Dinsel Fundamentalizm ve İslamofobi Sarmalında “Fransa İslamı” Tartışmaları

Yıl 2021, Sayı: 14, 179 - 218, 31.12.2021

Fatih Öztaş

https://doi.org/10.52886/ilak.973368

Öz

Bu çalışma, “Avrupa İslamı”nın bir izdüşümü olarak değerlendirilebilecek “Fransa İslamı”nı sürdürülen çalışmalar ve tartışmalar üzerinden analiz etmeyi amaçlamaktadır. Dolayısıyla nitel betimsel söylem analizi yöntemiyle, son dönemlerde yaşanan dinsel fundamentalist kategoride değerlendirebileceğimiz saldırılar ve Batı’da dolayısıyla Fransa’da gittikçe yükselen İslamofobi sarmalındaki “Fransa İslamı”nın şekillenişi ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Neticede buradaki Müslümanlar bir taraftan, “kaos” dünyasında (çapı dar fakat etkisi geniş) şekillenen dinsel saldırıların etkisinin hem sebebinden hem de sonucundan etkilenirken diğer taraftan sömürge geçmişiyle de şekillenen Fransa’nın “öteki”ne bakışından ve bu ülkenin mevcut sorunlar yumağından hissesine düşeni almaktadır. Haddizatında mevcut hükümetin iç ve dışta yaşadığı sorunların dinsel zeminde kaybolmasına yardım eden Fransa İslamı, Müslümanların “cumhuriyet sofrasında” (ötekinin bize dönüşmesi) yer almasının bir yolu olarak düşünülse de bu ülkedeki dinamiklere bakıldığında başarılması zor bir proje olarak durmaktadır. Fakat yükselen aşırı sağın baskısına, teröre, klasik ırkçılığı aşan “yeni ırkçılığa”, yabancı düşmanlığına vb. karşı bir arada yaşamayı baltalayan olay-süreç ve anlatıların baskısına rağmen her iki taraf için de “öteki Fransa’nın” başarılması elzem görülmektedir. Her ne kadar devletin samimiyeti kuşkulu ve Müslümanların “egzotik öteki” olarak kalması noktasında dinsel zeminde sürdürülen bir proje olsa da Fransa İslamı’nın kendini eşit vatandaşlık temelinde kabullendirmenin bir süreci olarak yani insani temelli buluşmaya kapı aralayacağı düşünülerek Müslümanlar tarafından bu sürece daha fazla katkı yapılmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Fransa İslamı, Fransa Müslüman İbadet Konseyi, İlkeler Tüzüğü, İslamofobi, Egzotik Ötekilik

Debates on “French Islam” in the Spiral of Religious Fundamentalism and Islamophobia

Öz

This study aims to analyze the " French Islam", which can be considered as a projection of "European Islam", through ongoing studies and discussions. Therefore, with the qualitative descriptive discourse analysis method, it has been tried to reveal the recent attacks that we can evaluate in the religious fundamentalist category and the shaping of "French Islam" in the spiral of Islamophobia, which is gradually increasing in the West and therefore in France. As a result, Muslims here, on the one hand, are affected by both the cause and the result of the religious attacks shaped in the world of chaos (narrow in diameter but wide in effect), on the other hand, they get their share from France's view of the "other", which is also shaped by its colonial past, and this country's current tangle of problems. As a matter of fact, French Islam, which helps the current government's internal and external problems to disappear on religious grounds, is thought of as a way for Muslims to take part in the "republican table" (the transformation of the other into us), but when we look at the dynamics in this country, it stands as a difficult project to achieve. However, the rising oppression of the far right, terrorism, "new racism" that goes beyond classical racism, xenophobia, etc. Despite the pressure of events-processes and narratives that undermine coexistence, it is considered essential for both sides to achieve the "other France". Although the sincerity of the state is doubtful and it is a religious project to keep Muslims as the “exotic other”, in my opinion, Muslims should contribute more to this process, considering that French Islam will open the door to human-based meeting as a process of accepting itself on the basis of equal citizenship.

