A Series Of Articles By Hasan Saîd Çelebi On Ottoman Literary History: Observatıons On Works Related To The Hıstory Of Ottoman Lıterature

Yıl 2025, Sayı: 14, 33 - 58, 28.12.2025

Adem Ceyhan , Rumeysa Nur Ertaş

https://doi.org/10.51540/ijof.1699775

Öz

It is well known that biographical works documenting the lives and works of scholars, Sufis, poets, and writers in Arabic, Persian, and Turkish literary traditions have been compiled for centuries. In Turkish literature, the first example of the tezkire (poet biography) genre was written by Ali Şir Nevâî in 897 AH (1491–92 CE), while the last was authored by İbnü’l-Emîn Mahmud Kemal İnal. The earliest known independent work on the lives of Ottoman scholars and sheikhs was written by Taşköprîzâde Ahmed Efendi in 965 AH (1558 CE). This biographical text was later supplemented with a series of appendices (zeyil) in Arabic and Turkish from the latter half of the 16th century until the late 19th century. As for "new" anthologies, tezkires, biographies, and similar works on Ottoman literature, their production began in the last quarter of the 19th century and continued in subsequent periods. Hasan Saîd Çelebi (Çayır, 1891–1935), who had been publishing articles on divan poets since 1913, introduced and reviewed major works on Ottoman literature in the Donanma journal between 1914 and 1915. Later, he critiqued certain judgments and information presented in the poetic introduction of Ziyâ Paşa’s anthology Harâbât. This study provides a general overview of Hasan Saîd Bey’s aforementioned articles, followed by their transliterated texts in the Latin alphabet for readers’ examination.

Anahtar Kelimeler

Hasan Saîd , Ottoman literature , Donanma , Sufism , Tezkire.

Hasan Saîd Çelebi’nin Osmanlı Edebiyatı Tarihi Hakkında Bir Yazı Dizisi: Târîh-i Edebiyât-ı Osmâniyeye Dâ’ir Âsâr Üzerinde Mütâleât

Öz

Arap, Fars ve Türk edebiyatı tarihinde âlim, sufi, şair ve yazarların hayatları ve eserleri hakkında bilgiler veren biyografik kitapların asırlar boyunca telif edildiği malumdur. Türk edebiyatında şair tezkireleri türündeki eserlerin ilki H 897 (M 1491-92)’de Ali Şir Nevâî, sonuncusu ise İbnü’l-Emîn Mahmud Kemal İnal tarafından yazılmıştır. Osmanlı âlim ve şeyhlerinin hayatları konusunda bilinen ilk müstakil eseri, Taşköprîzâde Ahmed Efendi, H 965 (M 1558)de yazmış; bu biyografik metne 16. asrın ikinci yarısından 19. asrın sonlarına kadar, Arapça, Türkçe birtakım zeyiller de kaleme alınmıştır. Osmanlı Edebiyatına dair “yeni” denebilecek antoloji, tezkire, biyografi vb. türden eserler ise 19. asrın son çeyreğinden itibaren yazılmaya başlamış; bu faaliyetler sonraki devirlerde de devam etmiştir. 1913’ten beri divan şairleri konusunda yazılar yayımlayan Hasan Saîd Çelebi (Çayır, 1891-1935), 1914-15 yıllarında Donanma gazetesinde Osmanlı Edebiyatına dair belli-başlı eserleri sayıp tanıtmış; sonra Ziyâ Paşa’nın Harâbât adlı antolojisinin manzum başlangıcında verdiği bazı bilgi ve hükümleri ele alıp tenkit etmiştir. Bu çalışmada Hasan Saîd Bey’in anılan yazılarından umumi olarak bahsedildikten sonra onların Latin harflerine aktarılan metinleri okuyucuların incelemesine arz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hasan Saîd , Osmanlı edebiyatı , Donanma , Tasavvuf , Tezkire.

