TÜRKİYE İLE ERMENİSTAN, AZERBAYCAN, GÜRCİSTAN VE SSCB ARASINDA 9 TEMMUZ 1922'DE İMZALANAN KONSOLOSLUK VE AİLE HUKUKU ANLAŞMALARININ TÜRKİYE-ERMENİSTAN İLİŞKİLERİ AÇISINDAN ÖNEMİ

Yıl 2016, Cilt: 3 Sayı: 6 - ARALIK, 1 - 16, 10.12.2016

Şaban Ortak

https://doi.org/10.20860/ijoses.279873

Öz

Ermenilerin Anadolu ve Kafkaslarda Türklere yönelik katliam ve baskıları Mondros Mütarekesi'nden sonra artarak devam etmiştir. Özellikle de Türk Ordusu'nun çekildiği bölgelerdeki Türk halkı Ermenilerin saldırılarına karşı korumasız kalmışlardır. Artan saldırılar dolayısıyla TBMM Hükümeti'nden yardım istekleri günden güne artmıştır. Ancak Türk Ordusu, Ermenilere karşı saldırı için uluslararası ilişkiler açısından uygun zamanı beklemiştir. 24 Eylül 1920'de verilen emirle başlayan savaşlarda Ermeniler, Kâzım Karabekir komutasındaki Türk Ordusu'nun saldırıları karşısında tutunamamışlardır. Ateşkes isteği kabul edilmiş  ve 3 Aralık 1920'de Gümrü Anlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşma ile Türk-Ermeni sınırı çizilmiştir. 1920-1921 yıllarında Kafkasya'da Rus hakimiyeti tekrar kurulmuştur. Türkiye ile SSCB etkisine giren üç Kafkas Hükümeti (Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan) temsilcileri ve Sovyet Rusya arasında 13 Ekim 1921'de Kars Anlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşma ile Türkiye'nin doğu sınırları belirlenmiştir. Türkiye ile Kafkas ülkeleri arasında, sınır sorununun haricindeki diğer konuları görüşmek üzere 1922 yılında Tiflis'te 5 devletin (Türkiye, Ermenistan, Azerbaycan, Gürcistan ve SSCB) katılımı ile bir konferans düzenlenmiştir. Yapılan görüşmeler sonucunda 9 Temmuz 1922 tarihinde şu anlaşmalar imzalanmıştır: Konsolosluk Mukavelenamesi ve Buna Ek Olarak Hazırlanan Aile Hukuku ve Hukukî Ehliyet Mukavelenamesi, Karşılıklı Adli Yardımlaşma Anlaşması, Posta ve Telgraf Anlaşması, Demiryolları Anlaşması. Bu anlaşma yürürlükte iken Türkiye'nin Erivan Temsilciliği saldırıya uğramış ve Türk Bayrağı indirilmek istenmiştir (Ekim 1925). 

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Ermenistan, Konsolosluk Anlaşması

THE IMPORTANCE OF CONSULATE AGREEMENT AND AGREEMENT OF LAW OF DOMESTIC RELATIONS; IN TERMS OF TURKEY-ARMENIA RELATIONS; SIGNED ON 9TH JULY 1922 BETWEEN TURKEY AND ARMENIA, AZERBAIJAN, GEORGIA AND USSR GOVERNMENTS

Öz

Armenian pressure and massacres over Turks in Caucasia and Anatolia had increasingly continued after the Armistice of
Mudros. Especially in the areas where Turkish Army retreated from, Turkish people became defenseless. Due to Armenian
assaults, support request to Grand National Assembly had increased. Yet, Turkish Army waited proper time to attack in terms
of international relations. In the battles which had been initiated on 24th September 1920, Armenian forces were defeated
against Turkish Army at the helm of Kazım Karabekir. Truce requests of Armenians had been accepted and Gümrü Treaty
was signed. This treaty determined the border between Armenia and Turkey.
Russian hegemony was established in Caucasus. Kars Treaty was signed amongst Turkey, the three Caucasian
Governments- Azerbaijan, and Armenia, Georgia- under the Soviet domination, and the U.S.S.R. on 13th October 1921. The
eastern border of Turkey was determined with this treaty.
In 1922, a conference was organized in Tbilisi with the representatives of five countries: Turkey, Azerbaijan, Armenia,
Georgia, and the U.S.S.R., in order to discuss topics except for border issues. As a result of negotiations, those treaties were
signed: Agreement of Consulate and prepared in addition to this Agreement of Family Law and Civil Liability, Agreement
of Reciprocal Legal Aid, Contract of Post and Telegraph, Contract of Railway.
While this agreement was valid, Turkish Embassy in Yerevan was attacked and responsible of this attack attempted to
haul down the Turkish flag.(October 1923).

Anahtar Kelimeler

Turkey, Armenia, Treaty of Consulate

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi
• Atatürk, Kemal, Nutuk, (Yay.Haz: Prof.Dr. Zeynep Korkmaz), Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara, 1994.
• Cebesoy, Ali Fuat, Moskova Hatıraları, Vatan Neşriyatı, İstanbul, 1955.
• Düstur, Üçüncü Tertip, C. 2.
• Düstur, Üçüncü Tertip, c. 6.
• Uras, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yay., İstanbul, 1976.
• Yılmaz, İskender, Gümrü Antlaşması, AAM.Yay., Ankara, 2001.
• Karabekir, Kâzım, İstiklâl Harbimiz, c.II, İstanbul, (Tarihsiz).
• Lozan Barış Konferansı Tutanaklar-Belgeler, c. II/2, (Yay.Haz: Seha L. Meray), Yapı Kredi Yay., İstanbul, 2001.
• Resmi Gazete, No: 95 (20 Nisan 1341/1925).
• Soysal, İsmail, Türkiye'nin Siyasal Andlaşmaları, TTK Yay., Ankara 2000.
• Türk İstiklâl Harbi'ne Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1989.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre: 1, C. 6.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre: II, C. 14.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre: II, C. 17.