Gazâlî'nin Kimliği Üzerine Klasik ve Modern Tartışmalar

Yıl 2021, Sayı: 16, 123 - 149, 15.12.2021

Ramazan Gündüz

https://doi.org/10.20860/ijoses.999408

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmada İslam düşüncesinin klasik çağının en etkili âlimlerinden biri olan, sonraki çağlarda da fikirleri üzerinde çok fazla tartışmanın yapıldığı Huccetü’l-İslam Ebû Hâmid el-Gazâlî’nin kimliği üzerine ortaya konulan klasik ve modern tartışmalar konu edilmiştir. Gazali’nin fikirleri üzerinde bitmek tükenmek bilmeyen tartışmalar onun kimliğini tespit etmede de devam etmiştir. Klasik ve modern Gazâlî biyografileri onun doğum tarihinden doğum yerine, isminin etimolojisinden kimliğine, kullandığı künyeden ailesi hakkındaki bilgilere varıncaya kadar birçok husus üzerine tartışma yapmıştır. Klasik kaynakların aktardığı bilgiler, birbiri ile çelişkili olmakla beraber her bir aktarımın diğerinin bilgi değerini yok sayacak düzeyde kuvvetli hüccetlerinin bulunmaması Gazâlî’nin kimliğini açıklığa kavuşturmayı zorlaştırmaktadır. Modern kaynaklarda ise klasik kaynakların ortaya koyduğu Gazâlî biyografisini değiştirecek yine klasik bilgilerle güçlendirilmiş iddialar bulunmaktadır. Diğer yandan bazı modern kaynakların klasik kaynaklarda bulunmayan, yeni bir Gazâlî kimliği inşa etmeye yönelik bilgiler vermeleri, meseleyi daha da karmaşık hale getirmektedir. Bu makalede, Gazali’nin kimliği üzerine bilgiler veren, etkili klasik ve modern kaynaklar taranmış ve mesele kısmen açıklığa kavuşturulmaya çalışılmıştır., 

Anahtar Kelimeler

Gazâli, Gazâli'nin Kimliği, Doğum Tarihi, Doğum Yeri, Gazâlî’nin İsmi, Gazâlî’nin Ailesi

Teşekkür

Hocam teşekkür ederim

The Classical and Modern Debates on Ghazali's Identity

Öz

This papere covered the classical and modern debates, which were put forward to called the identity of Huccetü'l-Islam Abu Hâmid al-Ghazali, who was the one of the most influential scholar of the classical age of Islamic thought and about whom the most debate was made in the following ages. The endless debates over his ideas have continued in determining the identity of Ghazali. Classical and modern sources presenting a biography of al-Ghazali have tried to clarify many issues ranging from his date of birth, place of birth, the etymology of his name, his national identity, the tag he used, to the information about his family. However, although the information conveyed by classical sources are contradictory with each other, the absence of a stronger proof that will ignore the information value of the other makes it difficult to clarify the identity of Ghazali. In modern sources, there are some means reinforced with classical information that will change the biography of Ghazali revealed by classical sources. On the other hand, although it is remarkable that some modern sources provide information that was not available in classical sources in order to develop a new Ghazali identity, they are doubtful as they do not rely on a solid foundation. In this article, influential classical and modern sources that provide information on the identity of Ghazali have been researched and the issue has been tried to be partially clarified.

Anahtar Kelimeler

Ghazali, the identity of Ghazali, the date of birth and the birthplace of Ghazali, the name of Ghazali, the family of Ghazali

