Promotional Films of Turkey in the Early Republic Period (1923-1950)

Yıl 2023, Sayı: 64, 60 - 76, 29.10.2023

Zehra Nalu Gide

https://doi.org/10.47998/ikad.1363234

Öz

With the proclamation of the Republic on October 29, 1923, changes began to occur in political, human, social and economic fields in Turkey. In the first years of the Republic, attempts were made to promote the changes taking place in Turkey. One of these attempts was the films shot to promote Turkey both at home and abroad. In addition to Turkey, foreign directors from different countries during this period also wanted to record the changes experienced in Turkey with the declaration of the Republic and therefore make films about Turkey. This study deals with the requests for films about Turkey from foreign countries in the Early Republican Period, the steps taken to promote Turkey abroad through films, and Turkey's promotional films. The data obtained in the study was provided by the document analysis method. In this context, within the scope of the study, the Presidency of the Republic of Turkey State Archives, the Ministry of Culture and Tourism film archive, films, books, and articles related to the subject were used. In the study, it was seen that efforts to promote Turkey through films did not always result positively, some films could not be shot due to various reasons, or some existing films could not be sent abroad. It has been found out that the films shown make positive contributions to Turkey and its image by providing information about the Turkish people and the progressive moves made in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Turkey, cinema in the Republic period, Ankara Türkiye, Kömür Sergisi, Türklerin Babası Atatürk.

Erken Cumhuriyet Dönemi’nde (1923-1950) Türkiye’nin Tanıtım Filmleri

Öz

29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyetin ilan edilmesi ile birlikte Türkiye’de siyasi, beşeri, sosyal ve iktisadi alanlarda değişimler meydana gelmeye başlamıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında, Türkiye’de yaşanan değişimlerin tanıtılmasına yönelik teşebbüslerde bulunulmuştur. Bunlardan biri de Türkiye’yi gerek yurt içinde gerekse yurt dışında tanıtmak amacıyla çekilen filmler olmuştur. Türkiye’nin yanı sıra bu dönemde farklı ülkelerden gelen yabancı yönetmenler de Cumhuriyetin ilanı ile birlikte Türkiye’de yaşanan değişimleri kayıt altına almak ve dolayısıyla Türkiye ile ilgili filmler yapmak istemişlerdir. Bu çalışma Erken Cumhuriyet Döneminde, Türkiye’ye ilişkin yabancı ülkelerden gelen film taleplerini, Türkiye’nin yurtdışına filmler aracılığıyla tanıtılması amacıyla atılan adımları ve Türkiye’nin tanıtım filmlerini konu edinmektedir. Çalışmada elde edilen veriler doküman analizi yöntemi ile sağlanmıştır. Bu bağlamda çalışma kapsamında Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı’ndan, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı film arşivinden, konu ile ilgili filmlerden, kitaplardan ve makalelerden yararlanılmıştır. Çalışmada Türkiye’nin filmler aracılığı ile tanıtımına yönelik çabaların her zaman olumlu olarak sonuçlanmadığı, bazı filmlerin çeşitli sebeplerden dolayı çekilemediği veya mevcut bazı filmlerin yurt dışına gönderilemediği görülmüştür. Gösterime sunulan filmlerin ise Türk halkı ve Türkiye’de yapılan terakki hamlelerine dair bilgiler vererek Türkiye ve Türk imajına dair olumlu katkılar sunduğu bilgisine ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Türkiye’nin tanıtım filmleri, Cumhuriyet döneminde sinema, Ankara Türkiye’nin Kalbi, Kömür Sergisi, Türklerin Babası Atatürk.

Anahtar Kelimeler

Türkiye’nin tanıtım filmleri, Cumhuriyet döneminde sinema, Ankara Türkiye’nin Kalbi, Kömür Sergisi, Türklerin Babası Atatürk.

