Rüya Motiflerinin Tanrı Tasavvuru ile İlişkisine 'Jungçu' Bir Çözümleme

Yıl 2024, Sayı: 20, 263 - 285, 26.12.2024

Büşranur Yüksel

https://doi.org/10.52886/ilak.1429086

Öz

Birçok psikanalist, her toplumdaki en gizemli olaylar olan rüyalar ve Tanrı tasavvuru üzerinde çalışmıştır. Bunlardan en bilineni konuları bilimsel bir yöntem ve yaklaşımla açıklamaya çalışan Carl Gustav Jung'dur. Jung'a göre kişinin Tanrı'ya yönelik duygu ve düşüncelerini ifade eden Tanrı tasavvuru, belirli bir psikolojik durumun sembolik bir ifadesidir. Bu bakımdan olumsuz bir Tanrı tasavvurunun kişinin manevi durumuyla yakından ilişkili olduğunu düşünmektedir. Rüyaların Jungçu bakış açısıyla kişinin Tanrı tasavvuru ile rüya motifleri arasındaki ilişkinin ortaklığı üzerine kurulabileceğinin gözlemlenmesi, çalışmamızın konusunun bu çerçevede ele alınmasına olanak sağlamıştır. Bu çalışmada farklı Tanrı tasavvuruna sahip üniversite öğrencilerinde görülen rüyaların içeriği incelenmiş ve etkileri çeşitli sosyodemografik faktörlerle birlikte değerlendirilmiştir. Araştırmada nicel araştırma desenlerinden biri olan ilişkisel model ve anket tekniği kullanılmıştır. 2021-2022 eğitim-öğretim yılında Türkiye'deki üniversitelerde öğrenim gören 273 katılımcıdan (%56,8: kadın, %43,2: erkek) oluşan bir grup üzerinde gerçekleştirilmiştir. Sonuçlara göre sadece Tanrı Tasavvurları Ölçeği’nin sevgi yönelimli Tanrı tasavvuru alt boyutunda ortancanın üstünde yüksek düzeyde puan aldıkları, korku yönelimli Tanrı tasavvuru alt boyutunda ise ortalamanın oldukça altında puan aldıkları belirlenmiştir. Bu doğrultuda elde edilen sonuç katılımcıların Tanrı tasavvurlarına göre dağılımlarının farklılaştığı yönünde olup araştırmamızın katılımcılarının genel olarak olumlu bir Tanrı tasavvuruna sahip oldukları söylenebilir. Katılımcıların yaşamlarında en çok gördükleri rüya şeması ise tatminsizlik/doyumsuzluk şeması, en az gördükleri rüya şeması ise gerçek dışılık şemasıdır. Bu doğrultuda öğrencilerin paranoyak içeriğe sahip rüyaları çok az gördükleri; aç gözlülük ve tatminsizlik içerikli rüyaları ise sıklıkla gördükleri belirlenmiştir. Ortaya çıkan bu sonuç ile katılımcıların rüya motiflerinde dağılımlarının farklılık gösterdiği söylenebilir. Bununla birlikte sevgi yönelimli Tanrı tasavvuru ile gerçek dışılık ve kötülük kuruntusu arasında istatistiki olarak anlamlı düzeyde korelasyon ilişkisi olduğu bulgulanmıştır. Sonuçlara göre sevgi yönelimli Tanrı tasavvuru gerçek dışılık ve kötülük kuruntusu rüya şemaları ile ilişkilidir. Fakat sevgi yönelimli Tanrı tasavvuru ile diğer rüya motifleri alt boyutları olan şişirilmiş kendilik ve tatminsizlik/doyumsuzluk arasında anlamlı düzeyde ilişki yoktur. Yine korku yönelimli Tanrı tasavvuru ile gerçek dışılık ve kötülük kuruntusu rüya şemaları arasında da anlamlı ve pozitif yönde ilişki olduğu saptanırken, şişirilmiş kendilik ve tatminsizlik/doyumsuzluk alt boyutu ile anlamlı bir ilişki olmadığı tespit edilmiştir. Bununla birlikte gerçek dışılık ve kötülük kuruntusu rüya şemaları puanları yüksek olan kişilerin de korku yönelimli Tanrı tasavvuru puanlarının yüksek olduğu görülmüştür. Bu verilere bağlı olarak gerçek dışılık ve kötülük kuruntusu rüya şemaları puanları yüksek olan kişilerin, korku yönelimli Tanrı tasavvuru puanlarının da yüksek olduğunu, sevgi yönelimli Tanrı tasavvuru puanlarının ise daha düşük olduğu söylenebilir. Elde edilen sonuçlardan yola çıkarak, korku odaklı bir Tanrı tasavvuruna sahip olan öğrencilerin sıklıkla kötü olayların yaşandığı rüyaları ve aşırı endişe ile korkuyu ifade eden paranoyak içeriğe sahip rüyaları tecrübe ettikleri; sevgi düzeyindeki artışla ise ters orantılı olarak azaldığı söylenebilir. Sonuç olarak kişinin dış dünyayı doğru algılayabilmesi, anlayabilmesi ve yaşadığı ruhsal ıstıraplarını çözümleyebilmesi için önceliğin iç dünyasının parçaları olan rüyalar ile Tanrı tasavvurunu anlamaktan geçmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Rüya, Jung, Tanrı Tasavvuru, Bilinçdışı, Sembol

