Türkiye’de Mali Alanın Siyasi Konjonktür Çerçevesinde Analizi (2000-2021)

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 2, 311 - 333, 30.12.2022

Mustafa Çelen , Ayşe Güner , Serdar Yılmaz

https://doi.org/10.37093/ijsi.1115018

Öz

Mali alan kavramı 2000’li yılların başından itibaren literatürde önemli bir yer edinmiştir. Önce gelişmekte olan ülkeler için bir kaynak yaratma aracı olarak görülen bu konu, 2008 krizi ve COVID-19 pandemisi ile birlikte hem gelişmekte olan hem de gelişmiş ülkeler için önem kazanmıştır. Makalede öncelikle mali alan kavramı ve kapsamı incelenmiş, mali alan yaratma yöntemleri açıklanmış, daha sonra ise mali alan literatürü taranmıştır. Çalışmada Heller yöntemi esas alınarak, Türkiye’de 2000-2021 yılları arasında vergi ve harcama politikalarındaki değişim incelenmiştir. Vergi politikası açısından bakıldığında, vergilerin ilgili dönemde dar bir koridorda seyrederek yüzde 24’lerde kaldığı; ayrıca dolaylı-dolaysız vergi kompozisyonunda değişiklik meydana geldiği görülmektedir. Harcama politikası açısından ise ilgili dönemin başında uygulanan istikrar politikaları sonucunda özellikle faiz harcamalarında meydana gelen azalmanın, sosyal yardım, sağlık ve eğitim harcamalarında önemli miktarda artışa imkân verdiği görülmektedir. Bu gelişmeler ile 20 yıl süresince hâkim parti olarak nitelendirilebilecek bir yönetimin, mali alanı nasıl yarattığı ve kullandığı üzerine siyasal konjonktür çerçevesinde bir değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mali alan, siyasi konjonktür, vergi gelirleri, kamu harcamaları

Teşekkür

Yazarlar Elif Göral’a katkılarından dolayı teşekkür eder.

Fiscal Space Analysis of Türkiye Within the Context of Political Cycles (2000-2021)

Öz

The concept of fiscal space has gained prominence in the literature since the early 2000s. Although it was originally perceived as a tool to create additional resources in only developing countries, the concept also became important in developed countries with the 2008 economic crisis and COVID-19 pandemic. This article reviews the literature on fiscal space, including various definitions and explains the efforts to create fiscal space in countries. The article analyzes revenue and expenditure policies of Türkiye by using the methodology of Peter Heller. In terms of revenue policy, tax revenues fluctuated around 24 percent. Between direct and indirect tax proceeds, there has been a swamp between direct and indirect taxes—direct tax revenues becoming less important. In terms of expenditure policy, the decline in interest payments due to the stabilization policies pursued by the government has created space to finance social service expenditures, such as education, healthcare, and social protection. Under the light of these developments, we analyze the fiscal space creation efforts of the government.