Kaynakça

• Alpkaya, F. & Alpkaya, G. (2004). 20. yüzyıl dünya ve Türkiye tarihi. Tarih Vakfı Yayınları.
• Arslan, S. (2011). Cinema in Turkey a new critical history. Oxford University Press.
• Aydos, S. (2009). Türkiye’nin tanıtım filmlerinde ulusal kimlik anlatısı (Yayımlanmış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydos, S. (2010). “Anadolu’dan geldik…!”Devletin tanıtım filmlerinde ulusal kimlik anlatısı (1934-2005). Kilit Yayınları.
• Aytekin, H. (2013). “Türkiye’de toplumsal değişme ve belgesel sinema” (Doktora Tezi). Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://openaccess.maltepe.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12415/4047 Erişim Tarihi. 17.08.2023 12.09.
• Biryıldız, E. (1994). Atatürk ve sinema. Marmara İletişim Dergisi, Sayı. 7, 251-256. https://dergipark.org.tr/tr/pub/maruid/issue/440/3373
• Duruel Erkılıç, S. (2014). Türk sinemasında tarih ve bellek. De ki Yayınları. https://phebusmuzayede.com/81764-sinema-tarihi-halk-sinemasi-nda-asili-buyuk-milli-film-turk-inkil-binda-terakki-hamleleri-afisinin-onunde-hatira-fotografi.html Erişim Tarihi: 17.08.2023. 11.10.
• https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-41935211 Erişim Tarihi: 17.08.2023. 11.10.
• https://www.youtube.com/watch?v=tpUx1nA3WqU Erişim Tarihi: 17.08.2023. 11.10.
• Keskiner, A. (2007). Yine mi çiçek ünlülerin bilinmeyen hikayeleri… “Çiçek Arif’in kaleminden. (5. Basım). Doğan Kitapçılık.
• Lüleci, Y. (2014). Erken cumhuriyet döneminde Türkiye Cumhuriyeti ile Sovyetler Birliği arasındaki sanatsal ilişkiler: “Ankara: Türkiye’nin Kalbi” belgeseli örneği. İnsan & İnsan, 2, 40-61. https://doi.org/10.29224/insanveinsan.279982
• Lüleci, Y. (2018). Erken cumhuriyet döneminde Atatürk ve CHP’nin sinema politikası. Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi. Sayı 31, 222 – 248. https://doi.org/10.17829/turcom.499673
• Önder, S. & Baydemir, A. (2005). Türk sinemasının gelişimi (1895 - 1939). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 6(2), 113-135.
• Özön, Nijat. (1995). Karagözden sinemaya türk sineması ve sorunları 2. Cilt. Kitle Yayınları.
• Öztürk, Serdar. (2004). Erken cumhuriyet yıllarında sinema konusunda başarısız kalmış iki girişim: Çekilemeyen iki propaganda filmi (1939) ve İbret Yerleri Projesi (1923). Selçuk İletişim, 3 (3), 77-82.
• Öztürk, Serdar. (2005). Erken cumhuriyet döneminde sinema, seyir, siyaset. Elips Kitap. Öztürk, S. (2009). ‘Kültür emperyalizmi’ ve ‘modernleşme’ kuramları açısından Türkiye’de sinema üzerine notlar (1896-1939). Kebikeç, 27, 157-182.
• Özuyar, A. (2004). Babıali’de sinema. İzdüşüm Yayınları.
• Özuyar, A. (2013). Türk sinema tarihinden fragmanlar (1896-1945). Phoenix Yayınevi.
• Sönmez, V, Alacapınar, F. G. (2013). Örneklendirilmiş bilimsel araştırma yöntemleri. 2. Baskı. Anı Yayıncılık. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. 30-10-0-0 / Muamelat Genel Müdürlüğü. Atatürk’ün Hayatı, Türk İnkılabı ve Türk Kadını hakkında fransızların çevirmek istedikleri propaganda filmlerinin tahsisat yokluğundan çekilemeyeceği. (Belge Tarih: 15/9/1939, Yer No: 146-44-9.) Erişim Adresi: katalog.devletarsivleri.gov.tr Erişim Tarihi: 2.9.2023
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. 180-9-0-0 /Genel. Muhalif sinema filmleri ve bunların konuları. (Belge Tarihi.03.05.1925-29.07.1929 Yer: 14-79-1). Erişim Adresi: katalog.devletarsivleri.gov.tr Erişim Tarihi: 21.8.2023.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. 180-9-0-0 /Genel. Newyork Reel-Colors Inc. firmasının Ankara’nın bir filmini alarak, renklendireceği ve göstereceği. (Belge Tarihi. 00.00.000-23.10.1924 Yer: 46-237-1). Erişim Adresi: katalog.devletarsivleri.gov.tr Erişim Tarihi: 21.8.2023.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. 30-1-0-0 / Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü. Washington'da film rejisörü Edwin Ware Hullinger'in, cumhurbaşkanı ve Türkiye hakkında film çekme teklifi. Belge Tarihi. 07.12.1948, Yer Bilgisi: 101-628-8 Dosya Ek: F11). Erişim Adresi: katalog.devletarsivleri.gov.tr Erişim Tarihi: 11.9.2023
