HOCA AHMED YESEVÎ’DEN ZÂRÎ’YE CENNET-CEHENNEM MÜNAZARASI

Yıl 2022, Sayı: 7, 152 - 170, 30.06.2022

Halil Batur

https://doi.org/10.51540/ijof.1102911

Öz

Edebî türler açısından oldukça zengin olan klasik Türk edebiyatı türlerinden biri de münazaradır. Münazara, bir konu üzerinde belli kurallar çerçevesinde yapılan tartışma, üstünlük yarışına girme gibi anlamlara gelmektedir. Gerek Doğu edebiyatlarında gerekse Batı edebiyatlarında birçok örneğine rastlanan münazara hem manzum hem de mensur olarak yazılabilir. Türk edebiyatı münazara türündeki eserler bakımından son derece zengin bir edebiyattır. Münazaralar müstakil bir eser olarak yazılabildiği gibi herhangi bir eserin bir bölümü hâlinde de karşımıza çıkabilmektedir. XI. yüzyılda ilk örneklerine rastladığımız münazaranın Türk edebiyatındaki ilk örneklerinden biri de Hoca Ahmed Yesevî’nin Dîvân-ı Hikmet’inde yer alan cennet-cehennem münazarasıdır. Cennet-cehennem münazarası örneklerinden birini de XIX. asır şairlerinden Zârî yazmıştır.
Bu çalışmada öncelikle, klasik Türk edebiyatında münazara ile ilgili genel bilgiler verilmiştir. Sonrasında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yazma Eserler Koleksiyonunda kayıtlı olan Zârî Dîvânı kısaca tanıtılmıştır. Daha sonra Hoca Ahmed Yesevî ile Zârî adlı şairin cennet-cehennem konusunda yazdıkları münazaralar tanıtılıp şekil ve muhteva açısından birbiriyle mukayese edilmiştir. Bu mukayesenin ardından, şimdiye kadar yayımlanmamış olan Zârî’nin münazarasının transkripsiyonlu metni verilmiştir. Bu çalışma vesilesiyle hem bilinmeyen bir divan tanıtılacak hem de münazara literatürüne küçük de olsa bir katkı sağlanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Yesevî, Zârî, münazara, cennet-cehennem

Kaynakça

• Benli, Ş. (2019). Klasik Türk Edebiyatında Münazara. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Bice, H. (1993). Hoca Ahmed Yesevî ve Dîvân-ı Hikmet. TDV Yayınları.
• Bice, H. ve Tatcı, M. (2017). Dîvân-ı Hikmet Hoca Ahmed Yesevi. Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları.
• Çakır, E. (2014). Zârî, Mehmed. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zari-mehmed adresinden 31/03/2022 tarihinde alınmıştır.
• Çapraz, E. (2018). Mücadele’den Münazara’ya: Türk Edebiyatında Münazaranın Kaynağına Dair İçtimai Bir Bakış. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 58, Sayı: 1, 21-41. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/489403.
• Diriöz, M. (1977). Türk Edebiyatında Münazara. Millî Kültür. 2/1. Kültür Bakanlığı.
• Durmuş, İ. (2006). Münazara. TDVİA (c. 31. ss. 577-579). TDV Yayınları.
• Ergun, S. N. (2002). Konya Vilâyeti Halkiyat ve Harsiyatı. Ofset Matbaacılık.
• Güzel, A. (2007). Ahmed Yesevi’nin Fakrnâmesi. Öncü Kitap.
• Erarslan, K. (1989). Ahmed Yesevî. TDVİA (c. 2. ss. 159-161). TDV Yayınları.
• Köksal, M. F. (2006). Sana Benzer Güzel Olmaz Divan Şiirinde Nazire. Akçağ Yayınları.
• Köksal. M. F. (2006). Münazara-Türk Edebiyatı. DİA (c. 31, ss. 579-580). TDV Yayınları.
• Köprülü, F. (1966). Edebiyat Araştırmaları. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Köprülü, F. (1993). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. DİB Yayınları.
• Levend, Â. S. (1978). Divan Edebiyatı. İnkılap Kitabevi.
• Oral, O. (2017). Hoca Ahnıed Yesevî’nin Cennet ve Cehennem Çekişmesi Şiirindeki Hikmetler. Türk İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Y. 4, S. 10, s. 122-145.
• Öztürk, M. (2006). Münazara, TDVİA (c. 31. ss. 577-579). TDV Yayınları.
• Şemseddin Sâmî (2004). Kâmûs-ı Türkî. Çağrı Yayınları.
• Tanyıldız, A. (2005). Firdevsî-i Tavîl Münâzara-i Seyf ü Kalem. [Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Tezcan, N. (1983). Lāmi’ī’nin Gūy u Çevgān’ından İki Münazara, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 28-29 (1980-1981), 49-63. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/642953.
• Tosun, N. (2015). Ahmet Yesevî. Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi.
• Uz, M. A. (2013). Konya Âlimleri ve Velileri. http://konyaninalimvehocalari.konyacami.com/mehmet-zari-efendi/ adresinden 31/03/2022 tarihinde alınmıştır.
• Yavuz, Y. Ş. (2006). Münâzara. DİA (c. 31, ss. 576-577). TDV Yayınları.