Abbasid Caliph Nasir Lidinillah's Shiite Policy

Yıl 2017, Sayı: 5, 147 - 164, 15.07.2017

Adem Arıkan

Öz

The Shiite-influenced Buwayhid Dynasty captured Baghdad (334/945), and the Abbasid caliphs remained under their domination for a long time. This administration came to an end, when the Great Seljuk Dynasty took over Baghdad (447/1055). Following the death of the last Sultan Tughrul of the Iraqi Seljuks (590/1194), who ruled the region after the Great Seljuks, Seljuk rule collapsed. Abbasid caliph Nasir Lidinillah, who was influential in these developments, had been in the caliphate for a long time (575-622 / 1180-1225). The period of this caliph was also a time of major developments in terms of sectarian history. During the time of Caliph Nasir, who was reported to be Shi'i by some sources, Shi'a members, in particular, were patronized and appointed to various posts including the position of vizier. This study will focus on aspects of development that are relevant to the history of these sects.

Anahtar Kelimeler

Nâsir Lidinillah, Seljuk Dynasty, Tughrul, Ithna-Ashariyyah, Ismailis

سياسة الخليفة العباسي النّاصر لدين الله تجاه الشّيعة

Öz

استولت الدولة البويهية التي كانت ذات طابعٍ شيعيٍّ على بغداد (334-945)، وتحكّمت بالخلفاء العباسيين فتر ة طويل ة، وانتهى حكمها بعد استيلاء دولة السّلاجقة الكبيرة على بغداد (447/1055)، وبعد حكم السّلاجقة الكبيرة حكم في المنطقة السّلاجقة العراقية التي استمرّت حتى مقتل السلطان الأخير طغرل بك (590/1194). والنّاصر لدين الله بقي في الخلافة مدّ ة طويل ة، وكان له دورٌ في هذه التّطورات، وفي عهده وقعت بعض الأحداث المهمّة في علم تاريخ المذاهب الإسلامية. وحسب بعض المصادر فإنّ الناصر كان شيعي ا، وحمى الشيعة في عهده، وولّاهم بعض المناصب. وسنستعرض في هذه المقالة تطورات ما ذكرنا بمعايير البحث العلميّ لعلم المقالات

Anahtar Kelimeler

الناصر لدين الله, السلاجقة, الإثنى عشرية, الإسماعيلية, طغرل

Abbasî Halifesi Nasır Lidinillâh’ın Şiî Siyaseti / Abbasid Caliph Nasir Lidinillah's Shiite Policy / سياسة الخليفة العباسي النّاصر لدين الله تجاه الشّيعة

Öz

Şiî eğilimli Büveyhiler Devleti, Bağdat’ı ele geçirmiş (334/945), Abbasî halifeleri de uzun süre onların tahakkümü altında kalmıştır. Büyük Selçuklu Devleti Bağdat’ı ele geçirdiğinde (447/1055) bu yönetim sona ermiştir. Büyük Selçuklulardan sonra bölgede hüküm süren Irak Selçuklularının son sultanı Tuğrul’un öldürülmesiyle (590/1194) bölgede Selçuklu yönetimi sona ermişti. Bu gelişmelerde etkili olan Abbasî halifesi Nâsır Lidinillah uzun süre (575-622/1180-1225) hilâfet makamında bulunmuştu. Bu halifenin dönemi, mezhepler tarihi açısından da önemli gelişmelere sahne olmuştur. Bazı kaynaklarda Şiî olduğu bildirilen Halife Nâsır’ın döneminde özellikle Şîa mensupları himaye görmüşler ve vezaret dâhil çeşitli görevlere getirilmişlerdir. Bu çalışmada söz konusu gelişmeler mezhepler tarihini ilgilendiren yönleri bakımından ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Nâsır Lidinillah, Selçuklular, Tuğrul, İsnâaşeriyye, İsmâiliyye

