Diyanet İşleri Başkanlığı ve Dinî Söylemi -Diyanet Gazetesi ve Diyanet Aylık Dergi Başyazıları Örnekleminde-

Yıl 2021, , 23 - 104, 31.12.2021

Cenksu Üçer

https://doi.org/10.52886/ilak.1022952

Cited By: 6

Öz

Bu çalışmada Diyanet İşleri Başkanlığının dinî söylemi, Diyanet Gazetesi ve Diyanet Aylık Dergide yer alan ve Diyanet İşleri Başkanlarının (Vekili ve Yardımcılarının) kaleminden çıkan Başyazılar çerçevesinde ele alınmaktadır. Cumhuriyet’e geçişte de mevcut idarî yapı içerisinde yer alan Başkanlık, din hizmetlerini kamu görevi olarak yürütmekle yükümlü tutulmuştur. Başkanlık süreç içerisinde kurulan farklı idarî birimler vasıtasıyla mevzuatın yükümlü tuttuğu görevleri yerine getirmektedir. Başkanlığın hizmet politikalarının ve hassasiyetlerinin Diyanet İşleri Başkanlarının dilinden kamuoyu ile paylaşıldığı malumdur. Diyanet İşleri Başkanları 1950’li yıllardan beri düzenli olarak yayımlanan süreli yayınlarda Başyazılar ile topluma mesajlarını sistematik olarak iletmektedir. Bu itibarla bu yazıda Diyanet Gazetesi ve Diyanet Aylık Dergi Başyazıları merkeze alınarak Başkanlığın dinî söylemi hakkında bazı değerlendirmelerde bulunulmuştur. Başkanlığın dinî söyleminde Kanunla kendisine tanınan yetkilere bağlı olarak şekillenen iman esasları ve bazı inançlar, ibadet hayatı, birlik ve beraberlik, ahlak ve sosyal hayat merkezli bir çerçevenin söz konusu olduğu; bununla birlikte ahlak ve sosyal hayata ait konulara dair mesajların daha çok ön plana çıktığı dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Diyanet İşleri Başkanlığı, Dinî Söylem, İnanç, İbadet, Ahlak, Birlik-Beraberlik, Sosyal Hayat

Presidency of Religious Affairs and Religious Discourse -In the Sampling of Diyanet Gazetesi/Diyanat Newspaper and Diyanet Aylık Dergi/Diyanat Monthly Magazine Editorials-

Öz

In this study, the religious discourse of the Presidency/Directorate of Religious Affairs is discussed within the framework of the Editorials published in the Diyanat Newspaper and the Diyanat Monthly Magazine and written by the President of Religious Affairs (Incl. Deputies and Assistants). The the Presidency/Directorate, which was included in the current administrative structure during the shifting of the Republic, was obliged to lead religious services as a public duty. The Presidency/Directorate fulfills the required duties by the legislation through different administrative units established within the process. It is well-known that the service policies and sensitivities of the Directorate are shared with the public through the perspective of the President of Religious Affairs. The Presidency/Directorate of Religious Affairs has been conveying its messages to the society systematically through the periodicals published editorials, consecutively since the 1950s. Concerning, this article, some evaluations were made about the religious discourse of the Directorate by taking the Diyanat Newspaper and Diyanat Monthly Magazine Editorials to the centric consideration. In the religious discourse of the Directorate, there is a centric framework on the principles of faith and certain beliefs, the life of worship, unity and solidarity, morality and social life, which are shaped depending on the jurisdictive granted to it by the Law; however, it is noteworthy that messages about moral and social life issues become important and noticed by people.

Anahtar Kelimeler

Presidency/Directoorate of Religious Affairs, Religious Discourse, Belief, Worship, Ethics, Unity and Solidarity, Social Life

Kaynakça

• Abul, Lamia Levent. “Diyanet Gazetesi’nden Diyanet Aylık Dergi’ye”. Diyanet Aylık Dergi 300 (Ankara: Diyanet İşleri Başkalığı Yayınları, 2015), 28-33.
• Adalıoğlu, Hasan Hüseyin. “Selçuklular Devri Halifelik Telakkisi”. Geçmişten Günümüze Hilafet. ed. Mustafa Sabri Küçükaşçı – Ali Satan – Abdülkadir Macit. 167-200. İstanbul: İlem Yayınları, 2019.
• AFM, Avrasya Fetva Meclisi (10-11 Mayıs 2017). https://avrasyafetva. diyanet.gov.tr/sayfa/toplantilar/1-toplanti.
• Ak, Ahmet. “Büyük Selçuklular Döneminde Mâturîdî Temsilciler”. II. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu Selçuklularda Bilim ve Düşünce. 2/299-318. Konya: Selçuklu Belediyesi Yayınları, 2013.
