Prepositions As Causation Markers In Old Anatolian Turkish

Yıl 2024, Sayı: 11, 30 - 46, 30.06.2024

Berrin Özcan

https://doi.org/10.51540/ijof.1493488

Öz

Prepositions that establish causal relationships appear in different forms in the historical periods of Turkish. This study deals with prepositions used as lexical causality markers in Old Anatolian Turkish. Reason expressions created with prepositions were evaluated according to structure, perspective, positivity-negativity, reality, effect, distance, process, multiplicity of reasons, direction, reduction, clarity and syntax criteria. It has been determined that prepositions play a decisive role in terms of structure, point of view, positivity-negativity, reality, process, multiplicity of reasons, direction, reduction and syntax, but they do not mark any distinction in terms of effect, distance and clarity.
The causality markers seen in Old Anatolian Turkish texts were compared with the causality markers used in Türkiye Turkish, based on sampling. It has been observed that some prepositions used in the past are used in the same way today, some continue to be used with formal and semantic changes, and some have fallen out of use.
As a result of this study, it was concluded that the concept of causality should not be included in modality studies, since it has different morphological, semantic and pragmatic dimensions in Old Anatolian Turkish prepositions, and some cause prepositions should be included in the case category.
The fact that there are so many prepositions that can establish a causal relationship shows that there may be semantic, usage or structural differences between these prepositions.

Anahtar Kelimeler

Prepositions, Old Anatolian Turkish, Causality, Causality Markers, Cause, Reason

ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİNDE NEDENSELLİK İŞARETLEYİCİSİ OLARAK İLGEÇLER

Öz

Nedensellik ilişkisi kuran ilgeçler, Türkçenin tarihi dönemlerinde farklı biçimlerde karşımıza çıkar. Bu çalışma, Eski Anadolu Türkçesinde nedensellik işaretleyicisi olarak kullanılan ilgeçleri ele almaktadır. İlgeçlerle oluşturulan neden ifadeleri yapı, bakış açısı, olumluluk-olumsuzluk, gerçeklik, etki, uzaklık, süreç, nedenlerin çokluğu, doğrultu, indirgeme, açıklık ve söz dizimi ölçütlerine göre değerlendirilmiştir. İlgeçlerin yapı, bakış açısı, olumluluk-olumsuzluk, gerçeklik, süreç, nedenlerin çokluğu, doğrultu, indirgeme ve söz dizimi açısından belirleyici rol üstlendikleri, ancak etki, uzaklık, açıklık açısından herhangi bir ayrımı işaretlemedikleri belirlenmiştir.
Eski Anadolu Türkçesi metinlerinde görülen nedensellik işaretleyicileri, Türkiye Türkçesinde kullanılan nedensellik işaretleyicileriyle örnekleme dayalı olarak karşılaştırılmıştır. Geçmişte kullanılan bazı ilgeçlerin günümüzde aynı biçimde kullanıldığı, bazılarının biçimsel ve anlamsal değişikliklerle kullanımını sürdürdüğü, bazılarının ise kullanımdan düştüğü gözlenmiştir.
Bu çalışma sonucunda, nedensellik kavramının, Eski Anadolu Türkçesi ilgeçlerinde biçimbilimsel, anlambilimsel ve pragmatik açıdan farklı boyutları olması nedeniyle kiplik çalışmalarında ve bazı neden ilgeçlerinin durum ulamı içinde yer verilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.
Nedensellik ilişkisi kurabilen çok fazla ilgeç olması, bu ilgeçler arasında anlamsal, kullanımsal ya da yapısal farklılıklar olabildiğini göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

İlgeçler, Eski Anadolu Türkçesi, Nedensellik, Nedensellik İşaretleyicileri, Sebep, Neden

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. (2007). Eski Anadolu Türkçesinde çün, çünki, çünkim cümle başı edatlarıyla kurulmuş isim cümleleri. IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, (s.57-66) içinde. Ankara.
• Aydın Karaaslan, N. (2022). Tercüme-i Enîsü’l-‘Ârifîn ve ki(m)’li tümce yapıları. Disiplinler Arası Dil Araştırmaları Dergisi, 4, 31-52.
• Banguoğlu, T. (2004). Türkçenin grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bilgegil, M. K. (2009). Türkçe dilbilgisi. Salkımsöğüt Yayınları.
• Bolulu, O. (2001). Türkçede eklerin önemi ve -den eki. Türk Dili Dergisi. 4 (23, Mart / Nisan 1991), 40-44.
• Boz, E. (2018). Sözlükler için yeni bir dilbilgisel bilgi önerisi: ilgeçlerin atadıkları biçimbirimler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7 (2), 749-758.
• Deny, J. (2012). Türk dil bilgisi (A. Benzer, Haz.). Kabalcı Yayınevi.
• Dinçer Bahadır, Ş. (2023). “İlgeçler” Türkiye Türkçesi III sözcük türleri. Gazi Kitabevi.
• Doğan, N. (2014). Çok işlevlilik açısından Türkçe edatların söz dizimsel ve anlam bilimsel yapısı. Dil Araştırmaları, (15), 105-119.
• Erdal, M. (2004). Old Turkic word formation: a functional approach to the lexicon (Eski Türkçede sözcük oluşumu: sözlüğe işlevsel bir yaklaşım). Leiden; Boston; Köln: Brill.
• Ergin, M. (2004). Türk dil bilgisi. Bayrak Yayınları.
• Ersen-Rasch, M. I. ve E. Onası (2015). Yabancı dil olarak Türkçe dilbilgisi. Papatya Yayıncılık Eğitim.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güncel Türkçe Sözlük (2024). Türk Dil Kurumu, https: // sozluk.gov.tr /
• Hamilton, J. R. (1998). İyi ve kötü prens öyküsü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hirik, S. (2017). Öbek Yapılarda Yönetim. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 10, (1), 389-416
• Kahraman, T. (2007). Çağdaş Türkiye Türkçesindeki ad çekim ekleri ve bunların işlevleri. Kanyılmaz Matbaası.
• Karaoğlu, S. (2023), “Bağlaçlar”, Türkiye Türkçesi III Sözcük Türleri. Gazi Kitabevi.
• Mansuroğlu, M. (1955). Türkçede cümle çeşitleri ve bağlayıcıları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 3, 59-71.
• Oğuz Kabadayı, C. (2023). Sözlüksel nedensellik işaretleyicilerinin söz dizimi açısından incelenmesi (Ayşe Kulin romanları örnekleminde). Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 7(1), 193-212. https://doi.org / 10.34083 / akaded.1265863
• Özcan, B. (2015). Haldun Taner’in öykülerinde nedenleme [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Çukurova Üniversitesi.
• Özcan, B. (2022). Eski Anadolu Türkçesinde nedensellik [Yayımlanmamış doktora tezi]. Çukurova Üniversitesi.
• Özsoy, A. S. (2019). Türkçe / Turkish. Boğaziçi Üniversitesi Dil Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları.
• Özsoy, S, Erguvanlı ve Taylan, E. (1998). Türkçenin neden gösteren ilgeç yantümceleri. Dilbilim Araştırmaları Dergisi , 9, 116-125 .
• Tekin, T. (2016). Orhon Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tiken, K. (2004), Eski Anadolu Türkçesinde edatlar, bağlaçlar, ünlemler ve zarf-fiiller. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Torun Öğretmen, Y. (2020). Türkiye Türkçesinde üzere edatının eşdizimlilik özellikleri bağlamında görünümleri. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, Yıl 8, (22).
• Underhill, R. (1976). Turkish grammar (Türkçe dil bilgisi). The MIT Press.