İran-ABD İlişkileri ABD’nin Ortak Kapsamlı Eylem Planı’ndan Ayrılması ( 2015 - 2020)

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 2, 741 - 782, 31.12.2021

Secil Ozdemir

https://doi.org/10.37093/ijsi.927518

Öz

İran İslam Cumhuriyeti’nde (İran) 2017 seçimleri ardından Hasan Ruhani ikinci kez Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Ruhani’nin seçim süreci ve sonrasında İran-Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ilişkilerinde uzlaşmacı söylemlerin sürdürülmesinin zorlaştığı bir döneme girilmiştir. İran-ABD ilişkilerinde yükselen gerilim bölgesel politikalara yansımış ve başta Suriye, Irak, Lübnan, Yemen olmak üzere bölgesel aktörler arasında rekabeti artırmıştır.
ABD’de Barack Obama yönetimi İran-ABD ilişkilerinde diplomasi seçeneğini ön plana çıkarmasına rağmen Donald Trump yönetimi haydut devlet söylemine dönmüş, bu durum taraflar arasındaki gerilimin tırmanmasına etki etmiştir.
Seçim vaatlerinden biri Ortak Kapsamlı Eylem Planı’ndan (Nükleer Anlaşma) - The Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA) ABD’yi kurtarmak olan Trump göreve geldiğinde bu sözünü tutmuştur. ABD Başkanı, İran’ı maksimum baskı politikasıyla beklentilerine uygun bir müzakereye ikna etmeye çalışmıştır. Buna karşın İran yönetiminin maksimum direniş politikası taraflar arasında uzlaşmayı zorlaştırmıştır. İran-ABD ilişkileri Kasım Süleymani suikastini takip eden süreçte Irak coğrafyasında seyreden bir çatışma ile savaşın eşiğine gelmiştir.
Bu çalışmada ABD’nin Nükleer Anlaşmadan ayrılması sonrasında İran-ABD ilişkilerinde diplomasiden uzaklaşılmasını değerlendirmek ve bölgesel güvenliğin sürdürülebilmesi için diplomasi seçeneğinin etkisini vurgulamak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

ABD, İran, Hasan Ruhani, Nükleer Anlaşma, Ortak Kapsamlı Eylem Planı (KOEP)

Iran-US Relations: the United States Withdrawal from The Joint Comprehensive Plan of Action (2015-2020)

Öz

Following the 2017 presidential elections in the Islamic Republic of Iran (Iran), Hassan Rouhani was elected as the President of Iran for the second time. During and following the Rouhani’s election process, a period started in which it became difficult to maintain conciliatory rhetoric between Iran and the United States of America (US). The rising tension in the Iran-US relations was reflected in regional policies and increased rivalry among the regional actors, especially Syria, Iraq, Lebanon, and Yemen.
Although the Barack Obama administration in the US had brought the diplomacy option to the forefront in Iran-US relations, the Donald Trump administration adopted the rogue state rhetoric, which led to the escalation of the tension between the parties.
Trump, one of whose election promises was to save the United States from The Joint Comprehensive Plan of Action /Nuclear Agreement (JCPOA), kept this promise when he took the office. The US President tried to persuade Iran of a negotiation that was in line with the expectations of the US through maximum pressure policy. In response to this, the maximum resistance policy of the Iranian administration have been resulted with difficulties of reconciliation for the parties. For the period following the assassination of Qassem Soleimani, Iran-US relations came to the brink of war with the conflict inside the borders of Iraq.
In this study, it is aimed to evaluate the departure of Iran-US relations from diplomacy after the US’s withdrawal decision from the Nuclear Agreement and to emphasize the effect of diplomacy option in order to maintain regional security.

