Türkiye’de Çevre Politikaları: Kalkınma Planları Üzerinden Bir İnceleme

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 15, 185 - 205, 28.06.2021

Hicran Hamza Çelikyay

https://doi.org/10.25204/iktisad.839408

Cited By: 5

Öz

Bu çalışmanın amacı, kalkınma planlarında yer alan çevre politikalarının çevre ana stratejileri, problemlerin teşhisi, müdahale yöntemleri ve kararların uygulanması yönüyle değerlendirilmesidir. Çalışmada, kalkınma planları hazırlandıkları dönem ve taşıdıkları belirgin özellikler göz önüne alınarak üç ana gruba ayrılmıştır. İlk gruba ilk beş kalkınma planı, ikinci gruba altı, yedi ve sekizinci kalkınma planları, son gruba ise dokuz, on ve on birinci kalkınma planlarını dahil edilmiştir. Çevre politikaları, politika uygulama aşamaları olan “problemlerinin teşhis edilmesi”, “müdahale yöntemlerinin incelenmesi” ve “kararların uygulanması” bağlamında incelenmiştir. Sonuç olarak, çevre politikalarının planların yayınlandığı dönemlerin şartları ve özelliklerini yansıttıkları, çevre problemlerinin tanımlanması ve çözüm yaklaşımlarının yeterli açıklık ve kararlılıkla planlarda yer aldığı ve politikaların uygulama aşamalarında önemli paradigma değişimlerinin olduğu görülmüştür. Türkiye, çevre sorunlarının farkında olarak değişen dünya dengeleri, uluslararası çevre politikaları ve ülke kalkınma hedefleriyle uyumlu politikalar geliştirmiş, gerektiğinde politika yaklaşımlarını değiştirmekten kaçınmamıştır. Ancak, ardışık dönemlerde yayınlanan bir kısım planlarda bazı çevre sorunlarının aynı haliyle yer aldığı ve çözüm önerilerinin tekrarlandığı görülmüştür. Bu durum, politikaların uygulama aşamalarında beklenilen sonucun alınamadığı yönünde değerlendirilmiştir. Eksik ve kısıtlı yönlerin yanı sıra başarı ile uygulanmış alanların ortaya konulması için politikaların son uygulama aşaması olan “belirlenen politikaların karar mekanizmaları içinde uygulanmasının” takip edilmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çevre Sorunları, Çevre Politikaları, Politika Belgeleri, Kalkınma Planı

Environmental Policies in Turkey: A Review of Development Plans

Öz

The aim of this study is to evaluate the environmental policies included in development plans in terms of environmental main strategies, diagnosis of problems, intervention methods and implementation of decisions. Development plans are divided into three main groups, considering the period in which they were prepared and their distinct features. The first group includes the first five development plans, the second group includes six, seven and eighth development plans, and the last group includes nine, ten and eleventh development plans. Environmental policies have been evaluated in the context of implementation stages of "identifying problems" and "examining intervention methods". As a result, it was observed that environmental policies reflect the conditions and characteristics of the periods in which the plans were published, and that there were significant paradigm changes in the identification of environmental problems and solution approaches. Turkey, being aware of environmental problems, has developed policies in line with changing world dynamics, international law and national development goals, and has not hesitate to change policy approaches when necessary. However, in some plans published in successive periods, it was seen that some environmental problems were included in the same way and solution proposals were repeated. In order to identify the current situation, incomplete and limited aspects, as well as areas that have been successfully implemented, it is recommended to follow the implementation of the determined policies within the decision-making mechanisms, which is the last implementation stage.

Anahtar Kelimeler

Environmental Problems, Environmental Policies, Policy Documents, development plans