• Akgün, Seçil. “Türkçe Ezan”. Tarih Araştırmaları Dergisi 13/24 (1979/1980), 105-113.
• Akgün, Vahdettin. “Diyanet Gazetesinde Yayınlanan Hutbeler”. Diyanet İlmi Dergi 30/2 (1994), 77-94.
• Akgündüz, Ahmet. “Ebussuûd Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10:365-371. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Aksüt, Hamza. Aleviler Türkiye-İran-Irak-Suriye-Bulgaristan. Ankara: Yurt Kitap-Yayın, 2009.
• Akyıldız, Ali. “Osmanlılar: Siyâsî ve İdârî Teşkilat: Modern Dönem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/506-509. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Akyıldız, Ali. “Şer‘iyye ve Evkaf Vekâleti”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39:7-8. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Altıkulaç, Tayyar. “Başyazı”. Diyanet Gazetesi 183-187 arası 5 sayı Şubat (1978-Nisan 1978); 188-349 arası (Mayıs 1978 – Mart 1988) 150 sayıdan 2 sayı.
• Altıkulaç, Tayyar. “Din Şurası”. Diyanet Gazetesi 335 (15 Mayıs 1978), 1, 15.
• Altıkulaç, Tayyar. “İslam ve Doğum Kontrolü”. Diyanet İlmi Dergi 14/1 (1988), 5-36.
• Altıkulaç, Tayyar. Zorlukları Aşarken. I-III. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2016.
• Altuntaş, Halil. “Türkçe İbadet Meselesi”. Diyanet İlmi Dergi 34/1 (1998), 51-70.
• Altuntaş, Halil. Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu (Tarihçe, Oluşum, İşleyiş ve Faaliyetler). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Arıcı, İsmail. “Din Görevlilerine Göre Camiler ve Din Görevlileri Haftası”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 22 (2018), 729-743.
• Arıkan, Adem. “İslâm Dünyasının Mezhep Haritası ve Nüfus Dağılımı”. İslâmi Araştırmalar 29/2 (2018), 348-379.
• Atay, Rıfat. “Türkçe Ezan Uygulamasının Toplumsal Hafızada Yol Açtığı Travmalar Üzerine”. Ortak Dilimiz Ezan. ed. Mahmut Öztürk. 107-147. İstanbul: Nida Akademi, 2018.
• Atay, Rıfat - Arslan, Halil. “Üç Dönem, Üç Takvim: 2002, 2007 ve 2011 Yılları Takvimleri Örneğinde Diyanet Söyleminin Analizi”. Dinî Araştırmalar 20/52 (2017), 141-157.
• Ateş, Süleyman. “Başyazı”. Diyanet Gazetesi 147-182 arası 36 sayı. (Ağustos 1976 – Şubat 1978).
• Ateş, Süleyman. “Başyazı: Din Siyasete Âlet Edilemez”. Diyanet Gazetesi 182 (1978), 1, 14-15.
• Avcı, Casim. “Hilâfet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17: 539-546. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Avcı, Casim. “Abbâsîler ve Hilâfet”. Geçmişten Günümüze Hilâfet. ed. Mustafa Sabri Küçükaşçı – Ali Satan – Abdülkadir Macit. 133-166. İstanbul, İlem Yayınları, 2019.
• Aydın, Mehmet Akif. “Osmanlılar: Hukukî-Adlî Yapı” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33: 515-521. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Aydın, Mehmet Akif. “Şeyhülislamlıktan Diyanet İşleri Başkanlığına Din Devlet İlişkileri”. Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Temel Dinamikleri Açısından 3 Mart 1924 Yasaları ve Günümüze Yansımaları Sempozyumu Bildirileri. h. Hale Şıvgın. 221-226. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları, 2007.
• Aydın, Ömür. “Diyanet İşleri Başkanlığının Hukuki Statüsü Üzerine Tartışmalar”. Akademik İncelemeler Dergisi 2019, 14/2 (2019), 239-276.
• Aytürk, Nihat – Çelik, Yaşar – Şahinaslan, Enver. “Diyanet İşleri Başkanlığı Teşkilat Tarihçesi”. Diyanet İlmi Dergi 15/1 (1989), 31-66.
• Baloğlu, Niyazi. “Başyazı”. Diyanet Gazetesi 188-349 arası (Mayıs 1978 – Mart 1988) 150 sayıdan 11 sayı.
• Banaz, Şaban. “Çorumlu Caferileşmiş Alevilerin Caferileşme Süreçleri ve Temel İnanç Esasları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 95 (2020), 169-197.
• Bardakoğlu, Ali. “Başyazı”. Diyanet Aylık Dergi 151-239. (Temmuz 2003 - Kasım 2010).