Anahtar Kelimeler

USA, Iran, Hassan Rouhani, Nuclear Agreement, JCPOA

Kaynakça

• 26 Mayıs 2017. (26, May 2017). New York Times.
• Abdoh-Tabrizi, A. S. (2020). Iran’s 2019-2020 Demonstrations: The Changing Dynamics Of Political Protests In Iran. Asian Affairs. doi:10.1080/03068374.2020.1712889.
• Ahishali, M. M. (2017, Mayıs 22). İran’da İkinci Ruhani Dönemi. Anadolu Ajansı. Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/iranda-ikinci-ruhani-donemi/823351 [Erişim Tarihi: 10.07 2020].
• Ahıshalı, M. M. (2019, Haziran 24). Anadolu Ajansı Web Sitesi: İran'dan 'tekrarlanması durumunda ABD İHA'sını yine vururuz' açıklaması: Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/irandan-tekrarlanmasi-durumunda-abd-ihasini-yine-vururuz-aciklamasi/1514005 , [Erişim Tarihi: 14.06.2020].
• Amirahmadi, H. (2017, Oct 6). The Gathering JCPOA Storm and the Way Forward. Erişim Adresi: http://www.us-iran.org: http://www.us-iran.org/news/2017/10/6/thegathering-jcpoa-storm-andthe-way-forward , [Erişim Tarihi: 05.08 2020].
• Arif, B. H. (2019). Iran’s Struggle For Strategic Dominance In A Post-Isis Iraq. Asian Affairs. doi:10.1080/03068374.2019.1636525.
• BBC News. (2019, June 11). Iran nuclear deal: Key details. Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-33521655, [Erişim Tarihi: 14.05.2020].
• BBC News. (2019, December 2019). Six charts that show how hard US sanctions have hit Iran. Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-48119109 , [Erişim Tarihi: 24.06.2020].
• BBC News. (2019, Mayıs 11). ABD-İran gerilimi: ABD Orta Doğu'ya Patriot füze savunma bataryası ve savaş gemisi gönderiyor . Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-48218822 [Erişim Tarihi: 19.07.2020].
• Caner, M. (2017). İran Cumhurbaşkanlığı Seçimleri 2017, Analiz, Mayıs 2017, Sayı 202. SETA. Ankara: Seta Vakfı. Erişim Adresi: https://setav.org/assets/uploads/2017/05/Analiz_202.pdf [Erişim Tarihi: 07.08.2020].
• CNN. (2020, Eylül 13). Joe Biden: There's a smarter way to be tough on Iran: Erişim Adresi: https://edition.cnn.com/2020/09/13/opinions/smarter-way-to-be-tough-on-iran-joe-biden/index.html [Erişim Tarihi: 08.10.2020].
• Çökenoğlu, T. (2020, Mart 02). Anadolu Ajansı. Sadr-İran yakınlaşması ve kaybedilen genç kitle. Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/analiz/sadr-iran-yakinlasmasi-ve-kaybedilen-genc-kitle/1751717 [Erişim Tarihi: 01.07.2020].
• Deutsche Welle. (2019, Eylül 14). Suudi petrol tesislerine İHA ile saldırı: https://www.dw.com/tr/suudi-petrol-tesislerine-iha-ile-sald%C4%B1r%C4%B1/a-50431735 [Erişim Tarihi: 21.07.2020].
• Davenport, K. (2021, Mart). The Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA) at a Glance. Arms Control Association. DW. (2020, Eylül 30). ABD İran yaptırımlarında ısrarlı: Erişim Adresi: https://www.dw.com/tr/abd-iran-yapt%C4%B1r%C4%B1mlar%C4%B1nda-%C4%B1srarl%C4%B1/a-54995524 [Erişim Tarihi: 19.10.2020].
• Erlanger, S. (2020, Jan 14). France, Germany and U.K. Serve Notice on Iran Under Nuclear Deal. The New York Times. Erişim Adresi: https://www.nytimes.com/2020/01/14/world/europe/iran-nuclear-deal.html [Erişim Tarihi: 12.07.2020].