Kaynakça

• Algan, N. (2020, 18 Ekim). COVID-19 ve Sürdürülebilir Bir Gelecek İçin Çevre Politikaları [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=pbr_zYhv7c0
• Aydın, H. A. ve Çamur, Ö. (2017). Avrupa Birliği çevre politikaları ve çevre eylem programları üzerine bir ı̇nceleme. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(13), 21-44.
• Baykal, H. ve Baykal, T. (2008). Küreselleşen Dünya’da çevre sorunları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9), 1-17
• Clinch, J. P. (2000). Environmental policy reform in the EU. G. Galli ve J. Pelkmans, (Ed.), Regulator reform and competitiveness in Europe: horizontal ıssues içinde (s. 202-237). Cheltenham and Northampton: Edward Elgar
• Dışişleri Bakanlığı. (2011). BM Çevre Programı (UNEP) ve BM Çevre Asamblesi (UNEA). http://www.mfa.gov.tr/bm-cevre-programi-_unep_-ve-bm-cevre-asamblesi--_unea_.tr.mfa
• European Union. (2021, 08 Haziran). EurLex The Single European Act. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=LEGISSUM:xy0027
• European Commission. (2014). The Sixth Environment Action Programme of the European Community 2002-2012. https://ec.europa.eu/environment/archives/action-programme/intro.htm#:~:text=The%206th%20EAP%20is%20a,be%20taken%20to%20achieve%20them.&text=Environment%20and%20health,Natural%20resources%20and%20waste%20.
• European Commission. (2021, 08 Haziran). Environment Action Programme to 2020. https://ec.europa.eu/environment/action-programme/
• European Parliment. (2021, 08 Haziran). A European Green Deal. https://www.europarl.europa.eu/legislative-train/theme-a-european-green-deal/file-new-environmental-action-programme
• Geray, C. (1998). Kentsel Yaşam Kalitesi ve Belediyeler, Türk İdare Dergisi, 70 (421), 323-345. http://www.tid.gov.tr/Makaleler/Y%C4%B1l70-421(1998).pdf#page=323
• Gil-Garcia, J. R., Pardo, T., A., Nam, T. (2015). What makes a city smart? Identifying core components and proposing an integrative and comprehensive conceptualization, Information Policy (20), 61–87, IOS Press. doi: 10.3233/IP-150354
• Halmaghi, E. E. (2016). Environmental action programmes of the European Union – programmes supporting the sustainable development strategy of the European Union. Scientific Bulletin, 21(2), 87-90, https://www.sciendo.com/article/10.1515/bsaft-2016-0040
• Heclo, H. (1972). Policy analysis. British Journal of Political Science, 2(1), 83-108, http://www.jstor.org/stable/193311
• Karagöl, E. T. (2019, 11 Temmuz). 11. Kalkınma Planı neleri kapsıyor? Yeni Şafak. https://www.yenisafak.com/yazarlar/erdaltanaskaragol/11-kalkinma-plani-neleri-kapsiyor-2052009
• Kaypak, Ş. (2013). Çevre sorunlarının çözümünde küresel çevre politikalarının önemi. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31, 17-34
• Keleş, R. ve Hamamcı, C. (2005). Çevre Politikası. 5. Baskı, İmge Kitabevi
• Keleş, R. (2017). Kentleşme Politikası, 16. Baskı, İmge Kitabevi
• Kılıç, S. (2015). Modern toplumda çevre bilinci üzerine düşünceler. A. Çoban (Ed.), Yerel yönetim kent ve ekoloji Can Hamamcı’ya armağan içinde (s. 161-192). İmge Yayınevi
• Lash, S., Szerszynski, B., ve Wynne, B. (1998). Ecology realism and the social sciences. S. Lash, B. Szerszynski ve B. Wynne (Ed.), Risk environment and modernity: Towards a new ecology, içinde (s. 1-27). SAGE Publications
• Mutlu, A. (2009). Türkiye’de çevre sorunları literatürünün baskın niteliği ve sosyal bilimler yaklaşımının gerekliliği. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 1 (1), 0-0. doi: 10.1501/Csaum_0000000007
• Odum, Eugene P. ve Barrett, Gary W. (1971). The Scope of Ecology, Fundamentals of Ecology, Fifth Edition, Thomson Books/Cole
• Ökmen, M. (2004). Politika ve çevre. M. Marin ve U. Yıldırım (Ed.), Çevre sorunlarına çağdaş yaklaşımlar içinde (s. 327-368). Beta Yayınları
• Peel, D. ve Lloyd, M. G. (2005). Development plans, lesson-drawing and model policies in Scotland. International Planning Studies, 10(3-4), 265-287. doi: 10.1080/13563470500378853
• Pietkiewicz, M. (2017). The Main Directions Of EU Environmental Strategy, Section Environmental Legislation, Multilateral Relations and Funding Opportunities, 17th International Multidisciplinary Scientific GeoConference SGEM
• Sarıçoban, K. ve Yildirimci, E. (2015). Çevre politikaları bağlamında sürdürülebilir kalkınma ve çevresel harcamalar: AB üyesi ülkeler ile bir karşılaştırma. ASSAM Uluslararası Hakemli Dergi, 2(3), 7-24
• Sharma, P. D. (2008). Ecology and Environment. Rastogi Publications, Tenth Revision.
