A Critique Of Religious Reductionism Within The Scope Of The Relationship Between Religion And Nature

Yıl 2021, Sayı: 14, 237 - 266, 31.12.2021

Mustafa Ünverdi

https://doi.org/10.52886/ilak.1025578

Öz

This study aims to prove that religion suits human nature in terms of belief and prayer, and seeks to analyze religious reductionism from a critical perspective. Religion is the instrument for constructing life and making it more meaningful. The relationship between life and religion makes religion a reasonable concept. In other words, religion does not go beyond human nature in terms of beliefs and rituals, and is in accordance with the skills of thinking and behaving. The fact that Islam is considered a natural religion indicates the relationship between Islam and human nature. Nature in this context refers to the nature of humans. People have different inherent natures, from physical and mental perspectives. The Prophet underlined this fact and noted that each person has an inherent nature. Every child is born with inclination towards Islam, a Hanif religion that is the common name of the divine call reflected by Prophets in history. It is based on the ideology of tawheed as well as basic ethical values. To actualize beliefs and sustain ethical values, Islam orders prayer and outlines what to do and what not to do within society. These codes may change in accordance with time and society. However, this change neither reaches beyond the nature of people nor transforms it. On the contrary, Islam aims to foster the maturity of human nature. Therefore, Islam is the Hanif religion in terms of its focus on God almighty. An approach that disregards the principles indicating harmony between religion and nature and restricts religion to concrete rituals and rules generally associates reality with a certain sect or group. It cuts the religion down to religious duties, while associating reality with a sect. It also considers any other approach innovation or blasphemy. Therefore, it does not grant the right to exist to these other approaches, resulting in religious alienation towards human reality. This study utilized qualitative research methods based on the reference review technique.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Religion, Nature, Reductionism, Islam, Interpretation

Din ve Fıtrat İlişkisi Bağlamında Dinî İndirgemeciliğin Eleştirisi

Öz

Bu çalışmanın amacı dinin inanç ve ibadet yönüyle insan fıtratına uyumlu olduğunu temellendirmek ve dinî indirgemeciliği eleştirel biçimde ele almaktır. Din, hayatı anlamlandırma ve inşa etme aracıdır. Hayatla ilişkisi onu mümkin bir kavram kılar. Yani din, inanç ve ritüelleriyle insan doğasını aşan bir nitelikte değil, insanın düşünme ve davranma yetisine uygun şekildedir. İslâm’ın kendisini fıtrat dini olarak tanımlaması, onun insan doğasıyla ilişkisini betimler. Fıtrat, insanın doğasıdır. Fiziksel ve ruhsal yapısıyla her insan bir fıtratla doğar. Hz. Peygamber bu gerçeğin altını çizmiş ve herkesin bir fıtratla doğduğunu bildirmiştir. Her çocuk İslâm’a yatkın doğar. İslâm, Hanîf dini olup, tarihte peygamberlerle ete kemiğe bürünen ilahi davetin ortak adı olup, tevhid ve buna bağlı gelişen ahlâk yasasına dayanır. İnancın işlevsel olması ve ahlâki değerlerin yaşatılması için İslâm ibadetleri emreder, toplumda yapılması ve sakınılması gereken şeyleri bildirir. Bu kanunlar tarihe ve topluma göre değişebilir. Ama bu değişim hiçbir zaman insanın fıtratını aşmaz, onu değiştirmez. Bilakis İslâm, insan fıtratını olgunlaştırmak ve onu tahrip etmesi muhtemel şeylerden korumak ister. Bu nedenle o, yüce yaratıcıya yönelmek anlamında Hanîf dinidir. Dinin fıtratla uyumu anlamına gelen ilkelerini bir kenara bırakıp onu somutlaşan ritüellere ve kurallara indirgeyen yaklaşım genellikle hakikati belli bir mezhep veya gruba hasreder. Dini -aklı dışlayarak- nasslara, hakikati bir mezhebe indirgeyerek ötekini bid’at veya küfürle itham eder. Böylece ötekine hayat hakkı tanımaz. Bu ise dinin insanın hakikatine yabancılaştırılması anlamına gelir. Makalemizde bu sorun kaynak incelemesi tekniğine dayalı olarak nitel araştırma yöntemi ile tenkit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Din, Fıtrat, İndirgemecilik, İslâm, Yorum

