Report Presented to Sultan Abdülhamid II to Reinforce Religious Belief

Yıl 2021, Sayı: 16, 248 - 259, 15.12.2021

Fatih Demirel

https://doi.org/10.20860/ijoses.1026447

Öz

Education the most emphasized field of reform during the reign of Sultan Abdülhamid II. During this period the schools that were opened earlier were expanded while new educational institutions were also put into operation. Within the framework of the reforms, on the one hand efforts were spent to increase the number of educational institutions and on the other hand development of their education programs were underlined. In the development of the curricula, the courses that would ensure the religious and moral development of the society were considered together with positive science courses.

In this context, the curriculum applied in Islamic schools in order to reinforce religious belief was assessed by a commission formed under the presidency of sheikh al-Islam, at the order of Sultan Abdülhamid II. The report prepared as a result of the assessment was presented to Sultan Abdülhamid II.

In this study, this report, the desired changes in educational institutions and the curricula prepared for various schools were discussed. How the changes and curricula recommended in the report were received and whether they were implemented were assessed.

Anahtar Kelimeler

Education in the Ottoman State, religious education, history of education, Abdülhamid II

Dini İnancın Kuvvetlendirilmesi İçin Sultan II. Abdülhamid'e Sunulan Bir Rapor

Öz

Sultan II. Abdülhamid Dönemi’nde, üzerinde en fazla durulan reform alanı eğitim olmuştur. Dönemde daha önce açılmış olan okulların yaygınlaştırılması sağlandığı gibi yeni eğitim kurumları da faaliyete geçirilmiştir. Reformlar çerçevesinde bir taraftan eğitim kurumlarının sayısal olarak artırılmasına çaba harcanırken diğer taraftan onların öğretim programlarının geliştirilmesine önem verilmiştir. Öğretim programlarının geliştirilmesinde akli ilimlerle ilgili derslerle birlikte toplumun dini ve ahlaki yönden gelişimini sağlayacak dersler dikkate alınmıştır.

Bu çerçevede Sultan II. Abdülhamid’in isteği üzerine, dini inancın kuvvetlendirilmesi için İslam mekteplerinde uygulanan öğretim programları Şeyhülislamın başkanlığında oluşturulan bir komisyonca incelenmiştir. İnceleme sonucunda hazırlanan rapor Sultan II. Abdülhamid’e sunulmuştur.

Bu çalışmada, hazırlanan rapor, eğitim kurumlarında yapılması istenen değişim ve çeşitli okullar için hazırlanmış öğretim programları ele alınacaktır. Raporda tavsiye edilen değişimlerin ve öğretim programlarının nasıl karşılandığı ve hangi yönleri ile uygulamaya konulduğu değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı’da eğitim, din eğitimi, eğitim tarihi, II. Abdülhamid

Kaynakça

• 1. Arşiv Vasikaları
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, Y. MTV., 25/52. (6 Cemâziyelâhir 1304/18 Şubat 1302)
• Sâlnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye, (1317)
• Maârif-i Umûmiye Nizâmnâmesi (2014), 6. Madde, Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Eğitiminde Modernleşme, içerisinde, Proje yöneticisi: Uğur Ünal, İstanbul. 2. Telif Eserler
• Akyüz, Yahya (1982), “Galatasaray Lisesinin Islahına İlişkin Ali Süavî’nin Girişimlerini Gösteren Bir Belge”, Beleten, XLVI/181, s. 121-128
• Alkan, Mehmet Ö. (2005), İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Modernleşme ve Ulusçuluk Sürecinde Eğitim. Kemal H. Karpat, (Derleyen) Osmanlı Geçmişi ve Bugünün Türkiye’si içinde, (Sönmez Taner, çev.), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, s. 73-242.
• Altınova Şahin, Ayşegül (2018), Osmanlı Devleti’nde Rüşdiye Mektepleri, Ankara: TTK Yayınları.
• Çankaya Ali (1968-1969), Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, 1. cild, Ankara.
• Demirel, Fatih (2010), Mekteb-i İdâdî, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• Demirel, Muammer (2002), “Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri”, Türkler, XV, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s. 44-60
• Engin, Vahdettin (2003), Mekteb-i Sultani, İstanbul.
• Fortna, Benjamin C. (2005), Mekteb-i Hümayûn (Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde İslâm, Devlet ve Eğitim), (Pelin Siral, çev.), İstanbul.
• Kaya Doğanay, Fatma (2011), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Rüşdiye Mektepleri, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayınlanmamış doktora tezi, Erzurum.
• Nurdoğan, Arzu M. (2016), Modernleşme Döneminde Osmanlı’da İlköğretim, İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
• Özeçoğlu, Halil (2004), Eğitimde Bir Öncü: Selim Sabit Efendi, Hayatı ve Eserleri, Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Öztürk, Cemil (2009), “Selim Sâbit Efendi”, TDVİA, C. 36, İstanbul, s. 429-430.
• Somel, Selçuk Akşin (2010), Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908) (İslamlaşma, Otokrasi ve Disiplin), (Osman Yener, çev.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şişman, Adnan (1989), Galatasaray Mekteb-i Sultânîsî’nin Kuruluşu ve İlk Eğitim Yılları 1868-1871, İstanbul.
• Temizyürek, Fahri (1999), Selim Sâbit Efendi ve Usûl-i Cedîd Hareketindeki İçerisindeki Yeri, Gazi üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara.
• Tümer Erdem, Yasemin (2013), II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyete Kızların Eğitimi, Ankara: TTK.
• Yıldız, Hatip (2016), “II. Abdülhamid Dönemi’nde Mülki (Sivil) İdadilerde ve Yüksek Mekteblerde Din Eğitiminde Yapılan 1898 Tarihli Yenilikler”, 4. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu Bildiri Kitabı, Muğla, s.641-660.
• Zengin, Zeki Salih (2009), II. Abdülhamit Dönemi Örgün Eğitim Kurumlarında Din Eğitimi ve Öğretimi, İstanbul: Çamlıca Yayınları.