• Fleits, F. (2020, June 8). What’s Next for Trump’s Iran Policy? National Review.Erişim Adresi: www.nationalreview.com: https://www.nationalreview.com/2020/06/president-trump-iran-policy-significant-success/ [Erişim Tarihi: 02.08.2020].
• France Diplomacy. (2019, July 29). 2018-2019 -The JCPoA remains in place despite US withdrawal: Erişim Adresi: https://www.diplomatie.gouv.fr/en/country-files/iran/the-iranian-nuclear-issue/ [Erişim Tarihi: 10.06.2020].
• France Diplomacy. (2020, January 14). Joint statement by the Foreign Ministers of France, Germany and the United Kingdom on the Joint Comprehensive Plan of Action (14 January 2020): Erişim Adresi: https://www.diplomatie.gouv.fr/en/country-files/iran/news/article/joint-statement-by-the-foreign-ministers-of-france-germany-and-the-united [Erişim Tarihi: 11.08.2020].
• France Diplomacy. (2020, May 30). JCPOA - Joint statement by spokespersons of the Foreign Ministries of France, Germany and the United Kingdom and of the High Representative of the European Union: Erişim Adresi: https://www.diplomatie.gouv.fr/en/country-files/iran/the-iranian-nuclear-issue/article/jcpoa-joint-statement-by-spokespersons-of-the-foreign-ministries-of-france [Erişim Tarihi: 11.08.2020].
• Ghazvinian, J. (2020). America and Iran: A History, 1720 to the Present. The U.S.: Oneworld.
• Haberler.com. (2017, Mayıs 22). Erişim Adresi: https://www.haberler.com/ruhani-fuze-denemek-icin-abd-den-izin-alacak-9646861-haberi/ [Erişim Tarihi: 12.06.2020].
• Ilan Goldenberg, K. T. (2019, September 2019). Trump’s Iran Policy Is a Failure. Foreign Policy: Erişim Adresi: https://foreignpolicy.com/2019/09/25/trumps-iran-policy-is-a-failure/ [Erişim Tarihi: 21.06.2020].
• Irna.ir. (2020, Ekim 18). İran Dışişleri Bakanlığı: İran Silah Ambargosunun Sona Ermesi Önemli Bir Gündür. Erişim Adresi https://tr.irna.ir/news/84078485/%C4%B0ran-D%C4%B1%C5%9Fi%C5%9Fleri-Bakanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-%C4%B0ran-silah-ambargosunun-sona-ermesi [Erişim Tarihi: 19.10.2020].
• İslam İnkılabı Rehberi Bürosu Resmi Sitesi. (2017, Agustos 03). Erişim Adresi: https://www.leader.ir/tr/content/18924/12.-D%C3%B6nem-Cumhurba%C5%9Fkanl%C4%B1k-Se%C3%A7imlerinin-%C4%B0slam-%C4%B0nk%C4%B1lab%C4%B1-Rehberi-taraf%C4%B1ndan-Onanmas%C4%B1-T%C3%B6reni [Erişim Tarihi: 14.06.2020].
• Katzman, K. (2020, July 23). Iran Sanctions RS20871. (C. R. Service, Dü.) Erişim Adresi: https://crsreports.congress.gov/product/pdf/RS/RS20871/308 [Erişim Tarihi: 14.08.2020].
• Kenneth Katzman, K. J. (2020, May 8). U.S.-Iran Conflict and Implications for U.S. Policy (R45795). (C. R. Service, Dü.) USA. Erişim Adresi: https://crsreports.congress.gov R45795 [Erişim Tarihi: 18.07.2020].
• Khatib, A. S. (2019). The US policy of containing Iran – from Obama to Trump 2009–2018. Global Affairs, 2-22 /10. doi:10.1080/23340460.2019.1701951 .
• Kurşun, M. (2020, Haziran 14). İran Cumhurbaşkanı Ruhani: Silah ambargosunun sona ermesi nükleer anlaşmanın önemli bir kazanımıdır. Anadolu Ajansı. Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/iran-cumhurbaskani-ruhani-silah-ambargosunun-sona-ermesi-nukleer-anlasmanin-onemli-bir-kazanimidir/1876807 [Erişim Tarihi: 07.07.2020].