Kaynakça

• A’sam, Abdülemir. (1998). el-Feylosafü’l-Gazzâli. Kahire: Dâru Kabâ.
• Abdü’l-Ğâfir el-Fârisî, Ebü’l-Hasen. (1382). el-Muhtasar min Kitâbi’s-Siyâk li Târîhi Nisâbur. thk, Muhammed Kâzım el-Mahmûdî. Tahran: Mirâsü Mektûb
• Acar, Abdurrahman. (2018). “Selçuklu-Abbâsî Halifeliği İlişkilerine Genel Bir Bakış”. İslam Tarihi ve Medeniyeti. İstanbul: Siyer Yayınları, 6/443-474.
• Adamson, Peter. Taylor, Richard C. (2018). “Giriş” İslam Felsefesine Giriş, çev., M. Cüneyt Kaya. 1-10. İstanbul: Küre Yayınları.
• Ahmed Hilmi, Hocazâde. (h.1322). İmâm Gazâlî. İstanbul: Dâru’l-Hilafeti’l-İlmiyye.
• Akın, Hanifi “Gazâlî’nin Hayatı”, (Ocak 2011). TYB Akademi, Y. 1, S. 1, ss. 9-14.
• Alkan, Ercan (2017). “Ahmed el-Gazzâlî”, İslam Düşünce Atlası, ed. İbrahim Halil Üçer. 2/868-869. İstanbul: İLEM.
• Ayderûsî, Abdülkâdir b. Şeyh. (1994). Ta’rifü’l-Ahyâ bi Fezâili’l-İhyâ, İthâfü’s-Sâdeti’l-Müttekîn bi Şerhi İhyâ’ü Ulûmiddîn ile birlikte. Beyrut: Matbaatü’l-Meymeniyye.
• Aydın, Abdullah. (2012). Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları,
• Aynî, Mehmet Ali. (2013). İslam Düşüncesinin Zirvesi Gazâlî.İstanbul: İnsan Yayınları.
• Bakrî, Ebu’l-Ata. (1943). İtirâfâtü’l-Gazâlî. Kahire. Dâru’l-Kütibi’l-Ehliyye
• Baltacı, Halil. (Temmuz-Aralık 2013). “Saf Aşkın Üstadı”: Ahmed Gazzâlî ve Tasavvuf Anlayışı”. Tasavvuf, Y.14, S.32. ss. 1-41.
• Böwering, Gerhard. (2001). “Gazâlî, Abû Hâmed Mohammad i”, Encyclopaedia Iranica. 10/358-363. New York: Encyclopaedia Iranica Foundation.
• Cemîlî, Abdurrahman Hâmid Der’. (2005). el-İmâmü’l-Gazâlî ve Ârâühü’l-Kelâmiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütibi’l- İlmiyye.
• Cevâd, Mustafa. “Asru’l-İmâmi’l-Gazâlî”. (1961). Mihricânü’l-Gazâli fî Dımaşk: Ebû Hâmid el-Gazâlî fî’z-Zikrâ’l-Mieviyyeti’t-Tâsiati li Mîlâdihî içinde. 495-510. Dımaşk: y.y.
• Corbin, Henry. (2015). İslam Felsefesi Tarihi. çev., Hüseyin Hatemi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Cündî el-Yümmî, Bahâüddîn. (1995). es-Sülûk fî Tabakâti’l-Ulemâi ve’l-Mülûk. San’a Mektebetü’l-İrşâd.
• Çağrıcı, Mustafa. (1996). “Gazzâlî, (Literatür)” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/ 530-534. İstanbul: TDV Yayınları
• Çağrıcı, Mustafa. (2016). Gazzâlî, Ankara: DİB Yayınları.
• Dimyâtî, Ahmed b. Aybek. (2004). el-Müstefâd min Zeyli Târihi Bağdâd. Mustafa Abdülkâdir Atâ, Beyrut: Dâru’l-Kütibî’l-İlmiyye.
• Dünyâ, Süleyman (1965). el-Hakîkatü fi Nazari’l-Gazâlî. Mısır: Dâru’l-Ma’ârif.
• Ebû Lıhye, Nureddin. (2016). el-Islâhu’l-İctimâî inde Ebî Hâmid el-Gazâlî. b.y: Dâru’l-Envâr.
• el-Mardînî, Yusuf Sıdkı. (2015). İhyâ Tercümesi ve Şerhi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Emîn, Hüseyin. (1963). el-Gazâlî Fakîhen ve Feylesûfen ve Mutasavvıfen. Bağdat: Matbaatü’l-İrşâd.