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. 30-10-0-0 / Muamelat Genel Müdürlüğü. Türkiye’yi dış ülkelerde tanıtacak filmlerin yapılması için bir tetkik heyetin oluşturulduğu. (Belge Tarihi. 18.07.1931, Yer Bilgisi: 146-43-17 Dosya Ek: 150 ). Erişim Adresi: katalog.devletarsivleri.gov.tr Erişim Tarihi: 2.9.2023
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. 30-10-0-0 / Muamelat Genel Müdürlüğü. Amerika'da büyükelçilikte gösterilen Türkiye ile ilgili filmler ve bunların Amerikan halkı üzerinde yarattığı olumlu etkiler. (Belge Tarihi. 14.05.1937. Yer Bilgisi: 268-804-4). Erişim Adresi: katalog.devletarsivleri.gov.tr Erişim Tarihi: 15.8.2023.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. 30-10-0-0 / Muamelat Genel Müdürlüğü. Ruslar tarafından çevrilen Türkiye’nin Yüreği Ankara isimli filmden elde edilecek hasılatın ne şekilde kullanılacağı. (Belge Tarihi. 07.04. 1934-00.00.0000 Yer No: 146-43-20 Dosya Ek:150). Erişim Adresi: katalog.devletarsivleri.gov.tr Erişim Tarihi: 23.8.2023.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. 30-18-1-2 / Kararlar Daire Başkanlığı (1928- ). Bir Amerikan sinema şirketinin Türkiye’nin dünü ve bugünü hakkında film çekmesine izin verilmesi. (Belge Tarihi. 11.3.1931, Yer Bilgisi: 18-16-1). Erişim Adresi: katalog.devletarsivleri.gov.tr Erişim Tarihi: 2.9.2023
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. 30-18-1-2 / Kararlar Daire Başkanlığı (1928- ). Vizoğrafik Pikers Şirketi'nin Türkiye'de film çekmesi konusunun görüşülmesi için bir komisyon oluşturulması. (Belge Tarihi. 25.07.1929. Yer Bilgisi: 4-40-17). Erişim Adresi: katalog.devletarsivleri.gov.tr Erişim Tarihi: 15.8.2023.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. 490-1-0-0/ Cumhuriyet Halk Partisi. Parti propagandası için kullanılacak olan sinema üzerine yazılmış muhtelif yazılar ve genel yönetim kurulu'nun sinema teşkilatı hakkındaki kararı. (Belge Tarihi. 27. 02. 1936- 00.00.0000 Yer No: 1221-56-2. Dosya ek: 8. Büro). Erişim Adresi: katalog.devletarsivleri.gov.tr Erişim Tarihi: 21.8.2023.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. 490-1-0-0/ Cumhuriyet Halk Partisi. CHP sinema işyarı Kemal Necati’nin sicil dosyası. (Belge Tarihi. 6. 3. 1939- 00.00.0000 Yer No: 383-1621-3). Erişim Adresi: katalog.devletarsivleri.gov.tr Erişim Tarihi: 23.8.2023.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. 490-1-0-0/ Cumhuriyet Halk Partisi. İran Şahı’nın memleketimizi ziyareti sırasında çekilen gezi intibalarının kaydedildiği film hakkında yazışmalar. (Belge Tarihi. 12. 8. 1935 Yer No: 1221-56-1 Dosya Ek: 8. Büro). Erişim Adresi: katalog.devletarsivleri.gov.tr Erişim Tarihi: 23.8.2023.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. 490-1-0-0/ Cumhuriyet Halk Partisi. Türk filmlerinin yurtdışında gösterilmesiyle ilgili yazışmalar. (Belge Tarihi. 12. 06. 1940 Yer No: 1212-24-1. Dosya ek: 8. Büro). Erişim Adresi: katalog.devletarsivleri.gov.tr Erişim Tarihi: 21.8.2023.
• Tunç, Ertan. (2012). Türk sinemasının ekonomik yapısı (1899-2005). Doruk Yayıncılık. Vandov, Dimitır (2014). Atatürk dönemi Türk-Sovyet ilişkileri. Kaynak Yayınları.
• 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı 1 https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/ankara-da-19-mayis-bayrami-2 Erişim Tarihi: 6.09.2023.
• 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı 2 https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/19-mays-1939-trenleri--02 Erişim Tarihi: 6.09.2023.
• Ankara’da Enternasyonel Kömür Sergisi https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/ankara-da-enternasyonal-komur-sergisi-1937-1 Erişim Tarihi 4.09.2023.
• İran Şahının Türkiye’yi Ziyareti https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/iran-sahinin-turkiye-ziyareti Erişim Tarihi: 6.9.2023.
• Türkiye’nin Kalbi Ankara https://www.tccb.gov.tr/ata_ozel/video/ Erişim Tarihi: 12.09.2022
• Yeni Türkiye Belgeseli 1 https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/yeni-turkiye Erişim Tarihi: 5.9.2023.
• Yeni Türkiye Belgeseli 2 https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/yeni-turkiye-2-kisim Erişim Tarihi: 5.9.2023.
• Yeni Türkiye Belgeseli 3 https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/yeni-turkiye-1 Erişim Tarihi: 5.9.2023.
• Yeni Türkiye Belgeseli 4 https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/yeni-turkiye-2 Erişim Tarihi: 5.9.2023.