Anahtar Kelimeler

Fiscal space, political cycle, tax revenues, public expenditures

Kaynakça

• Aizenman, J., & Jinjarak, Y. (2010). De facto fiscal space and fiscal stimulus: Definition and assessment (NBER Working Paper Series No. 16539). National Bureau of Economic Research. https://doi.org/10.3386/w16539
• Akbayır, F., & Yereli, A. B. (2018). Mali alan ve ölçüm yöntemleri. Sosyoekonomi, 26(38), 253–270. https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2018.04.14
• Akıncı, A., & Atalay, M. (2021). Türkiye’de vergi yükü ile kişi başına düşen gayri safi yurtiçi hasıla arasındaki ilişki: Fourier yaklaşımı. Sayıştay Dergisi, 32(121), 127–152. https://doi.org/10.52836/sayistay.968784
• Aşan, S. (2016). Özelleştirme mali alan ilişkisi. Journal of Awareness, 1(1), 33–60. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/358020
• Atılgan Yaşa, A. (2017). Türkiye’de bütçe politikası uygulamalarının mali alan üzerine etkileri. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(1), 73–87. https://doi.org/10.18657/yonveek.307502
• Aydemir, B., & Birinci, N. (2021). Gelişmiş ve gelişmekte olan ülke örnekleri bazında mali alan üzerine karşılaştırmalı bir analiz. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 33, 83–102. https://doi.org/10.18092/ulikidince.1015570
• Barroy, H., & Gupta, S. (2020). From overall fiscal space to budgetary space for health: Connecting public financial management to resource mobilization in the era of COVID-19 (Centre for Global Development Policy Paper No. 185). Centre for Global Development & World Health Organization. https://www.cgdev.org/sites/default/files/overall-fiscal-space-budgetary-space-health-connecting-public-financial-management.pdf
• Barroy, H., Sparkes, S., Dale, E., & Mathonnat, J. (2018). Can low- and middle-income countries increase domestic fiscal space for health: A mixed-methods approach to assess possible sources of expansion. Health Systems & Reform, 4(3), 214–226. https://doi.org/10.1080/23288604.2018.1441620
• Çaşkurlu, E. (2011). Bağımsız maliye politikası uygulama olanağının kısıtlanması: Mali alan daralması ve etkileri. Ekonomik Yaklaşım, 22(79), 21–44. http://dx.doi.org/10.5455/ey.20027
• Çelen, M., & Yavuz, E. (2014). Mali alan oluşturma yöntemleri. İçinde A. Kesik, T. Berksoy, & M. Şahin (Ed.), Mali alan: Teori ve uygulama (ss. 27–56). Seçkin Yayıncılık.
• Development Committee. (2006). Fiscal policy for growth and development: An interim report (DC: 2006-0003). IMF & World Bank. http://www1.worldbank.org/publicsector/pe/pfma07/DC2006-0003(E)-FiscalPolicy.pdf
• Development Committee. (2007). Fiscal policy for growth and development: Further analysis and lessons from country case studies. http://www1.worldbank.org/publicsector/pe/pfma07/FiscalPolicyDC2007.pdf
• Dinh, H. T. (2021). Covid-19 and the fiscal space of developing countries [Policy Brief No. PB-48/21]. Policy Center for the New South. https://www.policycenter.ma/publications/covid-19-and-fiscal-space-developing-countries
• Downs, A. (1957). An economic theory of democracy. Harper and Row.
• Downs, A. (1998). Political theory and public choice. Edward Elgar Publishing.
• Eroğlu, E., & Maraş, G. (2019). Mali alan ve mali sürdürülebilirlik ilişkisinin düşük ve yüksek gelirli gelişmekte olan ülkeler açısından değerlendirilmesi. Maliye Dergisi, 176, 172–200. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/09/176-09.pdf
• Ghosh, A. R., Kim, J. I., Mendoza, E. G., Ostry, J. D., & Qureshi, M. S. (2013). Fiscal fatigue, fiscal space and debt sustainability in advanced economies. The Economic Journal, 123(566), F4–F30. https://doi.org/10.1111/ecoj.12010
• Gülşen, M. A., & Çiçek, U. (2018). Türkiye’de kamu kesimi kaynak tahsisinde etkinliğin sağlanması amacıyla mali alan oluşturma çabaları. Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 5(2), 107–118. https://doi.org/10.17541/optimum.382045
• Hausmann, R., & Schetter, U. (2020). Horrible trade-offs in a pandemic: Lockdowns, transfers, fiscal space, and compliance (Working Paper No. 382). https://projects.iq.harvard.edu/covidpt/global-policy-tracker
• Heller, P. (2005a). Fiscal space: What it is and how to get it. Finance and Development, 42(2). https://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/2005/06/basics.htm
• Heller, P. (2005b). Understanding fiscal space (IMF Policy Discussion Paper No. PDP/05/4). International Monetary Fund. https://www.imf.org/external/pubs/ft/pdp/2005/pdp04.pdf