Kaynakça

• Arıkan, Adem, Büyük Selçuklular Döneminde Şîa (Doktora Tezi), İstanbul Üniversite-si Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı, 2010.
• Arıkan, Adem, "Nizâmülmülk’ün Eş’arîlere Destekleri ve Diğer Sünnîlerle İlişkile-ri", İslâmî İlimler Dergisi, 6-2, 2011
• Bezer, Gülay Öğün, “İldenizliler”, DİA, XXII, 82-84.
• el-Bîrûnî, Ebû Reyhan, el-Âsâru’l-Bâkiye ani’l-Kurûni’l-Hâliye, neşr. Eduard Sachau, Leipzig, 1923.
• Bozkurt, Nebi, Mustafa Sabri Küçükaşçı, “Mekke”, DİA, XXVIII, 355-363.
• Bozkuş, Metin, Büveyhiler ve Şiîlik, Sivas, 2003.
• Daftary, Farhad, İsmaililer: Tarih ve Öğretiler, çev. Erdal Toprak, İstanbul, Doruk, 2005.
• Genç, Süleyman, “Halife el-Kâdir Döneminde Bağdat’da Yaşanan Dinî-Siyâsî Hadiseler ve onun Sünnî Siyaseti”, Marife, yıl: 4, sayı: 2 (Güz 2004), Konya 2004, s. 219-243.
• Gökalp, Yusuf, “Zeydilik ve Yemen'de Yayılışı”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Da-lı İslam Mezhepler Tarihi Bilimdalı, Ankara, 2006
• Güner, Ahmet, Büveyhîler’in Şiî-Sünnî Siyaseti, İzmir, 1999.
• Güner, Ahmet, “Şiî Yüzyılında Yahut Büveyhiler Devrinde Bağdat’tan Bazı Yan-sımalar”, İslam Medeniyetinde Bağdat (Medînetü’s-Selâm) Uluslararası Sempozyum, 2011, I, s. 151-170.
• Güzel, Fatih, Nâsır li-Dinillâh'ın Halifeliği Ve Şahsiyeti, (Yayınlanmamış Doktora), Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatla-rı Anabilim Dalı, Konya, 2014.
• Hakyemez, Cemil, Şîa’da Gaybet İnancı ve Gaib On İkinci İmam, İstanbul, İSAM, 2009.
• Hartmann, Angelika, “Nâsır-Lidînillâh”, DİA, XXXII, 399-402.
• Hizmetli, Sabri, “İbnü’t-Tıktakâ”, DİA, XXI, 232-233.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferac, el-Muntazam fî Târîhi’l-Mülûk ve’l-Ümem, thk: Muham-med Abdülkadir Ata ve Mustafa Abdülkadir Ata, Beyrut, 1412/1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen Ali, el-Kâmil fi’t-Târîh, (edit. C.J. Tornberg, Leiden E. J. Brill 1867 baskısı esas alınarak), Beyrut, Dâru Beyrût (Dâru Sâdır), 1992.
• İbn Kesîr, Ebü'l-Fidâ, el-Bidâye ve'n-nihâye, nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, Cîze, Dâru'l-Hicr, 1418/1998.
• İbnü’t-Tıktakâ, Muhammed b. Alî b. Tabâtabâ, el-Fahrî fi’l-Âdâbi’s-Sultâniyye ve’d-Düveli’l-İslâmiyye, Beyrut, Dâru Sâdır, ty.
• İbnü’t-Tıktakâ, el-Asîlî fî Ensâbi’t-Tâlibiyyîn, tahkik: S. Mehdi er-Racâî, Kum, el-Maraşî, 1418.
• İbn Vâsıl, Cemâlüddîn Muhammed, Müferricu’l-Kurûb fî Ahbâri Benî Eyyûb, thk: Haseneyn Muhammed Rabî, Kahire, Emiriyye, 1957.
• İlhan, Avni, “Gaybet”, DİA. XIII, s. 410-412.
• Kâdı Abdülcebbâr, Tesbîtü Delâili’n-Nübüvve, çev. Ömer Aydın, M. Şerif Eroğlu, İs-tanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu, 2017.
• Kara, Seyfullah, Büyük Selçuklular ve Mezhep Kavgaları, İstanbul, 2007.
• Kazvini, Ebû Yahyâ Zekeriyyâ b. Muhammed, Asâru’l-Bilâd ve Ahbâru’l-İbâd, Bey-rut: Dâru Sadır, [t.y.].
• Köprülü, M. Fuad, Türk Tarih-i Dinîsi, Haz. Metin Ergun, Ankara, Akçağ yay. 2005.
• Köymen, Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi: İkinci İmparatorluk Devri, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 1991.
