Afganistan’ın Modernleşme Çabalarında Türkçenin Etkisi

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 2, 189 - 200, 15.06.2019

Ehsanullah Farzan

Öz

Afganistan’ın
Yakın Çağ tarihinin büyük bir kısmı, iktidar çatışmaları, etnik ve siyasi
savaşlarla geçmiştir. Bu gerçeğin yanında, Afgan toplumunun geleneksel yapıya
sahip olduğu sebebiyle, ülkeye modernleştirme girişimi geç başlamıştır. Afganistan’ın
modernleştirme doğrultusuna ilk ciddi adımlar, Emir Şir Ali Han döneminde (1868-1879)
atılmıştır. Bu çabalar, Emir Abdurrahman Han döneminde durgunluğa uğramıştır;
oğlu Emir Habibullah Han döneminde tekrar canlanıp Afganistan’ın reformcu
kralı, Emir Emanullah Han döneminde (1919-1929) en zirvesine ulaşmıştır.
Afganistan’ın sayılı reformist krallarının yanı sıra, Afgan aydınları ve düşünürleri
bu yolda çok çabalar göstermişler ve fedakârlıklarda bulunmuşlardır. Bu çabalar
günümüze kadar devam etmektedir. Ancak farklı sebeplerden dolayı, başarılı
olamamıştır.

Afganistan’da
modernleşme ve meşrutiyet gibi yeni kavramlar, Avrupa’da ve komşu ülkelerde
gerçekleştirilen yenilikçi hareketler bunlarla alakalı yayımlanan kitap ve
makaleler aracılığıyla tanıtılmıştır. Bu ülkelerin arasında,  Osmanlı İmpratorluğu ve daha sonra Türkiye
Cumhuriyeti, İslâmi bir ülke olduğu için, Afganistan krallar ve aydınlar
tarafından modernleşme ve reform alanında bir model olarak görülmüştür. Dönemin
entelektüellerinin birçoğu, Avrupa ve Türkiye’nin yeni gelişmeleri hakkında Türkiye’de
yayımlanan gazeteler ve kitaplar vasıtasıyla bilgiler elde edip yerel dillere
aktarmışlardır. Türkçeden çevrilen makaleler ve eserler, Afganistan’ın
modernleşme akımının oluşumunda derin ve ciddi etkiler bırakmıştır. Buna göre,
Türkçe, Afganistan’ın siyaset, eğitim, edebiyat, gazetecilik ve diğer alanlarda
meydana gelen değişim ve gelişimlere vesile ve kaynak olmuştur. Bu çalışma ise,
Türkçenin Afganistan’ın modernleşme çabalarının üzerindeki etkisini incelemeyi
amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Afganistan, Modernleşme

Kaynakça

• Arifi. M. A. (1393). Tavsi’a-i Siyasi Der Afghanistan; Mavani ve Çalişha. Kabil: Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Yay.
• Arya, R. (2007). Zindaginama-i Abdurrahman Lodin. Erişim adresi: http://www.esalat.org/images/marefi%20rejal%20omdae%20afghani....htm
• Asghari, M. J. (1390) Talim ve Terbiyet Der Afghanistan. Pejuhişgah-i Ulum-i İnsani ve Mutaliat-i Farhangi, 7, 167-201. Erişim adresi: http://ensani.ir/fa/article/314388/%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%85-%D9%88-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86
• Barikzai, S. M. (1392). Tarih-i Talim ve Terbiye Afghanistan. Kabil: Saeed Yayıncılık.
• Barlas, K. (1994 ). Afganistan Türklerinin Dünü ve Bugünü. Türk Kültürü, 371: 129-39.
• Farhadi, R.(Ed.) (1355). Makalat-i Mahmut-i Tarzi der Siracü’l Aahbar-i Afganiye, Kabil: Beyhaki Yayımcılık.
• Farhang, M. S. (1385). Afghanistan Der Penc Karn-i Ahir (20. Baskı). Tahran: İrfan Yayınları.
• Gregorian, V. (1391). Zuhur-i Afghanistan-i Nawin. (Çev. A. A. Kirmani). Tahran: M. İbrahim Şeriati Afganistani.
• Habibi, A. (1372). Cunbiş-i Meşrutiyet Dar Afganistan.
• Hakbin, H. (2009). Afgan Modernleşmesi’nde Mahmut Tarzi’nin Rolü ve Türkiye İle İlişkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Husaini, S. S. (1396). Veziyeti Dastan Nevisi ve Roman Der Afganistan. Mandegar Gazetesi.
• İmamhocayev, R. (2002). Afgan Aydını ve Yazarı Mahmut Tarzi ve Osmanlı-Türkiye. (Çev. O. MERT). A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 20: 347-352.
• Mehrin, N. (2006). Yadvara-i Andohbar. Erişim adresi: http://www.kabulnath.de/Schankar%20Dara/Minare%20Chakari/Nasir%20e%20Mehrin/Mehdi%20Jan.html
• Misbahzada, S. M. B. (1388). Tarih-i Siyasi Muhtasar-i Afghanistan. Aftab Araştırma Merkezi Yayınları.
• Nazemi, L. (2008). Nigerişi Ber Edebiyat-i Muaasir-i Afganistan. Erişim adresi: http://farhangistan.com/2428-2/
• Qarizada, F. (2008). Munasibat-i Türkiye ve Afghanistan. Erişim adresi: http://faridqarizadah.blogfa.com/post/1
• Saadat, E. A. (1396). Tarih Tahavvulat-i Siyasi Afghanistan-i Muasir. Kabil: Bunyad-i Andişa Yay.