• Heller, P. (2007). Fiscal policy for growth and development: The fiscal space debate. G20-Workshop on Fiscal Policy. http://petersheller.com/articles.html
• Heller, P. S., Katz, M., Debrun, X., Thomas, T., Koranchelian, T., & Adenauer, I. (2006). Making fiscal space happen: Managing fiscal policy in a world of scaled-up aid (IMF Working Paper No. WP/06/270). International Monetary Fund. https://doi.org/10.5089/9781451865301.001
• Hürtgen, P. (2021). Fiscal space in the COVID-19 pandemic. Applied Economics, 53(39), 4517–4532. https://doi.org/10.1080/00036846.2021.1904121
• Karaca, C. (2012). İlave mali alan oluşturmada hükümet politikaları. Maliye Dergisi, 163, 416–430. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/09/163-22.pdf
• Kasal, S., & Özpençe, Ö. (2020). A fiscal space analysis in terms of Turkey’s domestic debt. Sosyoekonomi, 28(43), 33–48. https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2020.01.02
• Kayalıdere, G. (2018). Mali alan ve kamu maliyesi perspektifinden mali alan oluşturma yöntemleri. Gazi Kitapevi.
• Kesik, A., & Telli, Ç. (2014). Mali alanı yeniden düşünmek: Kamu özel işbirliği programları Türkiye için imkanlar ve kısıtlar. İçinde A. Kesik, T. Berksoy, & M. Şahin (Ed.), Mali alan teori-uygulama (ss. 75–90). Seçkin Yayıncılık.
• Ko, H. (2020). Measuring fiscal sustainability in the welfare state: Fiscal space as fiscal sustainability. International Economics and Economic Policy, 17(2), 531–554. https://doi.org/10.1007/s10368-019-00453-2
• Kose, M. A., Kurlat, S., Ohnsorge, F., & Sugawara, N. (2017). A cross-country database of fiscal space (Policy Research Working Paper No. WPS8157). World Bank Group. http://www.worldbank.org/en/research/brief/fiscal-space
• Marcel, M. (2014). Budgeting for fiscal space and government performance beyond the great recession. OECD Journal on Budgeting, 13(2). https://doi.org/10.1787/BUDGET-13-5JZ2JW9T0PD3
• Matus-López, M., Prieto Toledo, L., & Cid Pedraza, C. (2019). An assessment of fiscal space for health in Peru. Revista Panamericana de Salud Pública, 40(1), 64–69. https://doi.org/10.26633/RPSP.2019.315
• Muhasebat Genel Müdürlüğü (2022). Merkezi yönetim bütçe istatistikleri. Hazine ve Maliye Bakanlığı. https://muhasebat.hmb.gov.tr/merkezi-yonetim-butce-istatistikleri
• Mutlu, A., & Çelen, M. (2014). Dolaylı ve Dolaysız Vergilerin Türk Mali Sistemi İçerisindeki Yeri: Siyasal, Sosyal ve Ekonomik Sonuçları. TÜSİAD Yayınları.
• Odusola, A. (2017). Fiscal space, poverty and inequality in Africa. African Development Review, 29(S1), 1–14. https://doi.org/10.1111/1467-8268.12229
• OECD. (2022). Tax revenue. https://data.oecd.org/tax/tax-revenue.htm
• Ortiz, I., Cummins, M., & Karunanethy, K. (2017). Fiscal space for social protection and the SDGs: Options to expand social investments in 187 countries (Working Paper No. 48, Extension of Social Security Series). International Labour Organization.
• Ostry, J. D., Ghosh, A. R., Kim, J. I., & Qureshi, M. S. (2010). Fiscal space (IMF Staff Position Note SPN/10/11). International Monetary Fund. https://www.imf.org/external/pubs/ft/spn/2010/spn1011.pdf
• Romer, C. D., & Romer, D. H. (2019). Fiscal space and the aftermath of financial crises: How it matters and why (NBER Working Paper Series No. 25768). National Bureau of Economic Research. https://doi.org/10.3386/w25768
• Roy, R., Heuty, A., & Letouzé, E. (2006, September 13-14). Fiscal space for public investment: Towards a human development approach. G24 Technical Meeting, Singapore. https://www.g24.org/wp-content/uploads/2016/01/FISCAL-SPACE-FOR-PUBLIC-INVESTMENT.pdf
• Segal, S. (2021). Creating Fiscal Space in the Covid-19 [Policy Brief]. Center for Strategic & International Studies. https://www.csis.org/analysis/creating-fiscal-space-covid-19-era
• Statista. (2022). Total health expenditure as share of GDP in Turkey from 2000 to 2020. https://www.statista.com/statistics/893497/health-expenditure-as-share-of-gdp-in-turkey
• Tapşın, G. (2019). Mali alan göstergeleri ve yükselen piyasa ekonomilerine yönelik bir analiz. Journal of Emerging Economies and Policy, 4(1), 43–54. https://dergipark.org.tr/en/pub/joeep/issue/46779/581664
• The World Bank (2022). A cross-country database of fiscal space. https://www.worldbank.org/en/research/brief/fiscal-space
• TÜİK. (2020). Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Gelir-ve-Yasam-Kosullari-Arastirmasi-2020
• Uysal Şahin, Ö., & Akar, S. (2014). Sağlık sektöründe mali alan ve Türkiye. İçinde A. Kesik, T. Berksoy, & M. Şahin (Ed.), Mali alan: Teori ve uygulama (ss. 299–320). Seçkin Yayıncılık.