• Simonis, Udo E. (1984). Preventive environmental policy: concept and data requirements. WZB Discussion Paper, No. IIUG dp 84-12, Wissenschaftszentrum Berlin (WZB), https://www.econstor.eu/bitstream/10419/82972/1/736551301.pdf
• Solak Güleç, S. ve Sürmeli̇, İ. (2015). Hükümet programları ve kalkınma planları ekseninde çevre politikası analizi. Yasama Dergisi, 30, 22-43
• Soyak, A. (2003). Türkiye’de iktisadi planlama: DPT’ye ihtiyaç var mı? Doğuş Üniversitesi Dergisi, 4 (2), 167-182
• Takım, A. (2011). Türkiye’de 1960-1980 yılları arasında uygulanan kalkınma planlarında maliye politikaları. Maliye Dergisi, 160, 154-176
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (1963). Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Birinci-Be%C5BirinciBeşYıllık KalkınmaPlanı%9F-Y%C4%B1ll%C4%B1k-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-1963-1967%E2%80%8B.pdf
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (1967). İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/%C4%B0kinci-Be%C5%9F-Y%C4%B1ll%C4%B1k-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-1968-1972%E2%80%8B.pdf
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (1972). Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/%C4%B0kinci-Be%C5%9F-Y%C4%B1ll%C4%B1k-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-1968-1972%E2%80%8B.pdf
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (1978). (Yayın No. 1664). Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983). https://sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/10/Dorduncu_Bes_ Yillik_Kalkinma_Plani-1979-1983.pdf
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (1984). (Yayın No. 1974). Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Beşinci-Beş-Yıllık-Kalkınma-Planı-1985-1989.pdf
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (1989). (Yayın No. 2174). Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1995). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Altıncı-Beş-Yılllık-Kalkınma-Planı-1990-1994%E2%80%8B.pdf
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (1995). Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Yedinci-Beş-Yıllık-Kalkınma-Planı-1996-2000%E2%80%8B.pdf
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (2000). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Sekizinci-Beş-Yıllık-Kalkınma-Planı-2001-2005.pdf
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2019). On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/11/ON_BIRINCI_KALKINMA-PLANI_2019-2023.pdf
• T.C. Kalkınma Bakanlığı (2006). Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Dokuzuncu-Kalkınma-Planı-2007-2013%E2%80%8B.pdf
• T.C. Kalkınma Bakanlığı (2013). Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Onuncu-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-2014-2018.pdf
• Türk Dil Kurumu. (2021, 08 Haziran). Türk Dil Kurumu Sözlükleri. www.tdk.gov.tr
• Terzi, S. (2017). Sürdürülebilir kalkınma çerçevesinde Türkiye’de uygulanan çevre politikası araçlarının değerlendirilmesi (Uzmanlık Tezi). Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ankara.
• Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü. (2021, 08 Haziran). Politika. http://www.tubaterim.gov.tr
• The Club of Rome (1972). The limits to growth, https://www.clubofrome.org/publication/the-limits-to-growth/
• UN (1992). A new blueprint for international environmental action, United Nations, https://www.un.org/en/conferences/environment/rio1992
• Walter, I., ve Ugelow, J. (1979). Environmental policies in developing countries. Ambio, 8(2/3), 102-109
• Weidner, H. (1997). Performance and Characteristics of German Environmental Policy. Overview and Expert Commentaries from 14 Countries, Discussion Paper FS II 97- 301 Wissenschaftszentrum Berlin für Sozialforschung
• Wynne, B. (1992). Uncertainty and environmental learning reconceiving science and policy in the preventive paradigm. Global Envıronmental Change, http://www.andreasaltelli.eu/file/ repository/04_Wynne1992.pdf
• Yıldız, M. ve Sobacı, M. Z. (2015). Kamu politikası ve kamu politikası analizi. M. Yıldız ve M. Z. Sobacı (Ed.), Kamu politikası kuram ve uygulama, içinde (s. 16-42). Adres Yayınları.
• 1982 Anayasası (1982). https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2709.pdf
• 2872 Sayılı Kanun (1983). Çevre Kanunu, https://mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2872.pdf
• 2873 Sayılı Kanun (1983). Milli Parklar Kanunu, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2873.pdf
• 2863 Sayılı Kanun (1983). Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasası, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2863.pdf