Anahtar Kelimeler

French Islam, French Council of Muslim Worship, Charter of Principles, Islamophobia, Exotic Otherness

Kaynakça

• Agamben, Giorgio. Kutsal İnsan Egemen İktidar ve Çıplak Hayat. çev. İsmail Türkmen. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2. Basım, 2013.
• Akan, Murat. “Laïcité and multiculturalism: the Stasi Report in context”. The British Journal of Sociology 60/2 (Haziran 2009), 237-256. https://doi.org/10.1111/j.1468-4446.2009.01229.x
• Akgönül, Samim. “Giriş”. Tartışılan Laiklik Fransa ve Türkiye’de İlkeler ve Algılamalar. ed. Samim Akgönül. 1-19. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Akıncı, Mehmet Ali. “Fransa’daki Türk Göçmenlerinin Etnik ve Dinî Kimlik Algıları”. Bilig 70 (Yaz 2014), 29-58.
• Allen, Peter. “France's Senate backs National Assembly and bans women from wearing the burka in public”. Dailymail (15 Eylül 2010). https://www.dailymail.co.uk/news/article-1312016/Frances-Senate-bans-women-wearing-burka-public.html
• Antes, Peter. “Avrupa'da İslam”. çev. Süleyman Turan. Marife 5/2 (Güz 2005), 203-218.
• Arslan, Leyla. “Futures of Islam in France”. Muslim Community Organizations in the West: History, Developments and Future Perspectives. ed. Mario Peucker - Rauf Ceylan. 219-243. Wiesbaden: Springer VS, 2017.
• Ayuso, Silvia. “La futura mezquita de Estrasburgo desata una tormenta política en Francia”. El Pais (27 Mart 2021). https://elpais.com/internacional/2021-03-27/la-futura-mezquita-de-estrasburgo-desata-unatormenta-politica-en-francia.html?ssm=TW_CC
• Balcı, Bayram. “İyi Niyetli Ama Başarısı Şüpheli Bir Proje: Emmanuel Macron ve ‘Fransa İslamı’”. çev. Deniz Genceolu, Panorama (27 Nisan, 2020). https://www.uikpanorama.com/blog/2020/04/27/iyi-niyetli-ama-basarisi-supheli-bir-proje-emmanuel-macron-ve-fransa-islami/
• Balibar, Etienne – Wallerstein, Immanuel. Irk Ulus Sınıf. çev. Nazlı Ökten. İstanbul: Metis Yayınları, 4. Basım, 2007.
• Balibar, Etienne. We, The People Of Europe?: Reflections on Transnational Citizenship. çev. James Swenson. Princeton: Princeton University Press, 2004.
• Baykent, Sinan. "İslâm dini bütün dünyada krizde": Macron ne yapmak istiyor?”. Independent Türkçe (4 Ekim 20).
• https://www.indyturk.com/node/253216/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/i%CC%87sl%C3%A2m-dini-b%C3%BCt%C3%BCn-d%C3%BCnyada-krizde-macron-ne-yapmak-istiyor
• Bayraklı, Enes vd.. “Engineering a European Islam: An Analysis of Attempts to Domesticate European Muslims in Austria, France, and Germany”. Insight Turkey 20/3 (Yaz 2018), 131-156. https://doi.org/10.25253/99.2018203.08
• Benmayor, Gila. “Avrupa İslamı'nın fikir babası Bassam Tibi”. Hürriyet (20 Ekim 2002). https://www.hurriyet.com.tr/avrupa-islaminin-fikir-babasi-bassam-tibi-104548
• Bilici, Mücahit. “İslamofobi endüstrisi”. Gazeteduvar (31 Ekim 2020). https://www.gazeteduvar.com.tr/islamofobi-endustrisi-makale-1503103
• Bodur, Hüsnü Ezber. “Batı'da İslâm Karşıtlığının İcat Edilmiş Dili Olarak İslamofobi (Çatışmacı Sosyolojik Perspektif)”. İlahiyat Akademi 6 (Aralık 2017), 69-86.
• Bodur, Hüsnü Ezber. “Dini Motifli Terör Fenomeni ve İslam’ın Siyasal İstismarı”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (Haziran 2005), 65-88.
• CFCM, Conseil Français du Culte Musulman. “Charte des principes pour l’Islam de France”. Erişim 17 Ocak 2021.
• https://www.cfcm-officiel.fr/presentation-de-la-charte-des-principes-pour-lislam-de-france-au-president-de-la-republique/
• Chambraud, Cecile Par. “Islam de France : Emmanuel Macron reçoit le CFCM après un accord sur une charte des imams”. Le Monde (18 Ocak 2021). https://www.lemonde.fr/societe/article/2021/01/18/islam-de-france-emmanuel-macron-recoit-le-cfcm-apres-un-accord-sur-une-charte-des-imams_6066606_3224.html