• Emîn, Muhsin. (1983). A’yânü’ş-Şî’a. Beyrut: Dâru’t-Ta’âruf.
• Ertuğrul, Ali. (2012). “İmam Ebû Hâmid el-Gazzâlî’nin Anadolu’daki Torunları”. C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi. C.XVI, S. 2, ss. 667-688.
• Ertuğrul, Ali. (2019). “Niğdeli Kadı Ahmed”, TDV İslam Ansiklopedisi. Ek-2/359-360. İstanbul: TDV Yayınları.
• Fahreddin, Rızâeddin b.. (2018). İmam Gazzâlî, haz, Leyla Yakupoğlu Boran. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• Fâhurî, Hannâ. Cerr, Halil. (1993). Tarihu’l-Felsefeti’l-Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-Celil.
• Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed. (ts). el-Misbâhu'l-Münîr. Beyrut: el-Mektebetü'l-İlmiyye.
• Feyyûmî, Muhammed İbrahim. (ts.). el-İmâmü’l-Gazâlî ve Alâkatü’l-Akli bi’l-Yakîn. Kahire: Dâru’l-Fikr.
• Frye, Richard N. The Histories of Nishapur, Yazma Metin 2, 20b.
• Frye, Richard N. (1965). The Histories of Nishapur. Cambridge-Massachusetts: Harvard University Press.
• Gâlib, Mustafa. (1979). el-Gazâlî. Beyrut: Dâru ve Mektebetü Hilâl.
• Garden, Kenneth. (2019). İslamın İlk Müceddidi. çev, Abdullah Özkan. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Gazâli, Ebû Hâmid. (1416). el-Munkız min’d-Dalâl. Mecmû’atü Resâil el-İmam el-Gazâlî içinde. Beyrut: Dâru’l-Fikr
• Gazâlî, Ebû Hâmid. (2009). Fedâihu’l-Bâtıniyye, nşr, Muhammed Ali el-Kutb. (Beyrut: el-Mektebetü’l- Asriyye.
• Gazâlî, Ebû Hâmid. (ts). Kânunu’t-Te’vîl, Mecmû’atü Resâil el-İmam el-Gazâlî içinde. Kahire: Mektebetü’t-Tevfîkiyye.
• Gencer, Bedri. (2015). “Teodiseyi Aşan Gazâlî” Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni Felsefe, Ahlak ve Kelâmın Sentezi. 6/675-696. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Goldziher, Ignaz. (1959). el-Akîdetü ve’ş-Şerîatü fi’l-İslam. çev., Muhammed Yusuf Musa vd.. Mısır: Dâru’l-Kütibi’l-Hadîse,
• Goldziher, İgnace. (1993). Klasik Arap Literatürü. çev., Azmi Yüksel Rahmi Er. Ankara: İmaj Yayınları.
• Gosche, Richard. (1858). “Über Ghazzâlîs Leben und Werke”, Philologische und Historische Abhandlungen der Königlichen Akademie der Wissenschaften zu Berlin. ss. 239-311.
• Griffel, Frank. (2017). “Al-Ghazâlis (d.1111) İncoherence of The Fhilosophers”, İslamic Fhilosophy içinde, ed. Khaled el-Rouayheb, Sabine Schmidtke, 191-209. New York: Oxford University Press.
• Griffel, Frank. (2013). “el-Ğazâlî mi el-Ğazzâlî mi? Şam’daki Eyyûbî ve Memlük Tarihçileri Arasındaki Canlı bir Tartışma Üzerine”. çev, Tuna Tunagöz. Fırat Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 18:1, ss. 205-2015.
• Griffel, Frank. (2020). “İbn Sînâcı Felsefeyle Meşgul Olan Kelâm: Gazzâlî’nin Tehâfütü’l-Felâsife’si ve İbnü’l-Melâhimî’nin Tuhfetü’l-Mütekellimîn fi’r-Red ale’l-Felâsife’si” Başlangıçtan Günümüze İslam Kelamı içinde, ed. Sabine Schmidtke, çevirenler, Orhan Şener Koloğlu vd., 568-594. İstanbul: Küre Yayınları,