Kaynakça

• Akün, Ö. F. (1988). Ahdî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C 1, ss. 509-514). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Akyüz, K. vd. (1958). Fuzûlî, Türkçe divan. TTK Basımevi.
• Albayrak, S. (1996). Son devir Osmanlı uleması. C I-V. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
• Canım, R. (2000). Latîfî, tezkiretü’ş-şu’arâ ve tabsıratü’n-nuzamâ (inceleme-metin). AKM Başkanlığı Yayınları.
• Ceyhan, Â. ve Ertaş, R.N. (2025). Hasan Saîdü’l-Mevlevî’nin bazı edebî ve tasavvufi yazıları. Mecmua Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 10(19), 171-233. https://doi.org/10.32579/mecmua.1651541
• Çapanoğlu, M. S. (1942). Neyzen Tevfik hayatı ve eserleri. Çığır Kitabevi.
• Fâik Reşad. (1898). “Cevdet Beyefendi’ye.” Tezkire-i Latîfî (Dersaâdet).
• Hakimiyeti Milliye (20 Ağustos 1930). Edebiyat muallimleri kongresinde dün de edebiyat tarihi münakaşası oldu. 1-2.
• Hasan Saîd Çelebi. Şiir Defterleri. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Ktp. Revnakoğlu Arşivi, nr. 57.
• Hasan Saîdü’l-Mevlevî (2 Teşrîn-i Evvel 1329/15 Ekim 1913). Sahâ’if-i eslâfdan- Nâbî. Büyük Duygu, (19), 311-313.
• İbn Mevlânâ Hasan Saîd. (4 Temmuz 1329/17 Temmuz 1913). Bir ihtifâl. Rübâb, 2 (67), 384-385.
• İbn Mevlânâ Hasan Saîd. Vecdî. Peyâm (31 Mart 1330/13 Nisan 1914), 4.
• İbn Mevlânâ Hasan Saîd (27 Teşrîn-i Evvel 1330/9 Kasım 1914). Târîh-i Edebiyât-ı Osmâniyeye dâ’ir âsâr üzerinde mütâleât. Donanma, (67), 298-301.
• İbn Mevlânâ Hasan Saîd Hasan Saîd. (10 Teşrin-i Sânî 1330/23 Kasım 1914). Târîh-i Edebiyât-ı Osmâniyeye dâ’ir âsâr üzerinde mütâleât 2. Donanma, (69), 331-334.
• İbn Mevlânâ Hasan Saîd (8 Kânûn-ı Evvel 1330/21 Aralık 1914). Târîh-i Edebiyât-ı Osmâniyeye dâ’ir âsâr üzerinde mütâleât 3. Donanma, (73), 394-396.
• İbn Mevlânâ Hasan Saîd (12 Kânûn-ı Sânî 1330/25 Ocak 1915). Târîh-i Edebiyât-ı Osmaniyeye dâ’ir âsâr üzerinde mütâleât 4. Donanma, (78-30), 477-479.
• İbn Mevlânâ Hasan Saîd (23 Şubat 1330/8 Mart 1915). Edebî sütunlar: yeni bir makāle münâsebetiyle yeni bir eser. Donanma, (84-36), 577-576.
• İbn Mevlânâ Hasan Saîd. (1 Teşrîn-i Sânî 1335/1 Kasım 1919). Sohbet-i edebiyye- unutmamaklığımız lâzım gelen sîmâlar: merhûm Şehâbeddîn Süleymân. Alemdâr, (320-2621), 3.
• İpekten, H. vd. (1988). Tezkirelere göre divan edebiyatı isimler sözlüğü. Kültür ve Turzim Bakanlığı Yayınları. Kemâl (1303). Tahrîb-i harâbât. Matbaa-i Ebü’z’-Ziyâ.
• Kurnaz, C. (1995). Muallim Nâcî, Osmanlı şairleri. MEB Yayınları.
• Levend, A. S. (1988). Türk edebiyatı tarihi (1. baskı). TTK Yayınları.
• Macit, M. (2017). Şah İsmail, Hatâyî dîvânı. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Nef’î, Sihâm-ı Kazâ, İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Ktp. Yazma Bağışlar, 7274, 9020. İÜ Nadir Eserler Ktp. TY, 511.
• Sabâh. Şundan bundan. (23 Hazîran 1913), 3.
• Sabâh. Cihâd-ı Ekber- Mevlevîlerin dünkü ictimâı (22 Safer 1333/9 Kânûn-ı Sânî 1915), s. 1. Son Posta. Kıymetli bir lise muallimini kaybettik. (28 Ağustos 1935), 2.
• Şehâbeddin Süleyman. (6 Mart 1330/19 Mart 1914). Nâyîler- yeni bir gençlik karşısında. Safahât-ı Şiir ve Fikir, (1), 3-6.
• Tanyıldız, A. (2017). Metnin tekâmülü açısından Fuzûlî’nin bir gazeline bakış. Edebî Eleştiri Dergisi, 1 (1), 33-45. Tevhîd (13 Şubat 1313/27 Şubat 1898). Musâhabe. İkdâm, (1301), 3-4.
• Türk, V. (2021). Türkiye’de Ali Şir Nevâyî çalışmaları. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (52), 403-441.
• Ziyâ Paşa (1311/1894). Mukaddime-i harâbât. Matbaa-i Ebü’z-ziyâ.