Inferences to the Future from Religious Education Experience of the Republic Period

Yıl 2024, Sayı: 20, 49 - 74, 26.12.2024

Ali Kemal Acar

https://doi.org/10.52886/ilak.1509554

Öz

The Republican Period is examined by different branches of science in many subjects such as culture, economy, education, etc. The aim of this study is to make predictions based on religious education experience of the Republican period. Today's world’s values such as consumption, individualism, virtualization are also partially included. A dual classification is used in the inferences of experience in the form of institutions and subjects. Religious Affairs Administration, theology faculties, madrasah, imam hatip schools and family are prominent institutions of this experience. Secularism, the status of religious lessons, multiculturalism, Alevism, religious education also stand out in this period and constitute another aspect of the experience. Religious education in the Republican period has been examined in literature in many aspects. The most important feature which distinguishes this study is that it examines the experiences of yesterday and today in the context of institutions and subjects and makes future predictions. In this context, the scope is limited to the prominent institutions and subjects of religious education in the Republican period. Qualitative research method was used in this study. Both descriptive and content analyses were conducted through document review. Comparisons, comments and evaluations were made with the information and concepts obtained. It was found that religious education has many experiences specific to us. Instead of examining a subject in depth, a wide range of topics was used to provide a broader perspective. Ultimately, a framework was created for the study under four headings: modernism and interaction with today's world’s values, about religion, about religious education and about religious education institutions. The past was limited to the Republican period (1923-2024). The Republican period can be considered as the most important result of the process which started with Tanzimat era. Tanzimat era constitutes the majority of the experiences in terms of education. In addition to social, cultural, legal etc. changes, innovations were made in the field of education. With Tevhid-i Tedrisat Law, the system which had been formed in the past and had raised different kind of individuals was eliminated. Special importance was given to education in order to establish the system. The policies carried out in this period for religion and religious education were diverse. In this respect, the past should be understood and the process should be examined beyond ideologies.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Religious Education Experience, Religious Education in the Republican Period, Religious Education in the Future, Religious Education Institutions