• Griffel, Frank. (2012). Gazâlî’nin Felsefi Kelâmı. çev, İbrahim Halil Üçer, Muhammed Fatih Kılıç. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Griffel, Frank, “al-Ghazali”, Erişim Adresi, https://plato.stanford.edu/entries/al-ghazali/. Erişim Tarihi, 13. 01. 2021.
• Hafâcî, Şahâbeddin. (ts.). Nesîmü’r-Riyâz fî Şerh-i Şifâi’l-Kâdî İyâz. Beyrut: Dâru’l-Kütibi’l-İlmiyye.
• Hammer-Purgstall, Joseph Freiherr von. (1838). O Kind Dei Berühmte Ethische Abhandlung Ghasali’s, Viyana: Gedruckt bey A. Strauss’s Sell Witwe.
• Hitti, Philip K. (1995). Arap Tarihinin Mimarları, çev, Ali Zengin. İstanbul: Risale Yayınları,
• Hitti, Philip K. (2020). Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, çev, Salih Tuğ. İstanbul: Bilge Kültür-Sanat.
• Hodgson, M.S.G. (2020). İslam’ın Serüveni. çev. Berkay Ersöz. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Hümâî, Celâleddîn. (1382/1963). Gazzâlînâme. Tahran: Kitapfurûşî-yi Furûğî.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım. (1995). Târîhu Medîneti Dımaşk, thk., Ömer b. Garâme el-Amrevî, Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım. (1404/1981). Tebyînü Kezibi'l-Müfterî. Beyrut: Dâru'l-Kitâbi'l-Arabî.
• İbn Hacer el-Askalânî, (1969). Ebü’l-Fazl. İnbâ’u’l-Ğumr bi Ebnâi’l-Umr. thk., Hasan Habeşî. Mısır: el-Meclisü’l-A’lâ li’ş-Şü’ûni’l-İslâmiyye,
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd. (2004). Mukaddime, çev., Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbas. (1978). Vefeyâtü’l-A’yan, thk., İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbn Havkal, Ebü’l-Kâsım. (2017). 10. Asırda İslam Coğrafyası. çev., Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• İbn Kâdî Şübhe, Takıyyüddîn. (h.1407). Tabakâtü’ş-Şâfi’iyye. thk, el-Hâfız Abüdülalîm Hân. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. (1993). Tabakâtü’ş-Şâfi’iyyîn. thk., Ahmed Ömer Hâşim. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfetü’d-Diniyye.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fifâ. (1988). el-Bidâye ve’n-Nihâye, thk., Ali Şeyrâ. Beyrut: Dâru İhyaü’t-Türâsi’l-Arabî.
• İbn Manzûr, (1414). Ebü’l-Fazl. Lisanü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec. (2005). Zeylü Tabakâti’l-Hanâbile. thk., Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir. (1974). el-Avâsım mine’l-Kavâsım. thk., Ammâr Tâlibî. Kahire: Mektebetü Dârü’t-Türâs.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddin. (1980). el-Lübâb fî Tehzîbi’l-Ensâb. Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh. (1986). Şezerâtü’z-Zeheb, thk. Mahmud el-Arnavud, Beyrut, Dımaşk: Dâru İbn Kesîr.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn. (1997). el-Ikdü’l-Müzheb fi Tabakâti Hameleti’l-Mezheb. thk., Eymen Nasr el-Ezheri, Seyyid Mühenî. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbnü’l-Müstevfî, Ebü’l-Berekât. (1980). Târîhu Erbil. thk., Sâmî es-Sakkâr. Irak: Dâru’r-Resîd.
