Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Adalet Değerine İlişkin Uygulamaları ve Görüşleri

Yıl 2025, Sayı: 23, 142 - 158, 15.06.2025

Ali Yumuş , Ahmet Ali Gazel , Ceren Utkugün

https://doi.org/10.20860/ijoses.1674474

Öz

Bu araştırmanın amacı sosyal bilgiler öğretmenlerinin adalet değerine ilişkin görüş ve uygulamalarının belirlenmesidir. Araştırma nitel araştırma yönteminde, fenomenoloji deseninde tasarlanmıştır. Araştırmanın çalışma grubu 2023-2024 eğitim öğretim yılında Afyonkarahisar il merkezi ve ilçelerinde bulunan ve Millî Eğitim Bakanlığına bağlı devlet okullarında görev yapmakta olan 9 kadın, 11 erkek toplamda 20 sosyal bilgiler öğretmeninden oluşmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Araştırma verileri 01.12.2023-01.02.2024 tarihleri arasında yüz yüze görüşmeler sonucunda toplanmış, betimsel analiz yöntemi ile çözümlenmiştir. Araştırma sonucunda sosyal bilgiler öğretmenlerinin adaleti çok yönlü bir değer olarak tanımladıkları ve öğretmenlerin bu değeri öğrencilere kazandırmak için çeşitli yöntemler kullandıkları tespit edilmiştir. Ancak öğretmenleri adalet değerinin öğretimi konusunda sosyal medya, aile yaşantısı, yanlış öğrenmeler gibi faktörlerin olumsuz etkilerini dile getirmiş ve bu zorluklara karşı çözüm olarak doğrusunu anlatma, empati, örneklendirme ve oyunlaştırma gibi yöntemleri tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Araştırma bulgularına dayanarak; öğretmen eğitimi, empati temelli etkinlikler, aile iş birliği, sosyal medya okuryazarlığı ve adaletin farklı boyutlarını kapsayan eğitim materyalleriyle adalet değerinin öğretiminin desteklenmesi gerektiği önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Değerler Eğitimi , Adalet , Sosyal Bilgiler Öğretmeni.

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Social Studies Teachers' Practices and Opinions on the Value of Justice

Öz

This research aims to determine social studies teachers' views and practices regarding the value of justice. The research was designed in the qualitative research method, phenomenological design. The study group research consists of 20 social studies teachers, nine female, and 11 males, working in public schools affiliated with the Ministry of National Education in the city center and districts of Afyonkarahisar in the 2023-2024 academic year. A semi-structured interview form developed by the researchers was used as the data collection tool. The research data were collected from face-to-face interviews between 01.12.2023-01.02.2024 and analyzed using the descriptive method. As a result of the research, it was determined that social studies teachers define justice as a multifaceted value and that teachers use various methods to impart this value to students. However, teachers expressed the adverse effects of social media, family life, and incorrect learning on teaching the value of justice. They stated they preferred methods such as telling the truth, empathy, exemplification, and dramatization to solve these difficulties. Based on the research findings, teaching the value of justice should be supported by teacher training, empathy-based activities, family collaboration, social media literacy, and educational materials covering different justice dimensions.

Anahtar Kelimeler

Values Education , Justice , Social Studies Teacher.

Etik Beyan

I declare that this study is original; that I have acted by the principles and rules of scientific ethics at all stages of the study, including preparation, data collection, analysis, and presentation of information; that I have cited sources for all data and information not obtained within the scope of this study and included these sources in the bibliography; that I have not made any changes in the data used, and that I comply with ethical duties and responsibilities by accepting all the terms and conditions of the Committee on Publication Ethics (COPE). I hereby declare that if a situation contrary to my statement regarding the study is detected, I agree to all moral and legal consequences that may arise.

