REFİK HALİD KARAY’IN ROMANLARINDA BAKIŞ AÇISI VE ANLATICI DÜZLEMİ

Yıl 2021, Sayı: 6, 138 - 147, 30.12.2021

Fatma Topdaş Çelik

https://doi.org/10.51540/ijof.1008404

Öz

Anlatmaya bağlı edebî metinlerdeki kişiler dünyası, mekân ve zaman algısı, dil ve üslup anlatıcının algısı ve bilgisi doğrultusunda oluşur. Bu açıdan anlatmaya bağlı edebî metinlerde bakış açısı ve anlatıcı metni kuran ve şekillendiren yapısal unsurlardandır. Yazarın yapacağı tercihe göre hâkim/tanrısal bakış açısı, kahraman bakış açısı ve tanık/gözlemci bakış açısı doğrultusunda kimlik kazanan anlatıcının eserdeki konumunu da bu bakış açısı belirler. Anlatıcının sınırlı ya da sınırsız bilgi ve algı niteliğine sahip olması benimsenen bakış açısının sonucudur. Söylem düzleminde anlatım evrenini kuran bakış açısı ve anlatıcı unsuru, anlatım teknik ve yöntemlerini de belirleyerek yazarın üslubunun ayrışmasını ve görünür kılınmasını sağlar; aynı zamanda romanlardaki ülkü ve karşıdeğerlerin aktarımında yansıttığı görüş ve benimsediği tutum sebebiyle de çok işlevli bir yapısal unsura dönüşür.
Bu çalışmada Türk edebiyatında hikâye ve mizah yazıları kadar romanlarıyla da yer edinen Refik Halid’in roman türündeki yirmi eserinde, bakış açısı ve anlatıcı unsuru metindeki işlevi ve nitelikleri bakımından incelendi. Bu inceleme sonucunda, kurgularını genel olarak geleneksel/klasik roman yapısı üzerine temellendiren Refik Halid Karay’ın romanlarından on dört tanesinin hâkim bakış açısı ve anlatıcı, dört tanesinin kahraman bakış açısı ve anlatıcı, iki tanesinin ise karma/çoklu bakış açısı ve anlatıcı düzlemine sahip olduğu tespit edildi.

Anahtar Kelimeler

Refik Halid Karay, Roman, Kurgu, Bakış Açısı, Anlatıcı

Point of View and Narrator in the Novels of Refik Halit Karay

Öz

The world of persons, perception of space and time, language and style in narrative literary texts are formed within the perception and knowledge of the narrator. In this sense, in narrative texts, the point of view and the narrator are among the structural elements that form and shape the text. The point of view determines the position of the narrator, who gains an identity as in line with an omniscient, third-person limited or first-person point of view based on the author’s preference, in the work. Whether the narrator has a limited or an unlimited status of knowledge and perception is a result of the point of view that is adopted. The element of point of view and narrator that forms the narrative world on a discursive level also determines the techniques and methods of narration and facilitates the distinction and visibility of the style of the author, while at the same time, transforming into a multifunctional structural element due to the view reflected and the attitude adopted in the expression of the protagonists and antagonists in novels.
In this study, the element of point of view and narrator is investigated in terms of its function and qualities within the text in twenty novels of Refik Halit Karay, who is a part of Turkish literature with his novels, as well as high stories and satirical writings. As a result of this investigation, it is determined that among the twenty novels of Karay, who bases his expression usually on the conventional/classical novel structure, fourteen novels have omniscient points of view and narrators, four have first-person points of view and narrators, and two have mixed/multiple points of view and narrators.

Anahtar Kelimeler

Refik Halid Karay, Novel, Fiction, Point of View

Kaynakça

• Aktaş, Şerif (2005). Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş, Akçağ Yay. Ankara.
• Aytür-1, Nejla (1997). “Bakış Açısı”. Roman’da Bakış Açısı ve Anlatılış. (Editör: Hasan Boynukara), Boğaziçi Yay., İstanbul, s. 49-82.
• Aytür-2, Ünal (1997). “Roman Sanatı ve Bakış Açısı”, Roman’da Bakış Açısı ve Anlatılış, (Editör: Hasan Boynukara), Boğaziçi Yay. İstanbul, s. 83-100.
• Booth, Wayne C., (2004). “Bakış Açısı ve Kinaye Mesafesi”, Roman Teorisi, (Çev. Sevim Kantarcıoğlu), Akçağ Yay., Ankara, s. 82-100.
• Boynukara, Hasan (1997). “Bakış Açısı”, Roman’da Bakış Açısı ve Anlatılış, (Editör: Hasan Boynukara), Boğaziçi Yay., İstanbul, s.109-124.
• Çetin, Nurullah (2009). Roman Çözümleme Yöntemi. Öncü Kitap, Ankara.
• Çetişli, İsmail (2003). Metinler Tarihine Giriş Roman-Hikâye, Kardelen Kitabevi. Isparta.
• Çıraklı, Mustafa Zeki (2011). “Anlatıbilim Yazıları Bakış Açısı: Anlatan Kim? Gören Kim?”, Hece Öykü, Sayı 47, s. 83-90.
• Karay, Refik Halid (2009). Ayın On Dördü, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Karay, Refik Halid (2009). Çete, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Karay, Refik Halid (2009). İki Cisimli Kadın. İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Karay, Refik Halid (2009). Bu, Bizim Hayatımız. İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Karay, Refik Halid (2009). Dört Yapraklı Yonca. İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Karay, Refik Halid (2009). Karlı Dağdaki Ateş, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Karay, Refik Halid (2009). Dişi Örümcek, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Karay, Refik Halid (2009). Sonuncu Kadeh, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Karay, Refik Halid (2009). Yerini Seven Fidan, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Karay, Refik Halid (2009). Ekmek Elden Su Gölden, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Karay, Refik Halid (2015). Anahtar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Karay, Refik Halid (2015). Bugünün Saraylısı, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Karay, Refik Halid (2016). Yezidin Kızı. İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Karay, Refik Halid, (2016). Nilgün, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Karay, Refik Halid (2016). Kadınlar Tekkesi, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Karay, Refik Halid (2017). İstanbul’un Bir Yüzü. İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Karay, Refik Halid (2017). Sürgün, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Karay, Refik Halid (2017). Yeraltında Dünya Var, İnkılâp Kitabevi, İstanbul
• Sazyek, Hakan (2004) “Romanda Temel Anlatım Yöntemleri Üzerinde Bir Sınıflandırma Çalışması” Folklor-Edebiyat, Sayı 37, s. 103-118.
• Sazyek, Hakan (2020). Roman Terimleri Sözlüğü, Hece Yay., İstanbul.
• Şahin, Veysel (2017). “Refik Halit Karay’ın ‘İstanbul’un Bir Yüzü’ Romanında Yapı’. Researcher: Social Science Studies, Cilt 5, Sayı 8, s. 266-292.
• Şahin, Veysel (2020). “Romanda Bakış Açısı ve Anlatıcı Düzlemi”. Romanda Bakış Açısı ve Anlatıcı Düzlemi, (Editör: Veysel Şahin), Akçağ Yay., Ankara, s. 15-33.
• Tekin, Mehmet (2004). Roman Sanatı. Ötüken Yay., İstanbul.