• İbnü’n-Neccâr el-Bağdâdî, Ebû Abdillah. (2004). el-Müstefâd Zeylü Târîhu Bağdâd. thk., Mustafa Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütibi’l-İlmiyye.
• İbnü’s-Salâh, eş-Şehrezûrî, Ebû Amr. (1992). Tabakâtü’l-Fukahâi’ş-Şâfi’iyye. thk, Muhyiddîn Ali Necîb. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye.
• İbnü’t-Tıktaka, Ebû Cafer. (1997). el-Fahrî fî Âdâbi’s-Sultaniyye ve’d-Düvelü’l-İslamiyye. thk., Abdülkâdir Mahmud Mâyû. Beyrut: Dâru’l-Kalemi’l-Arabî.
• İbnü'l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. (1992). el-Muntazam fî Târihi’l-Mülûk ve’l-Ümem. thk, Muhammed Abdülkâdir Atâ, Mustafa Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye.
• İbnü'l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. (1406/1985). es-Sebâtü indel’Memât. thk., Abdullah el-Leysî el-Ensârî. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye.
• İsnevî, Ebû Muhammed. (2002).Tabakâtü’ş-Şafi‘iyye. thk, Kemal Yusuf el-Hût. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İstahrî, Ebû İshak İbrahim. (2004). el-Mesâlik ve’l-Memâlik. Beyrut: Dâru Sâdır.
• Kamadan, Yusuf Sami. Gazâlî’nin Mezarı İlgi Bekliyor. Erişim Adresi, https://www.gzt.com/mecra/gazzlnin-mezari-ilgi-bekliyor-3424638. Erişim Tarihi 6.06. 2021.
• Kamit, Maşide. (2016). “Gezi Notları “İran Araştırma ve İnceleme Gezisi” (16-22 Mayıs 2016)”. İSTEM. Y.14, S.27, ss. 205-225.
• Kandemir, M. Yaşar (1998). “Abdülgâfir el-Fârisî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/203-204. İstanbul: TDV Yayınları.
• Kannevcî, Sıddık Hasan Han. (2002). Ebcedü’l-Ulûm. by: Dâru İbn Hazm.
• Kaya, M. Cüneyd. (2017). “Gazâlî”, İslam Düşünce Atlası içinde, ed., İbrahim Halil Üçer. 2/525-531. İstanbul: İLEM.
• Kazvînî, Zekeriyyâ. (ts.). Âsâru’l-Bilâd ve Ahbâru’l-İbâd. Beyrut: Dâru Sâdır.
• Kebisî, Hamid. (1971). “Muhakkikin Ön Sözü” Şifâü’l-Ğalîl, mlf. Gazâlî. Bağdat: Matba’atü’l-İrşad.
• Kılavuz, A. Saim. (1989). “Ali er-Rızâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/436-438. İstanbul: TDV Yayınları.
• Kufralı, Kasım. (1987). “Gazzâli” İslam Ansiklopedisi. 4/748-760. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Macdonald, D. B. (1899). “The Life of al-Ghazzâlî, with Especial Reference to His Religious Experiences and Opinions” Journal of the American Oriental Society, Volume 20, ss. 71-132.
• Mehmed Hafîd, Âşirefendizâde. (2018). Ed-Dürerü’l-Müntehabâti’l-Mensûre fi Islâhi’l-Galatâti’l-Meşhûre, haz., Yakup Yılmaz. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Merhaba, Abdurrahman. (1993). Hıtâbü’l-Felsefeti’l-Arabiyyeti’l-İslâmiyye. Beyrut: Müessesetü İzziddîn.