A 'Jungian' Analysis of the Relationship between Dream Motifs and the Imagination of God

Öz

Many psychoanalysts have explored the enigmatic phenomena of dreams and the concept of God across societies. One of the most well-known figures attempting to explain these subjects through a scientific lens is Carl Gustav Jung. According to Jung, the concept of God which is expressed in one's emotions and thoughts is a symbolic expression of a particular psychological state. In this regard, he believed that a negative concept of God is closely linked to one's spiritual condition. Observing the potential correlation between an individual's concept of God and the motifs in their dreams from a Jungian perspective has allowed our study to be framed within this context. In this study, the contents of dreams experienced by university students with different concepts of God were examined, along with the effects in conjunction with various socio-demographic factors. The relational model and survey technique, one of the quantitative research designs, were employed. The study was conducted on a group of 273 participants (56.8% female, 43.2% male) enrolled in universities in Turkey during the 2021-2022 academic year. The results revealed that participants scored significantly high only on the love-oriented sub-dimension of the God Image Scale, while scoring significantly low on the fear-oriented sub-dimension of the God Image Scale. Accordingly, it can be said that the participants of our study have positive concepts of God. The most frequently observed dream schema in participants' lives was found to be the dissatisfaction/discontent schema, while the least observed dream schema was the unreality schema. Additionally, a statistically significant correlation was found between the love-oriented concept of God and the schemas of unreality and evil fantasy. According to the results, the love-oriented concept of God influences the dream schemas of unreality and evil fantasy. However, there is no significant correlation between the love-oriented concept of God and other dream motifs such as inflated self and dissatisfaction/discontent. Similarly, while a significant and positive correlation was found between the fear-oriented concept of God and the dream schemas of unreality and evil fantasy, no significant relationship was found with the sub-dimensions of inflated self and dissatisfaction/discontent. Based on these findings, it can be said that individuals with high scores in dream schemas of unreality and evil fantasy also have high scores in fear-oriented concept of God, while scores in love-oriented concept of God are relatively lower. In conclusion, understanding dreams and the concept of God are crucial for an individual to perceive, comprehend, and resolve their spiritual distress, thereby enabling them to perceive the external world accurately.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Dream, Jung, Conception of God, Unconscious, Symbol