• Çakır, Arzu - Dalaman, Cem. “Fransa ve Almanya "Avrupa İslamı'nı" Tartışıyor”. VOA (13 Ekim 2020). https://www.amerikaninsesi.com/a/fransa-ve-almanya-avr%C4%B1pa-islam%C4%B1n%C4%B1 tartisiyor/5619682.html
• Çakır, Arzu. “Fransız İslamı Projesi Başarılmalı”. VOA (23 Eylül 2018). https://www.amerikaninsesi.com/a/fransiz-islami-projesi-basarilmali/4583066.html
• Çakır, Arzu. “Macron "İslamcı Ayrılıkçılıkla Mücadele" Yasasını Açıkladı”. VOA (2 Ekim 2020). https://www.amerikaninsesi.com/a/macron-islamci-ayrilikcikla-muadele-yasasini-acikladi/5606368.html
• Çakır, Arzu. “Fransa'da "İslamcı Ayrılıkçılıkla Mücadele" Yasasına Onay”. VOA (16 Şubat 2021). https://www.amerikaninsesi.com/a/fransada-islamci-ayrilikcilikla-mucadele-yasasina-onay/5780672.html
• Davie, Grace, Modern Avrupa'da Din. çev. Akif Demirci (İstanbul: Küre Yayınları, 2005).
• Dodman, Benjamin. “‘Islam is being hyper-politicised in France, but Muslims are not part of the debate’”. France 24 (30 Ekim 2020). https://www.france24.com/en/france/20201030-islam-is-being-hyper-politicised-in-france-but-muslims-are-not-in-the-debate
• Doty, Roxanne Lynn. “Immigration and the Politics of Security”. Security Studies 8/2-3 (1988), 71-93.
• El Karoui, Hakim. A French Islam is Possible (Institut Montaigne, 2016). https://www.institutmontaigne.org/en/publications/french-islam-possible
• El Karoui, Hakim. La fabrique de l’islamisme (Institut Montaigne, 2018). https://www.institutmontaigne.org/ressources/pdfs/publications/Rapport%20La%20Fabrique%20de%20l'islamisme%20600%20pages.pdf
• El Karoui, Hakim. L'Islam, une religion française. Paris: Gallimard, 2018.
• Encyclopaedia Britannica. The Islamıc World Religion, history, and the future (Introduction by Ziauddin Sardar). Encyclopaedia Britannica Press, 2009.
• Fetzer, Joel S. - Soper, J. Christopher. Muslims and the State in Britain, France, and Germany. Cambridge: Cambridge University Press, 2005.
• Francois, Myriam. “France's Treatment of Its Muslim Citizens Is the True Measure of Its Republican Values”. Time (8 Aralık 2020). https://time.com/5918657/frances-muslim-citizens-republican-values/
• Frégosi, Franck. “Fransa’da Devlet-Dini Azınlıklar İlişkisinde İslam’la Gelen Değişiklik”. çev. Ceylan Gürman Şahinkaya. Tartışılan Laiklik Fransa ve Türkiye’de İlkeler ve Algılamalar. ed. Samim Akgönül. 189-209. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Gabon, Alain. “France: The war on Islam and the new security state”. Middle East Eye (8 Ocak 2021). https://www.middleeasteye.net/big-story/france-war-on-islam-new-security-state Geisser, Vincent. İslamofobi. İstanbul: Mavi Ufuklar Yayınları, 2010.
• Göle, Nilüfer. Seküler ve Dinsel: Aşınan Sınırlar. çev. Erkal Ünal. İstanbul: Metis Yayınları, 2012.
• Göle, Nilüfer. Gündelik Yaşamda Avrupalı Müslümanlar. çev. Zehra Cunillera. İstanbul: Metis Yayınları, 2015.
• Göle, Nilüfer. “Kavramların Yaşam serüveni Işığında Avrupa ile İslam’ın Çatışmacı Kısa Sosyal Tarihi”. Birikim 384 (Nisan 2021), 40-46.
• Görür, Senem. “Fransa Ulusal Meclisi, ‘İslamcı ayrılıkçılıkla mücadele yasasını’ onayladı”. Medyascope (17 Şubat 2021). https://medyascope.tv/2021/02/17/fransa-ulusal-meclisi-islamci-ayrilikcilikla-mucadele-yasasini-onayladi/
• Huntington, Samuel P. The Clash Of Civilizations and The Remaking Of World Order. New York: Simon  Schuster, 1996.
• İnsel, Ahmet. “Fransa’da Yakın Tehlike İslamofobi mi, İslamogoşizm mi?”. Birikim 384 (Nisan 2021), 32-39.
• Kaya, Ayhan. “Euro-Türkler, Kuşaklararası Farklılıklar, İslam ve Entegrasyon Tartışmaları”. Göç Araştırmaları Dergisi 1/1 (2015), 44-79.