• Bardakoğlu, Ali. “Hanefî Mezhebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16:1-21. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Bardakoğlu, Ali. “Osmanlı Hukukunun Şer’îliği Üzerine”. Osmanlı: Teşkilât. 12. Cilt. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999), 4/4123-417.
• Bardakoğlu, Ali. “İlahiyatçıların Din Söylemi”. İslâmiyât 4/4 (2001), 63-76.
• Bardakoğlu, Ali. 21. Yüzyıl Türkiye’sinde Din ve Diyanet. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2010.
• Barkan, Ömer Lutfi. “Osmanlı İmparatorluğu Teşkilat ve Müesseselerinin Şer'iliği Meselesi”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 11/3-4 (1945), 203-224.
• Barkan, Ömer Lutfi. “Türkiye'de Din ve Devlet İlişkilerinin Tarihsel Gelişimi”. Türk Tarih Kurumu Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Semineri, Seminere Sunulan Bildiriler. 49-97. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1975.
• Bayar, Mustafa. “Yaygın Din Eğitimi Bağlamında Diyanet İşleri Başkanlığının Süreli Yayın Hizmetleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/36 (2015), 453-465.
• Bedir, Mürteza. “Usûl-i Fıkhın Geçmişte ve Günümüzdeki Müfredatı -Fıkıh Usûlü Tasavvurunda Büyük Değişim: Fıkıh Usûlü Ders İçeriği Üzerinden Bir İnceleme-“. Kelâm İlmi ve İslâm Hukukunda İçerik Sorunları: Tartışmalı İlmî İhtisas Toplantısı. 305-337. İstanbul: Üsküdar Belediyesi Yayınları, 2017.
• Bolat, Ali – Uyar, Mehmet – Cengiz, Muammer. Tasavvuf Tarih, Doktrin, Tenkit. Samsun: E Yazı Yayınevi, 2019.
• Boyacıoğlu, Ramazan. Hilafetten Diyanet İşleri Başkanlığına Geçiş. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1992.
• Boyacıoğlu, Ramazan. “Tarihi Açıdan Şeyhülislamlık, Şer’iye ve Evkaf Vekaleti”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1996), 161-171.
• Bozkuş, Metin. “Alevî Yurttaşlara Yönelik Dinî Hizmetlerin İcrası Bağlamında Bir Teklif Denemesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2006), 1-12.
• Bulut, Mehmet. “Diyanet İşleri Reisliği (Başkanlığı) 1341 (1925) Malî Yılı Bütçe Müzakereleri”. Diyanet İlmi Dergi 36/1 (2000), 99-128.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “İslam Kaynaklı Mezheplerin Ortadoğu’daki Coğrafi Dağılımı ve Tahmini Nüfusları”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları 6/2 (2013), 321-354.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı, Arap-İslâm Kültüründeki Bilgi Sistemlerinin Eleştirel Bir Analizi. çev. Burhan Köroğlu, Hasan Hacak, Ekrem Demirli. İstanbul: Kitabevi 1999.
• Coşkun, Mustafa Asım. Geleneksellik ve Modernlik Ekseninde Diyanet İşleri Başkanlığı Hizmet İçi Eğitim İhtisas Kursları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Çakır, Rıdvan. “Başyazı”. Diyanet Aylık Dergi 148-150. (Nisan 2003 - Haziran 2003).
• Çakır, Ruşen – Bozan, İrfan. Sivil, Şeffaf ve Demokratik Bir Diyanet İşleri Mümkün mü? İstanbul: Tesev Yayınları, 2005.
• Çifçi, Osman Zahid, “Batı’da Din-Devlet İlişkilerinde Ortaya Çıkan Dönemler”. İSTEM: İslam Sanat, Tarih, Edebiyat ve Musikisi Dergisi 10/19 ( 2012), 195-208.
• Çifçi, Osman Zahid – Erdem, Hüsamettin. “İslam Siyaset Tarihinde Din ve Devlet İlişkisi”. İSTEM: İslâm, San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 11/22 (2013),117-129.
• Dadaş, Mustafa Bülent. “Kuruluşundan Günümüze Din İşleri Yüksek Kurulunun Fetva Siyaseti”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 13/25-26 (2015), 37-74.
• Dadaş, Mustafa Bülent. “Bir Fetva Belirleme Yöntemi Olarak Heyet İçtihadı ve İslam Dünyasında Bu Amaçla Kurulan Fıkıh Meclisleri”. Bilimname: Düşünce Platformu 28 (2015/1), 311-342.
• Dağcı, Şamil. Din İşleri Yüksek Kurulu Kararlarına Fetva Konseptinde Bir Yaklaşım”. Diyanet İlmi Dergi 38/4 (2002), 5-20.