Kaynakça

• Akot, Bülent. “Dream Interpretation of Freud’s Method”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10/3 (2010), 213-235.
• Aydın, Ali Rıza. “Tanrı Algısına Jungçu Bir Bakış”. OMÜİFD 28 (2010), 53-61.
• Blagrove, Mark vd. “The Relationship of Nightmare Frequency and Nightmare Distress to Well-Being”. Journal of Sleep Research 13 (2004), 129-136.
• Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2009.
• Dee, Nerys. Rüyaları Anlamak. çev. Nilüfer Kavalalı. İstanbul: İlhan Yayınevi, 1997.
• Fromm, Erich. Rüyalar, Masallar, Mitoslar. çev. Aydın Arıtan - Kaan H. Ökten. İstanbul: Arıtan Yayınları, 1997.
• Gencer, Nevzat. “Ergenlerde Rüya Motifleri ve Dini Tutum İlişkisi”. Bilimname 1 (Mayıs 2020), 341-383. https://doi.org/10.28949/bilimname.670009
• Güler, Özlem. “Tanrı Tasavvurları Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. AÜİFD 48/1 (2007), 123-133. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000932
• Gülfil, Derya. “Ateistlerde Olumsuz Tanrı Algısının Psiko-Sosyal Açıdan Değerlendirilmesi”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 8/2 (2019), 1289-1312. https://doi.org/10.15869/itobiad.489478
• Hacıkeleşoğlu, Hızır. Ebeveyn Tutumları ve Kişilik Özelliklerinin Tanrı Tasavvuru ile İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Hafız, Hafsa. Din Psikolojisi Bağlamında Rüya ve İstihare Yaşantısı Üzerine Nitel Bıir Araştırma. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Hartmann, Ernest. “The Nightmare is the Most Useful Dream”. Sleep and Hypnosis 1/4 (1999), 199-202.
• Hayta, Akif. Bağlanma Kuramı ve Tanrı Tasavvuru İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Jung, Carl G. Anılar, Düşler, Düşünceler. çev. İris Kantemir. İstanbul: Can Yayınları, 2009.
• Jung, Carl G. Din ve Psikoloji. çev. Cengiz Şişman. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
• Jung, Carl G. İnsan ve Sembolleri. çev. A. Nahit Babaoğlu. İstanbul: Okyanus Yayınları, 2009.
• Jung, Carl G. Modern Man in Search of Soul. San Diego: Horcourt Brace and World, 1933.
• Jung, Carl G. Rüyalar. çev. Aylin Kayapalı. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2020.
• Jung, Carl G. The Archetypes and the Collective Unconscious. New Jersey: Princeton University Press., 1989.
• Mehmedoğlu, Ali Ulvi. “Carl Gustav Jung’un Tanrı Anlayışı”. Toplum Bilimleri Dergisi, 7/14 (2013), 15-26.
• Memiş, Zeynep Cemile. Ergenlerde Ebeveyn Tutumları Bağlanma Stilleri-Tanrı Tasavvuru İlişkisi: Antalya Örneği. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Murken, Sebastian. Relation to God and Psychic Health: The Development of a Model and its Empirical Testing. New York: Waxmann, 1998.
• Özer, Çetin. “Jung Psikolojisinde Rüya”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/2 (2010), 249-269.
• Papachristou, Christina S. “Aristotle’s Theory of ‘Sleep and Dreams’ in the Light of Modern and Contemporary Experimental Research”. Electronic Journal for Philosophy, University of Economics Prague 21/1 (2014), 1-46.
• Rizzuto, Anna-Marie. The Birth of The Living God. Chicago: The University of Chicago Press, 1979.
• Rizzuto, Anna-Marie. Critique of the Contemporary Literature in the Scientific Study of Religion. New York, 1970.
• Subaşı, Hacer. “Üniversite Öğrencilerinin Tanrı ile İlişkilerinin Bağlanma Kuramı Açısından Değerlendirilmesi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 12/1 (2012), 175-198.
• Thackeray, Amanda M. Children’s Relational Perceptions of God. Tallahassee: The Florida State University, Doktora Tezi, 2000.
• Yavuz, Kerim. Çocukta Dini Duygu ve Düşüncenin Gelişmesi. Ankara: Boğaziçi Yayınları, 1983.
• Yılmaz, Hasan. “Rüya Motiflerı̇ Ölçeği’nin Türkçe'ye Uyarlanması ve Psikolojik Semptomlarla İlişkisinin Sınanması”. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi 7/3 (2018), 601-611.
• Yu, Calvin K. “Dream Motif Scale - Short Form”. Sleep and Hypnosis: A Journal of Clinical Neuroscience and Psychopathology 20/1 (2018), 8-16. http://dx.doi.org/10.5350/Sleep.Hypn.2016.18.0129