Kaynakça

• Aktepe, V. (2010). İlköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler dersinde “Yardımseverlik” değerinin etkinlik temelli öğretimi ve öğrencilerin tutumlarına etkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi.
• Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S. ve Yıldırım, E. (2005). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Sakarya Kitabevi.
• Balcı, F. A., ve Yanpar Yelken, T. (2013). İlköğretim sosyal bilgiler programında yer alan değerler ve değer eğitimi uygulamaları konusunda öğretmen görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 14(1), 195-213.
• Cebeci, G., ve Yorulmaz, B. (2023). Hayat bilgisi dersi kapsamında 3. sınıf öğrencilerinin adalet, sorumluluk ve dostluk değerlerinin incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 508-536. https://doi.org/10.17679/inuefd.1139903
• Cemiloğlu, A., ve Taşkesen, S. (2023). Ortaokul öğrencilerinin adalet kavramını algılamalarına ilişkin göstergebilimsel yaklaşıma dayalı bir araştırma. Art Vision, 29(51), 201-207. https://doi.org/10.5152/ArtVis.2023.23215
• Cevizci, A. (2005). Paradigma felsefe sözlüğü. Paradigma Yayınevi.
• Christensen, L. B., Johnson, B. & Turner, L. A. (2014). Research methods, design, and analysis. Pearson Publication.
• Creswell, J. W. (2021). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. (Çev. Ed. S. B. Demir ve M. Bütün). Siyasal Kitabevi. Çakmak, M. M. (2016). Ortaokul öğrencilerinin adalet, dürüstlük, saygı, sorumluluk ve barış değerleri hakkındaki algıları (Diyarbakır ili örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dicle Üniversitesi.
• Çengelci Köse, T., Gürdoğan Bayır, Ö., Köse, M., ve Yıldırım Polat, A. (2019). Öğretmen adaylarının bakış açısıyla adalet değeri. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 9(1), 67–93. https://doi.org/10.23863/kalem.2019.120
• Çetin, Y. (2017). Nietzsche’nin adalet anlayışı. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2), 546- 557.
• Dere, İ., ve Yavuzay, M. (2020). Sosyal bilgiler öğretmenlerine göre okulda değerler eğitimi: Bir olgubilim çalışması. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 56, 61-91. https://doi.org/10.21764/maeuefd.607187
• Dinç, E., ve Üztemur, S. S. (2016). Ortaokul 8. sınıf öğrencilerinin demokratik değer algılarının karikatürler aracılığıyla incelenmesi. İlköğretim Online, 15(3), 974–988.
• Doğan, O. (2020). Ortaokul 6. sınıf öğrencilerinin hukuk ve adalet kavramlarına ilişkin algılarının incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Elbay, S. (2020). Sekizinci sınıf öğrencilerinin hukuk ve adalet kavramlarına yükledikleri anlamların incelenmesi. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 7(2), 585-608.
• Erdem, A. R. (2003). Üniversite kültüründe önemli bir unsur: Değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(4), 55-72.
• Ezer, F., ve Çelik, S. (2015). Türkiye’de adalet eğitimi ve adalet meslek yüksekokulları öğretim programlarının değerlendirilmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(31), 272–278.
• Hökelekli, H. (2011). Ailede, okulda, toplumda değerler psikolojisi ve eğitimi. Timaş Yayınları.
• İnel, Y., Urhan, E., ve Ünal, A. İ. (2018). Ortaokul öğrencilerinin adalet kavramına ilişkin metaforik algıları. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 8(2), 379-402. https://doi.org/10.18039/ajesi.454584 Karacelil, S. (2013). Ailede adalet eğitimi. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(8), 253-278. https://doi.org/10.9761/JASSS1918
• Lickona, T. (1993). The return of character education. Educational Leadership, 51(3), 6- 11.
• Maxwell, J. A. (2018). Nitel araştırma tasarımı: Etkileşimli bir yaklaşım (Çev. Ed. M. Çevikbaş,). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Memişoğlu, S. P., ve Taşkın, S. (2019). Öğretmenlerin adalet kavramına ilişkin metaforik algıları. International Journal of Social Sciences and Education Research, 5(2), 178-201. https://doi.org/10.24289/ijsser.540882
• Merriam, S. B. (2018). Nitel araştırma: Desen ve uygulama için bir rehber (Çev. Ed. S. Turan). Nobel Yayıncılık. Mindivanlı, E., Küçük, B., ve Aktaş, E. (2012). Sosyal bilgiler dersinde değerlerin aktarımında atasözleri ve deyimlerin kullanımı. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 1(3), 93-101.
• Özgen, M. K. (2018). Farabi’nin adalet anlayışı (Hak, liyakat ve pay teorisi). Temaşa, 8, 43-63.
• Patton, M. Q. (2018). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri (Çev. Ed. M. Bütün- S. B. Demir). Pegem Yayıncılık.
• Pırnaz, E. (2020). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin değerler eğitimine ve sosyal bilgiler öğretim programında yer alan kök değerlere yönelik görüşleri (Kahramanmaraş ili örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Taşdan, M. (2010). Türkiye’deki resmi ve özel ilköğretim okulu öğretmenlerinin bireysel değerleri ile okulun örgütsel değerleri arasındaki uyum düzeyi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 16(1), 113-148.
• TDK (2024). Güncel Türkçe Sözlük. [https://sozluk.gov.tr/]
• Topakkaya, A. (2008). Adalet kavramı bağlamında Aristoteles-Platon karşılaştırması. Süleyman Demirel Üniversitesi Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 27-49.
• Uysal, E. (2003). Değerler üzerine bazı düşünceler ve bir akbaş tasnifi denemesi: İnsanî erdemler–İslâmî erdemler. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(1), 51-69.
• Ünlü, İ., ve Kaşkaya, A. (2018). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin değer eğitimine ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 7(4), 2656-2679.
• Yeşil, S., Yayla, A., ve Zırhlıoğlu, G. (2023). Öğretmen ve öğretmen adaylarının sosyal bilgiler dersinde adalet algısı. Educational Academic Research, 51, 47-62. https://doi.org/10.5152/AUJKKEF.2023.1036132
• Yeşil, S., Zırhlıoğlu, G. ve Yayla, A. (2022). Öğretmen ve öğretmen adaylarının sosyal bilgiler dersinde adalet değerine ilişkin tutumu. Temel Eğitim Dergisi, 16, 16-27. https://doi.org/10.52105/temelegitim.16.2
• Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.