• Demir, Şerif. “Ezanın Türkçe Okunması (1932-1950)”. Ortak Dilimiz Ezan. ed. Mahmut Öztürk. 85-106. İstanbul: Nida Akademi, 2018.
• DİB Kanun, Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun (Kanun No. 633). Resmî Gazete 12038 (2 Temmuz 1965). Erişim 5 Eylül 2021. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.633.pdf.
• DİB Değişiklik Kanun, Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (Kanun No: 6002). Resmî Gazete 27640 (13.07.2010). Erişim 5 Eylül 2021. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/07/20100713-2.htm.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Dini Yayınlar Genel Müdürlüğü”. Erişim 05 Eylül 2021. https://diniyayinlar.diyanet.gov.tr/sayfa/53/tanitim.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. Diyanet İşleri Başkanı Mehmet Nuri Yılmaz'ın Röportajları, Basın Açıklamaları, Sempozyum ve Panel Konuşmaları, Protokol Konuşmaları, Konferans ve Makaleleri. h. Ali Yıldırım, Yusuf Ziya Yağcıoğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1995.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. Diyanet İşleri Başkanı Mehmet Nuri Yılmaz’ın Konuşmaları ve Makaleleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığın Yayınları, 1-7 cilt, 1996-2002.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. 2006 Faaliyet Raporu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. 2007 Faaliyet Raporu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2008.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. 2010 Faaliyet Raporu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2010.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. 2011-2013 Yılları Faaliyetler ve Raporlar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. Hutbe. 03.02.2017. https://www.diyanet.tv/cuma-hutbesi-canli-cuma-sevinci/video/cuma-hutbesi-3-subat-2017.
• Din İşleri Yüksek Kurulu, Fetvalar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 4. Baskı, 2018.
• Diyanet. “Başyazı”. Diyanet Gazetesi 188-349 arası (Mayıs 1978 – Mart 1988) 150 sayıdan 6 sayı.
• DİYK, Din İşleri Yüksek Kurulu. K.1993/6 (03 Şubat 1993). https://kurul.diyanet.gov.tr/Karar-Mutalaa-Cevap/2471/tesettur-ile-ilgili-karar.
• DİYK, Din İşleri Yüksek Kurulu. K. 1997/130 (04 Aralık 1997). https://kurul.diyanet.gov.tr/Karar-Mutalaa-Cevap/2610/turkce-ibadet-meselesi.
• DİRTV, Diyanet İşleri Reisliği Teşkilat ve Vazifeleri Hakkındaki Kanun. Resmî Gazete 3035 (22 Haziran 1935), Kanun No: 2800, ( 5376-5377). Erişim 03 Eylül 2021. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/3035.pdf.
• Doğan, Lütfi. “Başyazı”. Diyanet Gazetesi 1-50 arası 47 sayı. (Kasım 1968- Eylül 1972).
• Doğan, Lütfi. “Başlarken”. Diyanet Gazetesi 1 (1968), 1,16.
• Doğan, Lütfi. Toplumun Temelini Sarsan Belli Başlı Problemler (Huzur ve Saadetin Esasları). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 10. Baskı, 2016.
• Doğan, Dr. Lütfi. “Başyazı”. Diyanet Gazetesi 51-146 92 sayı. (Kasım 1968- Eylül 1972-Ağustos 1976).
• Doğanay, Eraslan. Anadolu’da Yaşayan Dergahlar. İstanbul: Can Yayınları, 2000.
• Duman, Önder - Aydın Mehmet. “27 Mayıs’ın Gölgesinde Bir “İrtica” Hamlesi: Türkçe Ezan”. Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 11/6 (2019), 2265-2279.
• Dursun, Davut. Yönetim-Din İlişkileri Açısından Osmanlı Devletinde Siyaset ve Din. İstanbul: İşaret Yayınları, 2. Baskı, 1992.
• Erbaş, Ali. “Başyazı”. Diyanet Aylık Dergi 322-362. ( Ekim 2017 – Ağustos 2021).
• Ersal, Mehmet. Alevilik Kavramlar ve Ocak Sistemi -Çubuk Havzası Örneği-. Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları, 2016.
• Erşahin, Seyfettin. “Bir Cumhuriyet Kurumu Olarak Diyanet İşleri Başkanlığının Tarihi Kökeni (Ümmet Yapısından Millet Yapısına)”. Din Hizmetleri ve Din Eğitiminde Türkiye Tecrübesi. 9-45. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Fayda, Mustafa. “Hulefâ-yi Râşidîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18: 324-338. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Gez, Başak Ocak. “İbadet Dilinin Türkçeleştirilmesi Aşamalarından Biri: Türkçe Ezan ve Uygulamaları”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 2/6-7 (1996-1997), 157-167.