• Landler, M. (2018, May 8). Trump Abandons Iran Nuclear Deal He Long Scorned”, 8 May 2018. The New York Times. Erişim Adresi: https://www.nytimes.com/2018/05/08/world/middleeast/trump-iran-nuclear-deal.html [Erişim Tarihi: 14.06.2020].
• İslam İnkılabı Rehberi Bürosu Resmi Sitesi. (2017, Kasım 21). Erişim Adresi: https://www.leader.ir/tr/content/19925/%C4%B0slam-%C4%B0nk%C4%B1lab%C4%B1-Rehberi-General-S%C3%BCleymani%E2%80%99nin-mektubunu-cevaplad%C4%B1 [Erişim Tarihi: 28.06.2020].
• İslam İnkılabı Rehberi Bürosu Resmi Sitesi. (2017, Haziran 20). Erişim Adresi: https://www.leader.ir/tr/content/18579/Irak-Ba%C5%9Fbakan%C4%B1n-%C4%B0slam-%C4%B0nk%C4%B1l%C3%A2b%C4%B1-Rehberi-Taraf%C4%B1ndan-Kabul-Edilmesi [Erişim Tarihi: 05.08.2020].
• İslam İnkılabı Rehberi Bürosu Resmi Sitesi. (2017, Temmuz 3). Erişim Adresi: https://www.leader.ir/tr/content/18709/%C4%B0slam%C4%B0nk%C4%B1l%C3%A2b%C4%B1-Rehberi-Ayetullah-Seyyid-Ali-Hamanei,-Yarg%C4%B1-Erki-Ba%C5%9Fkan%C4%B1-ve-Yetkililerini-Kabul-Etti .
• İslam İnkılabı Rehberi Bürosu Resmi Sitesi. (2018, Şubat 8). Erişim Adresi: https://www.leader.ir/tr/content/20579/%C4%B0slam-%C4%B0nk%C4%B1lab%C4%B1-Rehberi,-Hava-Kuvvetleri-komutanlar%C4%B1n%C4%B1-kabul-etti [Erişim Tarihi: 04.05.2020]. İslam İnkılabı Rehberi Bürosu Resmi Sitesi. (2018, Şubat 8). Erişim Adresi: https://www.leader.ir/tr/content/20579/%C4%B0slam-%C4%B0nk%C4%B1lab%C4%B1-Rehberi,-Hava-Kuvvetleri-komutanlar%C4%B1n%C4%B1-kabul-etti .
• İslam İnkılabı Rehberi Bürosu Resmi Sitesi. (2018, Eylül 7). Erişim Adresi: https://www.leader.ir/tr/content/22033/Rusya-Devlet-Ba%C5%9Fkan%C4%B1-ve-beraberindeki-heyetin-%C4%B0slam-%C4%B0nk%C4%B1l%C3%A2b%C4%B1-Rehberi-taraf%C4%B1ndan-kabul%C3%BC [Erişim Tarihi: 02.08.2020].
• İslam İnkılabı Rehberi Bürosu Resmi Sitesi. (2018, Eylül 7). Suriye'de Amerika yenilgiye Uğramıştır: Erişim Adresi: https://www.leader.ir/tr/content/22033/Rusya-Devlet-Ba%C5%9Fkan%C4%B1-ve-beraberindeki-heyetin-%C4%B0slam-%C4%B0nk%C4%B1l%C3%A2b%C4%B1-Rehberi-taraf%C4%B1ndan-kabul%C3%BC [Erişim Tarihi: 17.06.2020].
• İslam İnkılabı Rehberi Bürosu Resmi Sitesi. (2020, Haziran 3). İmam’ın bugün için dersi, değişimi sürdürmektir: Erişim Adresi: https://www.leader.ir/tr/content/24499/%C4%B0slam-%C4%B0nk%C4%B1lab%C4%B1-Rehberi'nin,-%C4%B0mam-Humeyni'nin-ks-r%C4%B1hlet-y%C4%B1ld%C3%B6n%C3%BCm%C3%BC-dolay%C4%B1s%C4%B1yla-konu%C5%9Fma-yapmas%C4%B1 [Erişim Tarihi: 03.08.2020].
• İslam İnkılabı Rehberi Bürosu Resmi Sitesi. (2020, Ocak 3). Erişim Adresi: https://www.leader.ir/tr/content/23952/%C4%B0slam-%C4%B0nk%C4%B1lab%C4%B1-Rehberi'nin-general-Kas%C4%B1m-S%C3%BCleymani'nin-%C5%9Fehadeti-dolay%C4%B1s%C4%B1yla-taziyet-mesaj%C4%B1 [Erişim Tarihi: 09.06.2020].
• Litwak, R. S. (2020, January 21). Anatomy of the U.S.-Iran Crisis. Wilson Center Web Sitesi: Erişim Adresi: https://www.wilsoncenter.org/article/anatomy-us-iran-crisis [Erişim Tarihi: 05.08.2020].
• Mather, Y. (2018). The political economy of Iran’s Islamic state, Donald Trump an Threats of War. Critique, 46(3), 443-469. doi:10.1080/03017605.2018.1496543 .
• Mehmet Alaca, B. A. (2020, Ocak 2). ABD'nin Bağdat Büyükelçiliğinin basılması Irak'taki kaosu derinleştirebilir. Anadolu Ajansı Web Sitesi. Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/analiz/abdnin-bagdat-buyukelciliginin-basilmasi-iraktaki-kaosu-derinlestirebilir/1690020 [Erişim Tarihi: 07.07.2020].
