KEMÂL PAŞAZÂDE, ŞEMSEDDÎN SİVÂSÎ, ABDURRAHÎM KARAHİSÂRÎ, ESÂSÎ VE LE’ÂLÎ’YE AİT MANZUM KASİDE-İ BÜRDE TERCÜMELERİNİN KARŞILAŞTIRILARAK İNCELENMESİ

Yıl 2020, Sayı: 4, 90 - 123, 30.12.2020

Fatma İmamoğlu

Öz

Şiirin çevrilebilirliği/çevrilemezliği asırlardır tartışılan bir konu olmakla birlikte şiir çevirileri geçmişte olduğu gibi günümüzde de hız kesmeden devam etmiş, çeviri eserlerin kaynak metinle biçimsel ve anlamsal bağını ne derece koruyabildiğini tam olarak tespit edebilmek amacıyla pek çok kuram geliştirilmiş ve bu kuramlar doğrultusunda kaynak metin ile erek metni karşılaştıran birçok akademik çalışma yapılmıştır. Ancak söz konusu çalışmalarda ele alınan çevirilerin Cumhuriyet dönemi ve sonrası dönemde yapılmış bilhassa Batı kaynaklı metinlerin çevirileri ile sınırlı kaldığı; Klasik Türk edebiyatı döneminde Arap ve Fars dilinden yapılmış çevirilerin incelemelerine ise neredeyse hiç değinilmediği görülmüştür. Bu makalede Arap edebiyatının ünlü şairi İmam Busûrî’nin Hz. Muhammed’e olan derin saygı ve sevgisini ifade etmek amacıyla kaleme aldığı Kaside-i Bürde adlı eserine Klasik Türk edebiyatının nispeten farklı zamanlarında Kemâl Paşazâde, Şemseddîn Sivâsî, Abdurrahîm Karahisârî, Esâsî ve Le’âlî tarafından yapılmış olan beş farklı manzum çeviri üzerinde durulacaktır. Çalışmanın giriş bölümünde kaynak metnin yazarı İmam Busûrî’nin hayatı ve Kaside-i Bürde adlı eseri ile bu eserin 5 mütercimi hakkında kısa bir bilgi verilecektir. İnceleme bölümünde ise çeviri metinlerin ilk 10 beytinden hareketle bu çeviriler; nazım biçimi, vezin, kafiye gibi biçimsel özellikler ile erek metinde verilmek istenen düşünce ve duygulara yaklaşabilme düzeyleri, kaynak metindeki sözcüklere karşılık bulmadaki başarıları, Arapça söz diziminin Türkçe metne yansıma biçimi, mütercimlerin kaynak metinden farklı olarak çeviriye yapmış oldukları eklemeler ve eksiltmeler ve kaynak metinde ağırlıklı olarak kullanılan söz sanatlarının erek metinlere yansıma düzeyleri açısından karşılaştırılarak değerlendirilecektir. Böylelikle Klasik Türk edebiyatı döneminde benimsenen tercüme anlayışları ve bu anlayışların eserlere yansıma biçimleri söz konusu metinlerden yola çıkılarak anlamlandırılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı Busûrî, Kaside-i Bürde, tercüme, mütercim

The Comparative Analysis of Translations of Kaside-i Bürde That Belong to Kemâl Paşazâde, Şemseddîn Sivâsî, Abdurrahîm Karahisârî, Esâsî and Le’âlî

Öz

Beside the debate on whether poem is to be translated or not, poem translation has continued without pausing and to identify how much the figural and semantic sense is kept many theories has been developed and so many academic studies have been done comparing the source text and the target text accordingly. However, translations being analyzed in these studies are limited with Republican and after Republican period, and especially from western literature and also almost no Arabic or Persian translations during Classical Turkish Literature is seen. In this article, well known poet of Arabic Literature İmam Busûrî and five different translations of Kemâl Paşazâde, Şemseddîn Sivâsî, Abdurrahîm Karahisârî, Esâsî ve Le’âlî to his work called Kaside-i Bürde which he has attributed to Hz.Muhammad to express his deep respect and love. In the introduction part of this work, brief information on the author of the source text İmam Busûrî’s life and his work Kaside-i Bürde and five translations of this work would like to be given. In the analysis part, translations regarding the first ten verses of each would like to be compared in respect to figurative aspects like meter, rhythm, rhyme and how much they get close to the meaning in the target texts, how much they succeed in finding words for the meaning in the source texts, and reflecting Arabic syntax on Turkish, additions or diminutions done by translators different than the source text and how figure of speech used in the source text is reflected on the target text. By doing so, the understanding of translation in Classical Turkish literature and how this understanding reflects on the works would like to be analyzed.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature, Busûrî, Kaside-i Bürde, translation, translator

Kaynakça

• Aksan, Doğan (2013). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Armutçuoğlu, İlhan (2009). Kasîde-i Bürde, Erkam Yayınları, İstanbul.
• Albayrak Sak, Vesile (2019). “Esâsî’nin Kaside-i Bürde Tercümesi”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 16, s. 343-363.
• Erdem, Mehmet Dursun (2008). “Anadolu Ağızlarında Görülen Birincil Ünlü Uzunlukları Üzerine”, Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Cilt 3, Sayı 3, s. 502-562.
• Kaya, Mahmut (1992). “Bûsîrî, Ahmed b. Ebu Bekir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. VI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul. ____________ (2001). Kasîde-i Bürde’yi Türkçe Söyleyiş, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Kahraman, Bahattin (1997). “Le’âlî ve Abdurrahîm Karahisârî’nin Manzum Kasîde-i Bürde Tercümeleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 4, Konya, s. 57-107.
• Okuyucu Cihan; Yazar, Sadık (2018). Konyalı Muhyî İbtidânâme (İnceleme-Metin-Günümüz Türkçesine Çeviri-Tıpkı Basım, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Seyyid Hüseyin el-Amasî. “Kaside-i Bürde Mecmuası”, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Mihrişah Hatun, No: 353.
• Sezer, İsmail Hakkı (1985). İmam Bûsîrî ve Bürde’si, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya. ____________ (2000). “Kaside-i Bürde ve Nesir ve Manzum Tercümesi”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 10, Sayı 10, Konya, s. 65-88.
• Şahin, Ebubekir Sıddık (1997). Kasîde-i Bürde’nin Türkçe Şerh ve Tercümeleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Turan, Şerafettin. (2002). “Kemâlpaşazâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 25, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Yazar, Sadık (2011). Anadolu Sahası Klasik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• __________ (2014). “Osmanlı Dönemi Şiir Tercümesinde Karşılaşılan Biçimsel (Nazım Biçimi, Aruz, Kafiye) Zorluklar”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX: Metnin Halleri Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh, (Hazırlayan: Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu vd.), Klasik Yayınları. İstanbul, s. 249-293.