• Göl, Yavuz Selim. “Abbasîler Döneminde Kâdı-’l-Kudâtlık”. Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2018), 11-59.
• Görgülü, Faruk. “Dinî Dergicilik ve Süreli Yayınlarımız”. Diyanet Aylık Dergi 300 (Ankara: Diyanet İşleri Başkalığı Yayınları, 2015), 24-26.
• Görmez, Mehmet. “Başyazı”. Diyanet Aylık Dergi 240-319. (Aralık 2010 – Temmuz 2017).
• Gözaydın, İştar. Diyanet Türkiye Cumhuriyeti’nde Dinin Tanzimi. İstanbul: İletişim, 2020.
• Güler, Halit. “Başyazı”. Diyanet Gazetesi 188-349 arası (Mayıs 1978 – Mart 1988) 150 sayıdan 9 sayı.
• Gürtaş, Ahmet. “Başyazı”. Diyanet Gazetesi 188-349 arası (Mayıs 1978 – Mart 1988) 150 sayıdan 3 sayı.
• İğde, Muhyeddin. “Selefiliğin Tarihi Arka Planı”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları 8/2 ( 2015), 151-181.
• İnalcık, Halil. “Kanunnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24: 333-337. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• İpşirli, Mehmet. “Osmanlılar: Siyâsî ve İdârî Teşkilat: Klasik Dönem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33: 502-505. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• İpşirli, Mehmet. “Şeyhlisâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 91-96. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• İsimsiz. “Başyazı”. Diyanet Gazetesi 259-382 arası (Ocak 1989 – Aralık 1990) 24 sayıdan 1 sayı.
• Kalaycı, Mehmet. “Eşarilik”. İslam Mezhepleri Tarihi. Ed. Hasan Onat-Sönmez Kutlu. 395-422. Ankara: Grafiker Yayınları, 2. Baskı, 2013.
• Kalaycı, Mehmet. “Mâtürîdî-Hanefî Aidiyetin Osmanlı’daki İzdüşümleri”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 20/2 (2016), 9-72.
• Kara, İsmail. Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi. 2 cilt. İstanbul: Risale , 2. Baskı, 1987.
• Kara, İsmail. “Din ile Devlet Arasında Sıkışmış Bir Kurum: Diyanet İşleri Başkanlığı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 ( 2000), 29-55.
• Kara, Mustafa. Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları, 1990.
• Karslı, Bahset. “Cumhuriyet Dönemi Din-Siyaset Tartışmaları: Ahmet Hamdi Akseki Örneği”. Turkish Studies Türkoloji Araştırmaları 9/5 (2014), 279-1298.
• Kaya, İsmail. “Makrososyolojik Perspektife Göre İslam Tarihinde Din ve Devlet İlişkisi Modelleri”. Tokat İlmiyat Dergisi [Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi] 8/1 (2020), 403-428.
• Kaya, Remzi. Sosyolojik Açıdan Türkiye’de Din-Devlet İlişkileri ve Diyanet İşleri Başkanlığı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
• Kaydu, Ekrem. “Osmanlı Devletinde Şeyhülislâmlık Müessesesinin Ortaya Çıkışı”. Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi 2 (1977), 201-210.
• Kazıcı, Ziya. “Osmanlılarda Şeyhülislâmlık Müessesesi”. İslâm Medeniyeti 5/2 (1981), 39-68.
• Keleş, Ekrem. “Başyazı”. Diyanet Aylık Dergi 320-321. (Ağustos 2017 – Eylül 2017).
• Kılıç, Murat. “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Devlet ile Vatandaş Arasında Bir İletişim Aracı Olarak Hutbeler”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 17/35 (2017), 137-166.
• KHK 703, Anayasada Yapılan Değişikliklere Uyum Sağlanması Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (Kararname No: 703). Resmî Gazete 30473 (3. Mükerrer) (09 Temmuz 2018), KHK No: 703, m. 141. Erişim 5 Eylül 2021. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180709M3.pdf.
• Koca, Fatih. İslam Medeniyetinde Salâ ve Salavat Geleneği -Anadolu Örneği-. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Baskı, 2017.
• Koç, Ahmet. “Diyanet İşleri Başkanlığı ve Yaygın Din Eğitimi”. Din Hizmetleri ve Din Eğitiminde Türkiye Tecrübesi. 113-172. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Koç, Turan. Din Dili. İstanbul: İz Yayıncılık, 1998.
• Koşum, Adnan. “Osmanlı Örfi Hukukunun İslam Hukukundaki Temelleri”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (2004), 145-160.
• Köprülü, M. Fuad. “Ortazaman Türk Hukuki Müesseseleri”. İkinci Türk Tarih Kongresi: İstanbul 20-25 Eylül 1937 Kongrenin Çalışmaları, Kongreye Sunulan Tebliğler. 383-418. İstanbul: Kenan Matbaası, 1943.