• Kaya, Ayhan. İslam, Göç ve Entegrasyon: Güvenlikleştirme Çağı. çev. Nur Yasemin Ural. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Keskin, Kazım. “5 Soru: Fransa İslam Yasası”. SETA (20 Şubat 2021). https://www.setav.org/5-soru-fransa-islam-yasasi/
• Kirby, Emma Jane. “Sarkozy stirs French burka debate”. BBC News (20 Haziran 2009). http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8113778.stm
• Köseoğlu, Ferhan. “Fransa'da İslam “Fransa İslam’ı” Raporunun Mimarı El Karoui: ‘Müslümanlar Fransa’nın Birer Parçası’”. Perspektif (1 Kasım 2018). https://perspektif.eu/2018/11/01/fransa-islami-raporunun-mimari-el-karoui-muslumanlar-fransanin-birer-parcasi/
• Küçük, Yusuf Kenan. “Fransa İslam'ı, Türkiye İslam'ı, Afrika İslam'ı”. Independent Türkçe (10 Ekim 2020).
• https://www.indyturk.com/node/255826/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/fransai%CC%87slam%C4%B1-t%C3%BCrkiye-i%CC%87slam%C4%B1-afrika-i%CC%87slam%C4%B1
• Laurence, Jonathan. The New French Minority Politics. The Brookings Institution, 2003.
• https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2016/06/laurence.pdf
• Macit, Mustafa. “Sosyal Medyada ‘İmam Hatipli’ Temsilleri: Kolektif Bir Kimlik Söylemindeki Sosyal-Bilişsel İzdüşümler”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 51 (Nisan 2014), 379-394.
• Manurung, Hendra. “France & Charter Of Prıncıples”, Kıke (23 January 2021). https://www.kike.or.id/2021/01/23/france-charter-of-principles/
• Marin, Ludovic. “The French Brief - Reinforcing the Principles of the Republic: A French Paradox? Three questions to Hakim El Karoui”. Institut Montaigne (10 Mart 2021).
• https://www.institutmontaigne.org/en/blog/french-brief-reinforcing-principles-republic-french-paradox
• Mclellan, David. İdeoloji. çev. Barış Yıldırım. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2005.
• Mechaï, Hassina. “Macron's 'imam charter' raises fears of state control over Islam of France”. Middle East Eye (26 Ocak 2021). https://www.middleeasteye.net/news/france-islam-macron-imam-charter-finalised-tensions
• Nanni, Lucio. “Tarihçi Enzo Traverso ile Post-Faşizm Üzerine 21. Yüzyıl Faşizmi Başka Bir Faşizm”. çev. Alican Tayla. Birartibir (21 Aralık 2020). https://www.birartibir.org/siyaset/972-21-yuzyil-fasizmi-baska-bir-fasizm
• Nielsen, Jørgen S. – Otterbeck, Jonas. Muslims in Western Europe. Edinburgh: Edinburgh University Press, 4. Basım, 2016.
• Nigam, Aditya. “‘Secularism Has Become Another Religion’ – Etienne Balibar”. Kafila (2 Kasım 2007).
• https://kafila.online/2007/10/02/%E2%80%98secularism-has-become-another-religion%E2%80%99-%E2%80%93-etienne-balibar/
• Oumma, “Charte des principes pour l’islam de France: M. Moussaoui répond aux critiques” (25 Ocak 2021). https://oumma.com/charte-des-principes-pour-lislam-de-france-m-moussaoui-repond-aux-critiques/ (Erişim Tarihi: 06.06.2021).
• Özdemir, Ömer Behram. “Fransa’da İslamofobik Söylemin Ana Akımlaşması ve Arap Baharı’nın Etkisi”. Ortadoğu Yıllığı 8 (2012), 445-462.
• Peucker, Mario. “Muslim community organisations as agents of social inclusion, cohesion and active citizenship?”. Muslim Community Organizations in the West History, Developments and Future Perspectives. ed. Mario Peucker - Rauf Ceylan. 35-57. Wiesbaden: Springer VS, 2017.
• Pew Research Center. Europe’s Growing Muslim Population (29 Kasım 2017). https://www.pewforum.org/2017/11/29/europes-growing-muslim-population/
• Prélot, Pierre-Henri. “Fransız Anayasalarında Din: Ruhbanların Sivil Anayasası’ndan, Anayasal Laikliğe Uzanan Yol (1789-1958)”. çev. Ceylan Gürman Şahinkaya. Tartışılan Laiklik Fransa ve Türkiye’de İlkeler ve Algılamalar. ed. Samim Akgönül. 75-112. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Ramadan, Tariq. Western Muslims and the Future of Islam. Oxford: Oxford University Press, 2004.