Proje Numarası

---

Cumhuriyet Dönemi Din Eğitimi Tecrübesinden Geleceğe Çıkarsamalar

Öz

Cumhuriyet Dönemi; kültür, ekonomi, eğitim vb. birçok alanda farklı bilim dallarınca incelenen bir zaman dilimidir. Çalışmada Cumhuriyet Dönemi din eğitimi tecrübesinden hareketle gelecek öngörülerinde bulunulması amaç olarak belirlenmiştir. Tüketim, bireycilik, sanallaşma gibi bugünün değerler dizisine de kısmen yer verilmiştir. Tecrübe çıkarımlarında kurum ve konular biçimiyle ikili bir tasnif kullanılmıştır. Diyanet, ilahiyat fakülteleri, medrese, imam hatipler ve aile bu tecrübenin kurumsal olarak öne çıkanlarıdır. Laiklik, din dersinin statüsü, çok kültürlülük, Alevilik gibi bu dönemde öne çıkan din eğitimi başlıkları da tecrübenin bir diğer yönünü oluşturmaktadır. Cumhuriyet Dönemi din eğitimi literatürde birçok yönüyle ele alınmıştır. Dün ve bugün yaşanılanların kurum ve konu tasnifinde tecrübe odağında ele alınarak gelecek öngörülerinde bulunulması çalışmayı farklı kılan en önemli özelliğidir. Bu bağlamda kapsam Cumhuriyet Dönemindeki din eğitiminin öne çıkan kurum ve konuları ile sınırlandırılmıştır. Yalın ifadesiyle Cumhuriyet Dönemi din eğitimi tecrübesinden geleceğe taşınabilecek ilke ya da yaklaşımlar nelerdir? sorusuna cevap aranmıştır. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Doküman incelemesi yoluyla hem betimsel hem içerik analizleri yapılmıştır. Ulaşılan bilgi ve kavramlarla karşılaştırma, yorum ve değerlendirmelere gidilmiştir. Din eğitiminin bize özgü birçok tecrübesinin var olduğu bulgulanmıştır. Çalışmada kurumların; kuruluşu, tarihi, görev alanı vb. bilgilere; konularda da sürece değinmeden tecrübeyi oluşturan yönüne doğrudan yer verilmesi tercih edilmiştir. Dolayısıyla gelecek öngörüleri merkeze alınmış, literatürde ağırlığı oluşturan Cumhuriyet Dönemi din eğitimi başlıklandırmasında bir çalışma olmaması hedeflenmiştir. Farklılaşma ve özgünlük için bu yaklaşım özellikle tercih edilmiştir. Çıkarımın aslında bir yönüyle geçmişe dair durum tespiti içerdiğinden hareket edilmiştir. Bir konuyu derinlemesine inceleme yerine daha geniş bir perspektif sunabilmek amacıyla geniş bir konu aralığından hareket edilmiştir. Nihayetinde çalışmaya; modernizm ve bugünün değerleri ile etkileşim, dine dair, din eğitimine dair ve din eğitimi kurumlarına dair olmak üzere dört başlıkta çerçeve oluşturulmuştur. Geçmiş, Cumhuriyet Dönemi (1923-2024) ile sınırlandırılmıştır. Cumhuriyet Dönemi Tanzimat’la başlayan sürecin en önemli sonucu olarak ele alınabilir. Eğitim açısından tecrübenin ağırlıklı kısmını bu dönemin oluşturduğu da iddia edilebilir. Sosyal, kültürel, hukuki vb. değişimlerin yanında eğitim alanında yenilikler yapılmıştır. Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile geçmişte oluşan, farklı bireyler yetiştiren sistem ortadan kaldırılmıştır. Sistemin yerleştirilmesi için de eğitime özel önem verilmiştir. Bu yönüyle Cumhuriyet Dönemini çağdaşlaşma, ulus devlet, laiklik gibi kavramlarla değerlendiren yaklaşımlar söz konusudur. Bu dönemde dine ve din eğitimine yönelik yürütülen politikalar ise çeşitlilik arz etmektedir. Din eğitimine yönelik bazı uygulamaların toplumsal sorunlara kaynaklık ettiği ve toplumsal kabul görmediği belirtilmektedir. Süreç içinde eğitim ve öğretime yönelik politika ve uygulamalar değiştirilebilmiştir. Bu yönüyle geçmiş anlaşılmaya çalışılmalı, süreç, ideolojilerin ötesinde ele alınarak değerlendirilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Din Eğitimi Tecrübesi, Cumhuriyet Dönemi Din Eğitimi, Gelecekte Din Eğitimi, Din Eğitimi Kurumları