• Köprülü, M. Fuad. “Türkiye'de Âmme İdaresinin İnkişafı”. Haz. Orhan F. Köprülü. Türk Kültürü 12/ 255 (1984), 434-440.
• Kuruluşundan Günümüze Diyanet İşleri Başkanlığı Tarihçe-Teşkilat-Hizmet ve Faaliyetler (1924-1997). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1999.
• Kutlu Doğum Haftası İle Camiler Ve Din Görevlileri Haftasını Kutlama Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. Resmî Gazete 30255. 29 Kasım 2017.
• Kutlu, Sönmez. İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler Hadis Taraftarlarının İman Anlayışı Bağlamında Bir Zihniyet Analizi. Ankara: Kitâbiyât, 2000.
• Kutlu, Sönmez. “Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle İmam Mâturîdî”, İmam Mâturîdî ve Maturidilik. 17-55. Ankara: Kitâbiyât, 2003.
• Kutlu, Sönmez. Alevîlik-Bektaşîlik Yazıları, Alevîliğin Yazılı Kaynakları, Buyruk, Tezkire-i Şeyh Safî. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2008.
• Kutlu, Sönmez. Mezhepler Tarihine Giriş. İstanbul: Dem Yayınları, 2008.
• Kutlu, Sönmez. “Diyanet İşleri Başkanlığı ve İslamiçi Dini Gruplarla (Mezhep ve Tarikatlar) İlişkileri”, Dinî Araştırmalar 12/33 (2009), 107-128.
• Mert, Hamdi. “Başyazı”. Diyanet Gazetesi 188-349 arası (Mayıs 1978 – Mart 1988) 150 sayıdan 36 sayı; 259-382 arası (Ocak 1989 – Aralık 1990) 24 sayıdan 2 sayı.
• Okumuş, Ejder. “Din-Devlet İlişkilerine Meşruiyet Kavramı Etrafında Bir Yaklaşım”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 1/3 (2002), 7-29.
• Okumuş, Ejder. “Dindarlık ve Diyanet”. Eski Yeni: Üç Aylık Düşünce Dergisi 10 (2008), 39-44.
• Okur, Kâşif Hamdi. “Ebu Hanife ve Ana Dilde İbadet”. İslâmî Araştırmalar 15/1-2 [Ebû Hanîfe Özel Sayısı] (2002), 83-90.
• Okur, Kaşif Hamdi. “İslam Hukukunda Çağdaşlaşma Arayışlarının Arka Planı: Son Dönem Osmanlı Düşüncesinden Günümüze Uzanan Süreç”. İslâmî İlimler Dergisi 3/1 Fıkıh Sayısı (2008), 155-174.
• Okur, Kaşif Hamdi. “Son Dönem Osmanlı Düşüncesinde Fıkıh Alanındaki Tartışma ve Yaklaşımlar”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 12/23 (2014), 9-31.
• Okutan, Ahmet. “Başyazı”. Diyanet Gazetesi 259-382 arası (Ocak 1989 – Aralık 1990) 24 sayıdan 1 sayı.
• Onat, Hasan. “Değişim Sürecinde Alevîlik”. Prof. Dr. Hasan Onat. Erişim adresi: http://www.hasanonat.net/index.php/99-degisim-suerecinde-alevilik.
• Onat, Hasan. “Kızılbaşlık Farklılaşması Üzerine”. İslamiyat 6 /3 (2003), 111-126.
• Onay, Ahmet. “Diyanet Hutbelerinin Muhteva Analizi: Diyanet İşleri Başkanlığının 1999 Yılı Hutbeleri Örneği”. İslâmî Araştırmalar 17/1 (2004), 1-13.
• Öz, Baki. Dünyada ve Türkiye’de Alevi-Bektaşi Dergâhları. İstanbul: Can Yayınları, 2001.
• Öz, Mustafa –İlhan, Avni. “İmâmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 201-203. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Özcan, Azmi. “Hilâfet: Osmanlı Dönemi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17:546-553. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Özcan, Nuri. “Kültür ve Geleneğimizde Teravih Namazı-Mûsiki İlişkisi”. Din ve Hayat: İstanbul Müftülüğü Dergisi 5 (2008), 60-63.
• Özdemir, Şuayip. “Avrupa Birliğine Giriş Sürecinde Alevilerin Diyanet İşleri Başkanlığında Temsil Meselesine Bakışı -Malatya Örneği-”. Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu -I-. 441-454. Isparta: Isparta İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2005.
• Özkan, Mustafa. Dört Halife ve Emevîler Döneminde Din Devlet İlişkisi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2015.