• el-Melikü’l-Mansûr Muhammed b. Takiyyuddin, Mizmârü’l-hakâik ve sırrü’l-halâik, thk. Hasan Habeşî, Kahire, Âlemü’l-Kutub, 1968.
• Merçil, Erdoğan, “Bâvendîler”, DİA, V, 214-216.
• Muhammed Tahir Yakubi, “Teşeyyu-i halife en-Nâsır Lidinillah”, Tarih-i İslam der âyine-i Pezûheş, sayı: 9, 1385, s. 181-206.
• Nasır-ı Hüsrev, Sefername, çev. Abdülvehap Tarzi, Ankara, Milli Eğitim Bakanlığı, 1994.
• Nizâmülmülk, Siyâset-nâme, Çev. Mehmet Altay Köymen, Ankara, Türk Tarih Ku-rumu, 1999.Özdemir, Mehmet, “Endülüs”, DİA, XI, s. 211-225.
• er-Râvendî, Muhammed b. Ali b. Süleyman. Râhatü’s-Sudûr ve Âyetü’s-Surûr, Çev. Ahmet Ateş, 2. bs., Ankara, Türk Tarih Kurumu, 1999.
• Özgüdenli, Osman, “Selçuklu Hilâfet Münasebetlerinde Bir Dönüm noktası: Halife el-Müsterşid’in Katli Meselesi”, Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmaları, İstanbul, 2006, s. 111-146 (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı 39, İstan-bul 2004, s. 1-35).
• Öztürk, Murat, “Zâhir-Biemrillâh”, DİA, XLIV, s. 92-93.
• es-Safedî, Salahaddin Halil, el-Vâfî bi’l-Vefeyât, tahkik: Ahmed el-Arnaud, Türkî Mustafa, Beyrut, Dâru İhyâi’t-Turâs, 1420/2000.
• es-Sem’ânî, Abdulkerim, el-Ensâb, thk. el-Barûnî, Beyrut, Dâru’l-Cinân, 1988.
• Sevim, Ali, "Sultan Melikşah Devrınde Ahsâ ve Bahreyn Karmatileri’ne Karşı Sel-çuklu Seferi", Belleten, Ankara 1960, C.XXIV, sayı 94, s. 209-232.
• Sevim, Ali, “Garsünni’me”, DİA, XIII, s. 386-387.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Mir’âtu’z-zamân, thk: Muhammed Berakât ve diğerleri, Dimaşk, Dâru’r-Risaleti’l-âlemiyye, 1434/2013.
• Spuler, Bertold, “The Disintegration of the Caliphate in the East”, Cambridge His-tory of Islam, ed. P.M. Holt ve diğerleri, Vol. IA, Cambridge, 1970, s. 143-174 (“Do-ğuda Hilâfetin Çöküşü”, Çev. Hamdi Aktaş, İslam Tarihi Kültür ve Medeniyeti, İs-tanbul, 1997, I, s. 151-182).
• Ebû Hafs Şihâbüddîn Ömer es-Sühreverdî, ‘Alâmü’l-Hüdâ ve akîdetü erbâbi’t-tukâ, thk. Abdullatif Ömer el-Muhaymid, Beyrut, Nâşirun, 1437/2016.
• es-Sühreverdî, Ebû Hafs Şihâbüddîn Ömer, Keşfu’l-Fezâihi’l-Yûnâniyye ve Reşfü’n-nesâihi’l-îmâniyye, thk. es-Seyyid Ali Aşur, Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1998.
• Sümer, Faruk, “Tuğrul II”, DİA, XLI, 342-344.
• Sümer, Faruk, “Pehlivân”, DİA, XXXIV, 221-222.
• es-Süyûtî, Celalüddin Abdurrahman, Tarihu'I-Hulefâ, Beyrut, Daru İbn Hazm, 1424/2003.
• Şeşen, Ramazan, “Âdıd-Lidînillâh”, DİA, I, s. 374-375.
• Tahrânî, Aga Büzürg, el-Envâru’s-Sâtıa fi’l-mieti’s-sâbia, Beyrut, Dâru İhyai’t-turâsi’l-Arabî, 1430/2009.
• Tomar, Cengiz, “İbn Vâsıl”, DİA, XX, 438-440.
• Yaşaroğlu, Hasan, Taberistan Zeydîleri, Gümüşhane Üniversitesi, 2012.
• Yılmaz, Hasan Kâmil, “Sühreverdî, Şehâbeddin”, DİA, XXXVIII, 40-42
• Yusuf İsmailî, Seyrî der Târih-i Teşeyyu-i Mâzenderân, Kum, Pezûheskâh-i ulûm ve ferheng-i İslâmî, 1387.
• ez-Zehebî, Şemsüddin Muhammed, Târîhu’l-İslâm, tahk. Ömer Abdüsselam Tedmurî, Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabi, 1407/1987.