• Ramadan, Tariq. Radical Reform Islamic Ethics and Liberation. Oxford: Oxford University Press, 2009.
• Reysoo, Fenneke. “Fransa’da Başörtüsü Krizi: Kültürel Kimliğin Simgesi ve Karşı-Simgesi”. Avrupa’da İslam. ed. Kadir Canatan. 234-272. İstanbul: Beyan Yayınları, 2005.
• Roy, Olivier. Secularism Confronts Islam. çev. George Holoch. New York: Columbia University Press, 2007.
• Roy, Olivier. İslam’a Karşı Laiklik. çev. Ender Bedisel. İstanbul: Agora, 2010.
• Runnymede Trust. Islamophobia: Still a Challenge for Us All. London: Runnymede, 1997.
• https://www.runnymedetrust.org/uploads/Islamophobia%20Report%202018%20FINAL.pdf
• Selby, Jennifer A.. “Islam in France Reconfigured: Republican Islam in the 2010 Gerin Report”. Journal of Muslim Minority Affairs 31/3 (Ekim 2011), 383-398.
• Sevinç, Bayram. “Siyasal İslam ve Söylem Egemenliği”. International Journal of Social Science 6/6 (2013), 993-1018.
• Solakoğlu, Engin. “Fransa'da laiklik tartışması: Eğri gemi, doğru sefer”. Sol (2 Şubat 2021). https://sol.org.tr/haber/gorus-fransada-laiklik-tartismasi-egri-gemi-dogru-sefer-25241
• Stegmann, Ricarda. “Between Orient and Occident? The Colonial Legacy at the Grand Mosque of Paris”. Muslim Community Organizations in the West History, Developments and Future Perspectives. ed. Mario Peucker - Rauf Ceylan. 125-156. Wiesbaden: Springer VS, 2017.
• Şimşek, Berza. “Samuel Paty: Fransa'da öğretmen cinayeti sonrası İslam, Müslümanlar ve İslamofobi nasıl tartışılıyor?”. BBC Türkçe (26 Ekim 2020). https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-54676673
• Tatari, Burak. “Ortadoğu uzmanı Gilles Kepel ile söyleşi: “Samuel Paty olayında gördüğümüz ‘atmosfer cihatçılığı’nın diğerlerinden farkı ‘örgütsüz’ olması, bu yüzden polisle olayların önüne geçmek mümkün değil”. çev. Nurcan Kılınç – Elif Öğünç. Medyascope (21 Şubat 2021). https://medyascope.tv/2021/02/21/ortadogu-uzmani-gilles-kepel-ile-soylesi-samuel-paty-olayinda-gordugumuz-atmosfer-cihatciliginin-digerlerinden-farki-orgutsuz-olmasi-bu-yuzden-polisle-olaylarin-onune-gecmek-mumkun-degil/
• Tınmaz, Gülsevim. “Fransa’da İslam’ın Temsili: Fransa İslam Konseyi (CFCM)”. Perspektif (30 Aralık 2020). https://perspektif.eu/2020/12/30/fransada-islamin-temsili-fransa-islam-konseyi-cfcm/
• Tidey, Alice. “Here's all you need to know about France's controversial separatism law”. Euronews (16 Şubat 2021).
• https://www.euronews.com/2021/02/16/here-s-what-you-need-to-know-about-france-s-controversial-separatism-law
• Urteaga, Diego. “A new step towards French Islam”. Atalayar (20 Ocak 2021). https://atalayar.com/en/content/new-step-towards-french-islam
• Valfort, Marie-Anne. “Discriminations religieuses à l’embauche une realite”. Institut Montaigne (Ekim 2015).
• https://www.institutmontaigne.org/publications/discriminations-religieuses-lembauche-une-realite
• Watt, W. Montgomery. İslam'ın Orta Çağ Avrupası Üzerindeki Etkisi. çev. Ümit Hüsrev Yolsal. İstanbul: BilgeSu Yayıncılık, 2013.
• Williamson, Lucy. “France Islam: Muslims under pressure to sign French values charter”. BBC News (1 Aralık 2020). https://www.bbc.com/news/world-europe-55132098
• Willsher, Kim. “Charlie Hebdo attack: fallen policeman Ahmed Merabet buried in Bobigny”. The Guardian (13 Ocak 2015).
• https://www.theguardian.com/world/2015/jan/13/charlie-hebdo-attack-ahmed-merabet-buried-bobigny
• Yeğenoğlu, Meyda. Avrupa’da İslam, Göçmenlik ve Konukseverlik. çev. P. Burcu Yalım. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2016. https://questions.assemblee-nationale.fr/q13/13-86924QE.htm