• Özdemir, A. (2013). "Uluslararası Sistemdeki Etkin Aktörlerin İran’ın Nükleer Programına Yaklaşımları". Basılmamış Doktora Tezi: T.C. Harp Akademileri Stratejik Araştırmalar Enstitüsü.
• Seth G. Jones. (2018, Haziran 20). The Escalating Conflict with Hezbollah in Syria. Center for Strategic International Studies Web Sitesi: Erişim Adresi: https://www.csis.org/analysis/escalating-conflict-hezbollah-syria [Erişim Tarihi: 01.08.2020].
• Sima Shine, R. Z. (2017). The Election of Rouhani as President: A Message to the Supreme Leader. Institute for National Security Studies. https://www.jstor.org/stable/resrep08775 .
• Tabatabai, A. (2019). Back to Crisis Mode: Iran’s Quest to Manage Internal Crises and External Pressures. Istituto Affari Internazionali (IAI), 7.
• Taghavi, M. R. (2019). An Iranian Perspective on Iran–US Relations: Idealists Versus Materialists. Strategic Analysis, 43(1), 28-41 . doi:10.1080/09700161.2019.1569329.
• Taghavi, M. R. (2019). An Iranian Perspective on Iran–US Relations: Idealists Versus Materialists. Strategic Analysis, 43(1), 28-41. doi:10.1080/09700161.2019.1569329.
• Taubmann, M. (2017, Fall). Don’t Confuse the People of Iran with Its Islamic Regime. Jewish Political Studies Review, 28(3/4), 56-59. Tharoor, I. (2020, Ocak 7). Trump’s Iran policy is heavy on posture, light on strategy”. The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/world/2020/01/07/trumps-iran-policy-is-heavy-posture-light-strategy/ [Erişim Tarihi: 04.07.2020].
• The Soleimani killing’s regional implications,. (2020). Strategic Comments, 26(2), I-III. doi:https://doi.org/10.1080/13567888.2020.1744849.
• The US, Iran and ‘maximum pressure. (2019). Strategic Comments, 25(4), IV-VI. 10.1080/13567888.2019.1630105 .
• United Nations Security Council, (2020, Haziran 30). "Non-Proliferation Agreement Remains Best Way to Ensure ‘Exclusively Peaceful Nature of Iran’s Nuclear Programme’, Under-Secretary-General Tells Security Council. https://www.un.org/press/en/2020/sc14236.doc.htm Erişim Tarihi: 15 Nisan 2021.
• United Nations Security Council, (2020, Aralık 22). "Iran Must Refrain from More Action to Reduce Commitments under 2015 Nuclear Deal", Under-Secretary-General Tells Security Council. https://www.un.org/press/en/2020/sc14400.doc.htm .
• Uygur, H. (2020, Ekim 22). İRAM Web Sitesi. Erişim Adresi: https://iramcenter.org/iranin-silah-ticareti-yasagi-kalkti-mi/ [Erişim Tarihi: 23.10.2020].
• Warrick, T. S. (2020, June 9). Atlantic Council. Erişim Adresi: https://www.atlanticcouncil.org/blogs/iransource/the-united-states-needs-to-preserve-the-un-security-council-snapback-for-the-future/ [Erişim Tarihi: 17.09.2020].
• Zaccara, L. (2017, October 30). The challenges of Rohani’s second term http://www.realinstitutoelcano.org/wps/wcm/connect/7660de1b-f54f-409a-b8be-c854174ec6f2/ARI83-2017-Zaccara-Challenges-Rohani-second-term.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=7660de1 .
• Zarif, M. J. (2014). What Iran Really Wants: Iranian Foreign Policy in the Rouhani Era. Foreign Affairs, 49-59.
• Zarif, M. J. (2007 Spring/Summer). "Tackling The Iran-U.S. Crisis: The Need for a Paradigm Shift" Journal of International Affairs , 60(2), 73-94.