• Muavvız, Ali. Abdülmevcûd, Adil. (1997). “Muhakkiklerin Ön Sözü” mlf., Gazâlî. el-Vecîz fî Fıkhi İmâmi’ş-Şâfi’î, 1-65. Beyrut: Dâru’l-Erkam İbn Ebi’l-Erkam.
• Mübarek, Zeki. (2012). el-Ahlâku inde’l-Gazâli. Kahire: Kelimâtün Arabiyyetün li’t-Tercümeti ve’n-Neşr.
• Münâvî, Muhammed Abdürrauf. (1318). Şerhu’ş-Şemâili’n-Nebeviyye ve’l-Hasâisi’l-Muhammediyye. Cem’u’l-Vesâil fi Şerhi’ş-Şemâil ile birlikte. Kahire: el-Matbaatü’ş-Şarkıyye.
• Münâvî, Muhammed Abdürraûf. (ts.). el-Kevâkibü’d-Dürriyye. thk., Abdülhamid Salih Hamdan. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. (1991). “İslam Düşüncesinin Soykütüğü”. çev., Yusuf Kaplan. Umran,1/1 (Nisan 1991). ss.1-16.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ. (1994). et-Tibyân fî Âdâbi Hameleti’l-Kur’an. thk., Muhammed el-Haccâr. Beyrut: Dâru İbn Hazm.
• Nu’mânî, Şiblî. (2012). Gazâlî. çev, Yusuf Kara. İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• Rızâ, M. Reşid, (1907). “Ebû Hâmid el-Gazâlî”. el-Menâr. 10/7, (Eylül 1907): 502-522.
• Rızâ, Muhammed. (1924). Ebû Hâmid el-Gazâlî. Mısır: Matba’atü’l-Vefd.
• Rufâî, Ahmed Ferid. (1936). el-Gazâlî. Mısır: Matbû’atü Dâru’l-Me’mûn.
• Sadefî, Halil b. Aybek. (2000). el-Vâfî bi'l-Vefâyât. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâs.
• Salazar, Ovidio. (2004). Al-Ghazali: The Alchemist of Happiness (Mutluluğun Kimyacısı), (Belgesel).
• Sallâbî, Muhammed Ali. (2017). el-İmâmü’l-Gazâlî. İstanbul: Ravza Yayıncılık.
• Sâmî, Salih Ahmed. (1992). el-İmâmü’l-Gazâlî Huccetü’l-İslam ve Müceddidü’l-Mietü’l-Hâmise. Dımaşk: Dâru’l-Kalem.
• Sâmi, Şemseddin, (1896). Kâmûsü’l-A’lâm. İstanbul: Mihrân Matbaası.
• Sarîfînî, Ebû İshak. (1362/1983). Târîh-i Nîşâbûr el-Müntehab mine’s-Siyâk, haz., Muhammed Kâzım el-Mahmûdî. Kum: Cemâatü’l-Müderrisîn fi’l-Havzati’l-İlmiyye.
• Sehâvî, Şemseddin. (ts.). ed-Dav’u’l-Lâmi’ li Ehli’l-Karni’t-Tâsi’. Beyrut: Menşârâtü Dâru Mektebeti Hayat.
• Sem’ânî, Abdülkerîm b. Muhammed. (1962). el-Ensâb. thk., Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî el-Yemânî, vd.. Haydarâbâd: y.y.
• Sem’ânî, Abdülkerîm b. Muhammed. (1912). el-Ensâb, Tıpkıbs., haz., D. S. Margoliouth, (London: E.J. Brill.
• Seyyid Ahmed, Abdülfettah Muhammed. (2009). et-Tasavvufü beyne’l-Gazâlî ve İbn Teymiye. El- Mansura: Dâru’l-Vefâ.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer. (2013). Mir’âtü’z-Zamân fi Târîhu’l-A’yân. thk, Muhammed Berekât vd..Şam: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye.
• Smith, Margaret. (1983). Al-Ghazâlî the Mystic. Lahore: Hijra İnternational Publishers.
• Starr, S. Frederic. (2020). Kayıp Aydınlanma. çev., Yusuf Selman İnanç. İstanbul: Kronik Kitap.