• Rençber, Fevzi. Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevîlikte Cem ve Cem Evleri. Şırnak: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Salman, Yüksel. “Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınlarında Kadın”. Türkiye V. Dini Yayınlar Kongresi-Kadın Konulu Dini Yayınlar -Tebliğler-Müzakereler. 399-407. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012. Sarıkaya, Mehmet Saffet. Anadolu Alevîliğinin Tarihî Arka Planı (XI-XIII. Yüzyıl)T. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2003.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet. “Alevilik-Bektaşiliğin Tasavvufi Boyutu Üzerine”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 82 (2017), 9-23.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet - Ceylan, Mustafa. “Şeyh Çakır Ocağı Mensuplarının İnanç Esasları ve İbadetler Hakkındaki Kabulleri”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2018/1), 173-202.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet. “Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınlarında Mezhebî Tutum ve Eğilimler”. İslâmi Araştırmalar 29/2 (2018), 268-287.
• Sevgin, Halil. “Başyazı”. Diyanet Gazetesi 188-349 arası (Mayıs 1978 – Mart 1988) 150 sayıdan 9 sayı.
• Şen, Mehmet Emin. “Abbâsîler Döneminde İdarî ve Malî Kadrolardaki Türkler”. İSTEM: İslâm San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 7/13 (2009), 233-260.
• Şentürk, Lütfi. “Başyazı”. Diyanet Gazetesi 188-349 arası (Mayıs 1978 – Mart 1988) 150 sayıdan 15 sayı.
• Taş, Kemaleddin. Türk Halkının Gözüyle Diyanet. İstanbul: İz Yayıncılık, 2002.
• Taş, Kemalettin. “Osmanlı Yönetim Sisteminde Şeyhülislamlık Kurumu -Sosyolojik Bir Çözümleme-”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/1 (2005), 81-102.
• Taşğın, Ahmet. “1980 Sonrası Alevilerin Farklı Bir Görüntüsü: Alevi Caferiler ve Aşura Dergisi”. Dinî Araştırmalar 7/18 (2004), 141-148.
• Taşğın, Ahmet. “Cem, Cemevi ve İşlevleri”. Geçmişten Günümüze Alevî-Bektaşî Kültürü. ed. Ahmet Yaşar Ocak. 211-225. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2009.
• Teber, Ömer Faruk. Bektâşî Erkânnâmelerinde Mezhebi Unsurlar. Ankara: Aktif Yayınları, 2008.
• Teber, Ömer Faruk. “Mezhebî Ayrışmanın Politik Sonuçları: Safevî Tarikatının Siyasallaşması”. İlahiyat Akademi: Altı Aylık Uluslararası Akademik Araştırma Dergisi 5 (2017), 193-200.
• T.C. Anayasası, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1961, Kanun No: 334). Resmî Gazete 10859 (20 Temmuz 1961). Erişim 5 Eylül 2021. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/10859.pdf
• T.C. Anayasası, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982, Kanun No: 2709). Resmî Gazete 17863 (Mükerrer) (09.11.1982). Erişim 5 Eylül 2021. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/17863_1.pdf
• Türkiye’de Dini Hayat Araştırması. h. Diyanet İşleri Başkanlığı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
• Türkiye Diyanet Vakfı. Kurban. Erişim 27.11.2021. https://tdv.org/tr-TR/faaliyetlerimiz/kurban.
• Uçar, Ramazan. “Alevî-Bektâşîlerin Diyanet İşleri Başkanlığı’nda Temsil Problemi Üzerine (Alan Araştırması)”. Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu -I-. 455-466. Isparta: Isparta İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2005.
• Uludağ, Süleyman. İslâm Düşüncesinin Yapısı, Selef, Kelâm, Tasavvuf, Felsefe. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1979.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1984.
• Üçer, Cenksu. “Aleviliğin Neliği ve Şiilik (Caferilik) ile İlişkisinin Çerçevesi”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 8/3 (2008), 205-238.
• Üçer, Cenksu. “Cemlerde Kur’an’ın Türkçe Meâlinin Okunması Üzerine Bazı Mülâhazalar”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 84 (2017), 61-91.
• Üçer, Cenksu. “Alevî Nitelemeli Ocak/Gruplara Ait Tekke, Zâviye ve Dergâhlardaki Cami ve Mescidler”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları 11/2 (2018), 271-307.
• Üçer, Cenksu, “Cemevi: Âdâb ve Erkânın İcrâ Edildiği Mekân”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 88 (2018), 59-84.
• Üçer, Cenksu. “Alevî Nitelemeli Gelenek ya da Ocak ve Gruplar Hakkında Yapılacak Çalışmalarda Ocak Sisteminin Dikkate Alınmasının Önemi”. e-makâlât Mezhep Araştırmaları 12/2 (2019), 353-402.
