II. MEŞRUTİYET BASININDA FIKRA TÜRÜNÜN DOĞUŞU: MAHMUT SADIK’IN TAKVİMDEN BİR YAPRAK YAZILARI

Yıl 2021, Sayı: 5, 30 - 54, 30.06.2021

Mert Öksüz

https://doi.org/10.51540/ijof.936860

Öz

Bu makalede, II. Meşrutiyet sonrasında Yeni Gazete’de yayımlanmış Takvimden Bir Yaprak isimli fıkra köşesinden ve köşenin yazarı Mahmut Sadık’tan bahsedilmektedir. Meşrutiyet’in ilanından kısa süre sonra yayımlanmaya başlanan Takvimden Bir Yaprak köşesinde o günlerin güncel siyasal ve sosyal gelişmeleri, edebî söyleyiş araçları kullanılarak 150-200 kelimelik çok kısa yazılarla ele alınmıştır.
Genel olarak söylenecek olursa Mahmut Sadık, ciddi siyasi yazılar ile Meşrutiyet’le beraber sayıları artmış mizah gazetelerindeki yergici tutum arasında durmuş ve günün getirdiklerini geniş bir okur topluluğunun anlayabileceği kısa içerikler hâlinde sunmuştur. Bu fıkralar II. Meşrutiyet sonrasının edebiyat ve basın çevrelerinde ilgi uyandırmış ve pek çok yazar tarafından bir nesir türü olan fıkranın da ilk yerli örneği kabul edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mahmut Sadık, Takvimden Bir Yaprak, II. Meşrutiyet, fıkra