Etik Beyan

---

Destekleyen Kurum

---

Proje Numarası

---

Teşekkür

---

Kaynakça

• Abanoz, Süleyman. Din Eğitimci ve Öğreticilerinin Mesleki Tutumları ile Tükenmişlik Düzeyleri Arasındaki İlişki. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Acar, Ali Kemal. “Din Eğitimi İçin Gelecek Perspektifi Denemesi”. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 12 (2021), 43-65. https://doi.org/10.53112/tudear.981148
• Acar, Ali Kemal. Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Düşüncesinde Din Eğitimi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Aktaş, Gül. Farklı Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Özelliklere Sahip Ailelerde Kız Çocuklarına İlişkin Aile İçi Kültürel Tanımlamalar. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Akyürek, Süleyman. “İlk ve Ortaöğretimde Din Öğretimi: Kuramsal Çerçeve”. Din Eğitimi. ed. Recai Doğan - Remziye Ege. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017, 87-112.
• Aldemir, Ayşe. “Dijital Bağımlılık ve Bir Çözüm Yolu Olarak Dijital Minimalizm”. Dijitalleşme. ed. Mehmet Baş vd. İstanbul: Efe Akademik Yayıncılık, 2022, 23-44.
• Altaş, Nurullah - Kaya, Umut. Türkiye’de Din Eğitimi Genel Görünüm ve Eğilimler (2012-2022). İstanbul: İlke Yayınları, 2023.
• Altıntaş, Emre. Türkiye’de 2002 Sonrası Din Eğitimi Tartışmaları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Arıcan, Sümeyra. Türkiye’deki Sivil Toplum Kuruluşlarının Örgün Din Eğitimine Yaklaşımları. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Arslan, Mustafa. “Kitle İletişim Araçları, Medya ve Din İlişkisi Üzerine”. Birey ve Toplum 11 (2016), 5-25.
• Aşlamacı, İbrahim. Öğrenci ve Öğretmenlerine Göre İmam-Hatip Liseleri: Profiller, Algılar, Memnuniyet, Aidiyet. İstanbul: Dem Yayınları, 2017.
• Atasoy, Emrah. “Distopik Kurgu ve Ümitvar Distopya Bağlamında Ütopyacılık Geleneği”. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 19/3 (2020), 1135-1147. https://doi.org/10.21547/jss.715654
• Aydemir, Mehmet Ali - Tecim, Erhan. “Türk Toplumunda Aile ve Dinin Sosyal Sermaye Potansiyeli”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 28 (2012), 43-59.
• Aydoğan, Şeyda - Seraslan, Meral. “John Searle’ün Zihin Felsefesi Işığında Bir Yapay Zekâ Örneği Olarak ‘Transcendence’ Filminin İncelenmesi”, 6. Uluslararası İletişim Günleri Dijital Dönüşüm Sempozyumu, ed. Nazife Güngör. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi Yayınları, 2019, 35-52.
• Bala, Sabahattin. “Din Eğitiminin Felsefesini Konuşmanın İmkânı”. Din Eğitiminin Güncel Problemleri. ed. Muhiddin Okumuşlar vd. Konya: NEÜ Yayınları, 2022, 221-254.
• Balcı, Esergül. “Adalet ve Kalkınma Partisi İktidarı Döneminde Türkiye’de Eğitim Politikaları”. İnsan ve İnsan 27 (2021), 117-137. https://doi.org/10.29224/insanveinsan.819185
• Bengi, Sena Işıklar - Topraklı, A. Yağmur. “Kullanıcı Beklentilerinin Modern Bir Cami Örneği Üzerinden İncelenmesi”. Mimarlık ve Yaşam Dergisi 5/1 (2019), 41-55. https://doi.org/10.26835/my.648396
• Berktay, Fatmagül. Tarihin Cinsiyeti. İstanbul: Metis Yayınları, 2012.
• Bilecik, Sümeyra. “Eğitime Siyasi ve İdeolojik Yaklaşımlar Bağlamında Köy Enstitüleri ve İmam Hatip Okulları”. Mütefekkir 3/6 (2016), 329-347. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.284566
• Bilgin, Beyza. Türkiye’de Din Eğitimi ve Liselerde Din Dersleri. Ankara: Emel Yayıncılık, 1980.
• Bilici, Ali Baz. 0-6 Yaş Grubu Çocuklarda Dini Gelişim Süreci ve Din Eğitimi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Bilici, Muhammed Veysel. “Tüketim Toplumu, Sekülerleşme ve Ahlakın Üç Kipi”. İş Ahlakı Dergisi 11 (2018), 329-358. http://dx.doi.org/10.12711/tjbe.2018.11.2.0101