• Üçer, Cenksu. Anadolu’da Alevî Ocakları ve Grupları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2020.
• Üçer, Cenksu - Çelebi, Hatice Kübra. “Diyanet Aylık Dergi ile Başyazılarının Gündem Konuları ve Başyazılarda Yer Verilen Kur’an Ayetleri Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Journal of Analytic Divinity 5/2 (2021), 134-172.
• Üzüm, İlyas. “Alevilerin Caferi Mezhebine Mensubiyetinin Arka Planı: Alevilik-Caferilik İlişkisi veya İlişkisizliği”. İslâmiyât 4/3 (2003), 127-150.
• Yaman, Ahmet. “Osmanlı Pozitif Hukukunun Şer‘îliği Tartışmalarına Eleştirel Bir Katkı”. İslâmiyat 8/1 (2005), 113-125.
• Yaman, Ahmet. “Klasikler Üzerinden Ortak Bir Din Dili Oluşturulabilir mi?”. Türkiye IV. Dini Yayınlar Kongresi: Dini Klasikler: Tebliğler-Müzakereler. 247-250. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Yaman, Ahmet. “T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulunun Fetva Yöntemi”. Din Hizmetleri ve Din Eğitiminde Türkiye Tecrübesi. 47-70 Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Yaman, Ahmet. “Riâsetü’ş-Şuûni’d-Dîniyye fî Türkiyâ Turuku ve Esâlîbu Isdâri’l-Fetâvâ min Kıbeli’l-Meclisi’l-E‘lâ li’ş-Şuûni’d-Dîniyye”. Mecelletü’d-Diyâneti’l-‘İlmiyye bi’l-Lüğati’l-‘Arabiyye/Diyanet Arapça İlmi Dergi 1 (2019), 61-95.
• Yaman, Ali. Alevilikte Dedeler Ocaklar. İstanbul: Ufuk Matbaacılık, 1998.
• Yaman, Mehmet. Alevîlik İnanç-Edeb-Erkân. İstanbul: 2001.
• Yaman, Mehmet. Alevilikte Cenaze Hizmetleri. İstanbul: 1999.
• Yavuzer, Hasan. Çağdaş Din Hizmeti ve Diyanet İşleri Başkanlığı-Dini Otorite ve Teşkilatların Sosyolojik Analizi. Kayseri: Laçin Yayınları, 2. Basım, 2006.
• Yavuzer, Hasan. “Diyanet İşleri Başkanlığı ve Din Hizmetleri”. Din Hizmetleri ve Din Eğitiminde Türkiye Tecrübesi. 73-111. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Yazıcı, Seyfettin. “Başyazı”. Diyanet Gazetesi 259-382 arası (Ocak 1989 – Aralık 1990) 24 sayıdan 2 sayı.
• Yazıcıoğlu, Mustafa Said. “Başyazı”. Diyanet Gazetesi 259-382 arası (Ocak 1989 – Aralık 1990) 24 sayıdan 6 sayı.
• Yazıcıoğlu, Mustafa Said. “Başyazı”. Diyanet Aylık Dergi 1-13. (Ocak 1991- Ocak 1992).
• Yazıcıoğlu, Mustafa Said. “Başyazı”. Diyanet Aylık Dergi 1 (1991), I.
• Yazıcıoğlu, Mustafa Said. Ne Yan Yana Ne Karşı Karşıya Anılar. İstanbul: Alfa Yayıncılık, 2013.
• Yıldırım, Ali. “Din Dili Dinî Dil Ayırımı”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 11/1 (2016), 323-330.
• Yıldırım, Ramazan. “Sünni Siyaset Düşüncesinin Tarih İçindeki Gelişimi ve Etkinliği”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Darulfunun İlahiyat] 24 (2011), 5-24.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Abbâsîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1: 31-48. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Yılmaz, Mehmet Nuri. “Başyazı”. Diyanet Aylık Dergi 14-147. (Şubat 1992- Mart 2003).
• Yılmaz, Ömer. Geçmişten Günümüze Tasavvuf ve Tarîkatlar. Ankara: Akçağ Yayınları, 2015.
• Yücel, İrfan. “Diyanet İşleri Başkanlığının Tarihçesi”. Diyanet Aylık Dergi 41 (1994), 17-21.
• Zafer, Cem. “Dinî Alanda Dilin Kullanımı ve Etkileri”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 7/89 (2019), 627-640.
• Zengin, Sabri. “Zile’de Türkçe Ezana Tepki Olayı”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 1 (2014), 167-180.
• IX. Avrasya İslâm Şurası Sonuç Bildirgesi (14 Ekim 2016). https://avrasyaİslâmsurasi.diyanet.gov.tr/tr-TR/Declaration/ Detail/9.