova.1075
• Katırancı, Ü., (2020). Osmanlı Devleti'nde 1691 yılı iskan siyaseti: Çukurova örneği. Tarih Boyunca Uluslararası Göç ve Göçmenlik. Ege Üniversitesi Yayınevi.
• Öğüt, T. (2008). 18-19.yy.’da Birecik Sancağında iktisadi ve sosyal yapı. [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖKTEZ. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=ZeTyprYuef2HkaF3xt4wYpOqTL6cxnwIUKQ9rzuPGpUn2B4bUugszuf9ZFXGO1aY
• Orhonlu, C. (1963). Osmanlı İmparatorluğu’nda aşiretleri iskân teşebbüsü (1691-1696). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Orhonlu, C. (1967). Osmanlı İmparatorluğunda Derbend teşkilatı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Orhonlu, C. (1987). Osmanlı İmparatorluğunda aşiretlerin iskânı, Eren Yayıncılık. Şemseddin Sami. (2007), Kamûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları.
• Yalman, A. R. (1993). Cenup’ta Türkmen Oymakları, Kültür Bakanlığı Yayınları.