Kaynakça

• Abdurrahman, Taha. Dinî Amel ve Aklın Yenilenmesi. çev. Mehmet Emin Güleçyüz. İstanbul: Pınar Yayınları, 2020.
• Akarsu, Bedia. Felsefe Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara Üniversitesi Basımevi, 1975.
• Avvâme, Muhammed. İmamların Fıkhî İhtilaflarında Hadislerin Rolü. çev. M. Hayri Kırbaşoğlu. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1988.
• Aydın, Mehmet S. "İslâm’ın Evrenselliği". İslâm Düşüncesine Giriş I. ed. Mustafa Armağan. İstanbul: Ufuk Yayınları, 2000.
• Bigiyef, Musa Carullah. İslam Şeriatının Esasları. Yay. Yaz. Hatice Kübra Görmez. 2. Basım. Ankara: OTTO Yayınları, 2013.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Dinî Grup Yapılarında Dine İlişkin Muhtemel Anlama ve Temsil Sorunları”. Usûl:İslâm Araştırmaları 7/7 (2007), 107-136.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları 2002.
• Cürcânî, Seyyîd Şerif. et-Ta’rîfât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2013.
• Düzgün, Şaban Ali. Allah, Tabiat ve Tarih. Ankara: Lotus Kitap, 2005.
• Düzgün, Şaban Ali. “İnsanın Yetkinliğini Teolojik Olarak Temellendirmenin İmkanı”. AÜİFD 46/2 (2005), 13-42.
• Ebu Hanife, Numan b. Sâbit. "Fıkh-ı Ekber". Akâid Risaleleri. ed. Ali Nar. İstanbul: Beyan Yayınları, 1998.
• Erdoğan, Mehmet. İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2016.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı. çev. Cahit Koytak-Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 1999.
• Garaudy, Roger. Yaşayan İslam. çev. Mehmet Bayrakdar. İstanbul: Pınar Yayınları, 2011.
• Güler, İlhami. Sabit Din Dinamik Şeriat. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
• Güler, İlhami. “Muhtar Bir İrade (Allah’ın İradesi) ve Mümkün Bir Tarihin (610-632) ‘Kelâm-ı Kadîm’e ve Zorunlu Tarih’e Dönüştürülmesi”. III. Kur’an Haftası Kur’an Sempozyumu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1997, 211-227.
• Hanefi, Hasan. “Müslüman Aklının Eleştirisi Ya Da İslâm Düşüncesinin Yeniden İnşası”. II. Uluslararası İslâm düşüncesi Konferansı 25-27/04 (1997), 116-129.
• Hilmi, Şehbenderzâde Filibeli Ahmed. Üss-i İslâm. Haz. Hicret Yavuz. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2021.
• Hökelekli, Hayati. “Fıtrat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/47-48. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• İbn Manzûr, Ebü’l Fazl. Lisânü’l-Arab. nşr. Abdullah Ali el-Kebir. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Meârif, 1984.
• İsfehânî, Râgıb. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. nşr. Muhammed Halil Îtânî. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 2010.
• Kaplan, İbrahim. “Din, Fıtrat ve Akl-ı Selim İlişkisi Üzerine”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2017), 61-84.
• Kirman, Mehmet Ali. “Hakikat Tekelciliği ve Dinî Partikülarizm”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/2 (2019), 330-346.
• Koca, Ferhat. İslam Düşüncesinde Selefilik. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Kubat, Mehmet. İslam Mezhepler Tarihi. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2014.
• Kuzgun, Şaban “Hanîf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/33-39. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Mâtürîdî, Ebû Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur’an, Neşr. Mustafa Yavuz. İstanbul: Mizan Yayınları, 2005.
• Nişanyan, Sevan – Başkent Can. Swami Dayananda Saraswati’nın Kur’an Eleştirisi. İstanbul: Propaganda Yayınları, 2018.
• Öge, Sinan. “Çağdaş Dünyada Fetret Ehli”. EKEV Akademi Dergisi 9/24 (2005), 33-50.
• Özsoy, Ömer. – Güler, İlhami. Konularına Göre Kur’an. Ankara: Fecr Yayınları, 2003.
• Sancaklı, Saffet. “Hz. Peygamber’in İbâdet Anlayışında Ön Plana Çıkan Hususlar”. Siyer Araştırmaları Dergisi 10/7-12 (2021), 33-55.
• Sami, Said. Ateistler de Yas Tutar: Ateist ve İnanç Sahibi Bireylerde Karşılaştırmalı Yas Süreci. Ankara: Eski Yeni Yayınları, 2021.
• Sübkî, Takiyyüddîn. Küllü Mevlüdin Yûledü ale’l Fıtrati. nşr. Muhammed Seyyid Ebu Âmme. Tanta: Dârü’-Sahâbe li’t-Türâs, 1990.
• Şahinalp, Hacer. İndirgemeci Yaklaşımların Bir Ürünü Olarak Tekfîr. Birey ve Toplum Dergisi 7/13 (2017), 23-57.
• Şankıtî, Muhammed b. el-Muhtar. Kur’an Filozofu, çev. Hilal Nayır. İstanbul: Mana Yayınları, 2017.
• Şaşa, Mehmet. “Büyük Günah Meselesi Bağlamında İnsanın Ahlâkîliği Problemi”. Ahlâk ve Din. ed. Hasan Yerkazan. Ankara: Sonçağ Akademi, 2021, 5-69.
• Taştan, Osman. “İslam Hukukunda Literalizm: Ana Hatlarıyla Mukayeseli Bir Analiz”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 9/1-4 (1996), 144-156.
• Turgut, Ali Kürşat. İbn Nefis’te İnsanın Zihinsel Tekâmülü. İstanbul: TDV Yayınları, 2014.
• Tümer, Günay. “Din”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/312-320. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Uysal, Enver. “Dindarlığın Ahlâkî Temeli Üzerine Bazı Düşünceler”. İslâm Ahlâk Esasları ve Felsefesi. ed. M. Selim Saruhan. Ankara: Grafiker Yayınları, 2014.
• Ülken, Hilmi Ziya. İslâm Düşüncesine Giriş I. İstanbul: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1954.
• Ünverdi, Mustafa. “Din ve Fıtrat Olumlu İlişkisi”. 3.Uluslararası Mersin Sempozyumu. ed. Durmuş Ali Arslan vd. Mersin: Mer-Ak Yayınları, 2019, 264-272.
• Ünverdi, Veysi. Mutezile ve İmâmet. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2020.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Eser Yayınevi, 1979.
• Yurdagür, Metin. Kelâm Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2019.
• Zencâî, Ayetullah el-Hâc İbrâhim el-Mûsevî. Akâidü’l-İmâmiyyeti’l-İsnâ Aşeriyye. Beyrut: Müessestü’l-Vefâ, 1982.