Kaynakça

• Abdullah Cevdet (1930). “Mahmud Sadık Bey”, İctihad, 15 Ağustos, S. 303, s. 5435-5436.
• Ahmet Rasim (1978). Gülüp Ağladıklarım, Haz.: Ahmet Sevinç, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Akçay, Miray Gökçe (2019). Mahmut Sadık Bey ve Romanları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Üsküdar Üniversitesi SBE.
• Aktaş, Şerif (1987). Ahmet Rasim, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Y.
• Ayvazoğlu, Beşir (2005). “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Geçerken Türk Aydınları”, Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Haz.: Sabahattin Şen, İstanbul: Bağlam Yayıncılık, s. 289-294.
• Benjamin, Walter (2019). Pasajlar, Çev.: Ahmet Cemal, İstanbul: YKY.
• Bora, Tanıl; Cantek, Levent (2009). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce (Dönemler ve Zihniyetler), C. 9, İstanbul: İletişim Y., s. 879-901.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO), Dosya: 845, Gömlek: 63356.
• ________________________(BOA), Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO), Dosya: 1153, Gömlek: 86446.
• ________________________(BOA), Dahiliye Mektubi Kalemi (DH. MKT.), Dosya: 1670, Gömlek: 109.
• ________________________(BOA), İrade-Hususi (İ..HUS), Dosya: 68, Gömlek: 64.
• ________________________(BOA), Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT.), Dosya: 1094, Gömlek: 61.
• ________________________(BOA), Maliye Nezareti-Emlak-i Emiriyye Müdüriyeti (ML.EEM.), Dosya: 1346, Gömlek: 26.
• ________________________(BOA), Zabtiye (ZB), Dosya: 24, Gömlek: 73.
• Cevdet Kudret (1989). Örneklerle Edebiyat Bilgileri, C. 1, İstanbul: İnkılâp ve Aka Basımevi.
• Çetindaş, Dilek (2020). “Mahmut Sadık”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Erişim Adresi: http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mahmut-sadik.
• Duman, Hasan (2000). Osmanlı-Türk Süreli Yayınları ve Gazeteleri, C. 1. Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.
• Durmuşlu, İlkay (2011). Osmanlı Devleti’nin Son Dönemlerinde Türk Basını ve Yeni Gazete (R. 1334/M. 1918 Tarihli 1565.[1]-1579. [15] Sayılarının Transkripsiyonu ve Fihristi), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzincan: Erzincan Üniversitesi SBE.
• Dürbîn (1324). “Serab”, Yeni Gazete, 26 Teşrinievvel, S. 80, s. 3.
• Giz, Adnan (1988). Bir Zamanlar Kadıköy, İstanbul: İletişim Yayınları.
• [İleri], Celal Nuri (1933). “Osmanlı Devleti Ölürken”, Vakit, 20 Mart, s. 4.
• İnalcık, Halil (2008). “II. Meşrutiyet”, Doğu Batı II. Meşrutiyet “100. Yıl” C. 1, S. 45, s. 11-16.
• İnuğur, M. Nuri (2005). Basın ve Yayın Tarihi, İstanbul: Der Yayınları.
• İmzasız (1930). “Hazin Bir İrtihal”, Vakit, 29 Temmuz, s. 6.
• İmzasız (1930a). “Mahmut Sadık Bey”, Milliyet, 29 Temmuz, s. 1, 5.
• İmzasız (1947). “Evvel Zaman İçinde: Yeni Gazete”, Vakit-Yeni Gazete, 8 Eylül 1947, s. 4.
• İpekçi, Abdi (röportaj) (1975). “Her Hafta Bir Sohbet”, Milliyet, 17 Mart, s. 9.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (2009). Gençlik ve Edebiyat Hatıraları, İstanbul: İletişim Y.
• Karataş, Turan (2018). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Karay, Refik Halit (2014). Memleket Yazıları 7-Bu Gazeteciler. Haz.: Tuncay Birkan, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Kocabaşoğlu, Uygur (2010). Hürriyet'i Beklerken İkinci Meşrutiyet Basını, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kuntay, Midhat Cemal (1945). “Çocukluk !”, Son Posta, 5 Ekim, s. 1.
• Levend, Agâh Sırrı (1970). “Türk Edebiyatında Fıkra”, Türk Dili, C. XXIII, S. 231, s. 212-214.
• [Alaybek], Agâh Mazlum (1930). “Mahmut Sadık Bey”, Cumhuriyet, 21 Temmuz, s. 1,3.
• Mahmut Sadık (1296). “Başlıksız”, Tercüman-ı Hakikat-Mekâtib-i Rüştiye Şakirdanı İçin Haftada Bir Kere Neşrolur, 26 Şevval, S. 3, s. 1.
• ____________ (1329). Takvimden Yapraklar, İstanbul: Matbaa-i Hayriye ve Şürekâsı.
• ____________ (2017). Tekâmül- Darwin’in Irkların Tekâmülü Nazâriyasının Romanı, Haz.: Prof. Dr. Ali İhsan Kolcu, Erzurum: Salkımsöğüt Y.
• [Morkaya], Burhan Cahid (1939). “Sabahtan Sabaha: San’at Cefası”, Son Posta, 25 İkinciteşrin, s. 3.
• Naci Sadullah (Röportaj) (1937). “Güzel ve Eğlenceli Röportaj Serisi: İstanbul Meyhaneleri Eski ve Meşhur Akşamcılar Nasıl İçerlerdi”, Son Posta, 12 Birinciteşrin, s. 6.
• Örik, Nahit Sırrı (1945). “Fıkra Konusuna Dair”, Tanin, 13 Aralık, s. 2.
• Özyeğin (ty.a). Türk Edebiyatında Tefrika Roman Tarihi-Seyyah Tercümanı, Erişim Tarihi:02.01.2021.http://eresearch.ozyegin.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/10679/5154/Sabah%20Terc%c3%bcman%c4%b1%20form.pdf?sequence=2&isAllowed=y
• _______ (ty.b). Türk Edebiyatında Tefrika Roman Tarihi-Rüşvet, Erişim Tarihi: 02. 01.2021.http://eresearch.ozyegin.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/10679/5256/R%c3%bc%c5%9fvet%20form.pdf?sequence=2&isAllowed=y
• _______ (ty.c). Türk Edebiyatında Tefrika Roman Tarihi-Sevda ve Kalb-i Şeyda, ErişimTarihi:01.01.2021.http://eresearch.ozyegin.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/10679/5289/Sevda%20ve%20Kalbi%20Seyda.pdf?sequence=2&isAllowed=y
• _______ (ty.ç). Türk Edebiyatında Tefrika Roman Tarihi-Zevk-i Hürriyet, Erişim Tarihi:02.01.2021.http://eresearch.ozyegin.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/10679/5148/Zevk-i%20Hurriyet.%20form.pdf?sequence=2&isAllowed=y
• Pamuk, Orhan (2004). İstanbul Hatıralar ve Şehir, İstanbul: YKY.
• Polat, Nâzım Hikmet (2003). “II. Meşrutiyet Devri Türk Kültür-Edebiyat ve Basın Hayatının Bir Yansıtıcısı Olarak RÜBAP DERGİSİ”, TÜBAR Türklük Bilimi Araştırmaları, Sayı 14, s. 7-41.
• Safa, Peyami (1957). “Objektif: Fıkra Üstadları”, Milliyet, 30 Mayıs, s. 2.
• Server Bedii (1935). “Sözün Kısası: Muharrirler ve İçki”, Son Posta, 14 Mayıs, s. 3.
• Süleyman Tevfik (2011). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Elli Yıllık Hatıralarım, Haz.: Şaban Özdemir, Tahsin Yıldırım, İstanbul: DBY Yayınları.
• Şahin, Seval (2008). “Amerikan Irkını Ehlileştiren Türk Şefik: Mahmud Sadık’ın Tekâmul Romanı Üzerine”, İlmî Araştırmalar, C. 25, s. 139-148.
• Taner, Haldun (aktaran) (1987). Düz Yazıları 7: Hak Dostum Diye Başlayalım Söze, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Til, Enis Tahsin (2015). Gazeteler ve Gazeteciler, Haz.: İbrahim Şahin, Ankara: Cümle Yayınları.
• [Tokgöz], Ahmet İhsan (1930). “Mahmut Sadık ve Servetifünun”, Resimli Uyanış-Servetifünun, C.68-4, S. 1773-88, 7 Ağustos, s. 146-149.
• Tugay, Ahmet (2013). Mahmut Sadık’ın Tekâmül Romanında Garpçılık ve Sosyal Darwinizm, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi SBE.
• Uçak, H. İbrahim (2001). “Demiryolları Mecmuası ve Demiryolcu Dergileri”, Kebikeç, S. 11, s. 251-277.
• Yalman, Ahmet Emin (1997). Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, C. 1. İstanbul: Pera Turizm ve Ticaret Yayını.