• Streck, M. (1979). “Meşhed”, İslam Ansiklopedisi. 8:145-159. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Sübkî, Tâceddin. (1976). Tabakâtü'ş-Şâfi‘iyyeti’l-Kübrâ. thk, Mahmud Muhammed et-Tanâhî, Abdulfettah Muhammed el-Hılv. Kahire: İsâel-Bâbî el-Halebî.
• Sürur, Taha Abdülbakî. (1940). el-Gazâlî. by.: Dâru’l-Maârîf.
• Şerkâvi, Abdullah b. Hicazî. et-Tuhfetü’l-Behiyye fî Tabakâti’ş-Şâfi’ıyye, YE. Berlin: Berlin Devlet Kütüphanesi.
• Şeyh, M. Said. (2014). “Gazzâlî” İslam Düşünce Tarihi. çev., Mustafa Armağan, Haz., M.M. Şerif. 1/731-770. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Şirâzî, Ebû ishak (1970). Tabakâtü’l-Fukahâ. thk., İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’r-Râidi’l-Arabî.
• Tâmir, Ârif. (1987). el-Gazâlî, beyne’l-Felsefeti ve’d-Dîn. London: Riad el-Rayyes Books.
• Teymur Paşa, Ahmet. (1947). Zabtu’l-A’lâm. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye.
• Ülken, H. Ziya. (2004). Eski Yunan’dan Çağdaş Düşünceye Doğru İslam Felsefesi Kaynakları ve Etkileri. İstanbul: Ülken Yayınları.
• Ülken, H. Ziya. (1946). İslam Düşüncesi. İstanbul: Rıza Koşkun Matbaası,
• Ülken, H. Ziya. (1957). İslam Felsefesi Tarihi. İstanbul: Osman Yalçın Matbaası.
• Watt, W. M. (1985). İslamic Fhilosophy and Theology. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Watt, W.M. (2003). Müslüman Aydın. çev., Hanifi Özcan. Samsun: Etüt Yayınları.
• Yâfi‘î, Ebû Muhammed. (1997). Mir‘âtü'l-Cenân ve İbretü'l-Yekzân. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.
• Yakûbî, Şeyh Muhammed. (2017). Gazzâlî’nin Mektupları. çev, Merve Kelebek. İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillah. (1995). Mu’cemü’l-Büldân. Beyrut: Dâr-u Sâdır.
• Zebîdî, Muhammed Murtaza. (2006). el-Mu’cemü’l-Muhtass. thk., Nizam Muhammed Salih Yakûbî, Muhammed b. Nâsır el-Acemî. Buyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye.
• Zebîdî, Muhammed Murtaza, (1994). İthâfü’s-Sâdeti’l-Müttekîn bi Şerhi İhyâ’ü Ulûmiddîn, Beyrut: Matbaatü’l-Meymeniyye.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ. (ts.). Tâcü’l-Arûs. b.y., Dâru’l-Hidâye.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddin. (1985). el-İber fi Tarihi men Ğaber. thk., Ebû Hâcir Muhammed Said. Beyrut, Dâru’l-Kütibi’l-İlmiyye.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddin. (1998). Tezkiretü’l-Huffaz. Beyrut: Dâru’l-Kütibi’l-İlmiyye.
• Zehebî, Ebû Abdillah. (2006). Siyeru A‘lâmü'n-Nübelâ. Kahire: Dâru'l-Hadis.
• Zerrinkub, Abdülhüseyin. (2007). Medreseden Kaçış İmam Gazzâlî'nin Hayatı, Fikirleri ve Eserleri. çev, Hikmet Gök. İstanbul: Ağaç Yayınları.
• Zeydân, Corcî. (2012). Târihu Âdâbi’l-Lügati’l-Arabiyye. Kahire: Müessesetü Hindâvî.
• Zwemer, Samuel Marinus. (1923). Kitabü’l-Gavvâs ve’l-Leâlî ev Tecümetü’l-Hayati’l-Hucceti’l-İslam el-Gazâlî. Mısır: Matba’atü Nesil.