• Cebeci, Suat. “Din Eğitiminde Medreseden Mektebe, Mektepten Nereye?”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10 (2004), 197-201.
• Çınar, Fatih - Şener, Nural. “Erken Çocukluk Dönemi Dinî Gelişim Özelliklerine Uygun Ailede Din Eğitimi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/47 (2016), 607-615.
• Çınar, Fatih. “İmam Hatip Liselerinden Beklentiler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/60 (2018), 1243-1259. DOI: 10.17719/jisr.2018.2870
• Doğan, Recai. “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Tevhid-i Tedrisat Çerçevesinde Din Eğitim ve Öğretimi ve Yapılan Tartışmalar”. Cumhuriyetin 75. Yılında Türkiye’de Din Eğitimi ve Öğretimi İlmi Toplantısı. Ankara: Türk Yurdu Yayınları, 1999, 227-288.
• Duman, Alev. “Meşrutiyet Dönemi Eğitimdeki Yenileşme Hareketleri ve Cumhuriyet Dönemine Bıraktığı Miras”. Cappadocia Journal of History and Social Sciences 8 (2017), 62-77. https://doi.org/10.18299/cahij.129
• Emiroğlu, Atiye – Uyanık, Necmi. “Atatürk Dönemi İmam-Hatip Mektepleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Mevzu Sosyal Bilimler Dergisi 1 (2019), 71-93.
• Genç, Muhammed Fatih. “Diyanet İşleri Başkanlığı'na Bağlı 4-6 Yaş Grubu Kuran Kurslarında Din Eğitimi”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 5/2 (2019), 506-521.
• Genç, Muhammet Fatih. “İmam Hatip Okulları ve İlahiyat Fakülteleri Örneğinde Din Eğitiminde Kalite Sorunu”. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 7 (2018), 145-166.
• Görmez, Mehmet. Din Eğitiminde Yeniden Yapılanma İnsanın Anlam Arayışına Rehberlik. Ankara: İslam Düşünce Enstitüsü, 2021.
• Günaydın, Fatih. Türkiye’de Televizyonun Aile Değerleri Üzerine Etkisi (Ordu Örneği). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Güngör, Erol. İslam’ın Bugünkü Meseleleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1981.
• Kalın, İbrahim. Akıl ve Erdem. İstanbul: Küre Yayınları, 2013.
• Kandemir, Sibel. Lise Öğrencilerinde Ateizm ve Deizm Eğilimi Üzerine Bir Araştırma (Konya Örneği). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Karasubaşı, Ömer Alper vd. “Öğrenci ve Mezunlarının Perspektifinden İmam Hatip Liselerinin Değerlendirilmesi”. Değerler Eğitimi Dergisi 18/39 (2020), 65-105. https://doi.org/10.34234/ded.602051
• Korkusuz, Refik. “Birleşmiş Milletler Sözleşmelerinde ve İstanbul Sözleşmesi’nde Aile Kurumuna Bakış”. Disiplinlerarası Yaklaşımla Aile Kongresi Bildiriler Kitabı. ed. Mustafa Çevik. Ankara: Semih Ofset, 2020, 255-265.
• Koyuncu, Ahmet Ayhan. “İslam ve Modernizm Karşılaşması: Geleneksel ve Modernist Söylemin Sorunları ve Bir Arayol Önerisi”. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 13 (2019), 377-401. https://doi.org/10.16947/fsmia.582401
• Köse, Ali. Dinin Geleceği. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2023.
• Kutlu, Sönmez. “Din Öğretiminde Yeni Yöntem Arayışları Uluslararası Sempozyumu”. AÜİFD 43/1 (2002), 301-322.
• Mermutlu, Bedri. “İmam-Hatip Liselerinin Seküler Açmazı”. Akademik Araştırmalar Dergisi 38 (2008), 87-98.
• Okçu, Davut. “Türk Eğitim Sisteminde Din Öğretiminin Zorunluluğu Sorunu”. Uluslararası Eğitim Felsefesi Kongresi. ed. Halil Rahman Açar. Ankara: Gözde Matbaacılık, 2010.
• Oral, Murat. Günümüz Cami Mimarisinde Kimlik ve Nitelik Sorunu -Konya Örneği-. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Öz, Ayhan. “Benlik Bilinci Temelli Din Eğitimi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27/2 (2022), 35-52. DOI: 10.58568/firatilahiyat.1164504
• Özdemir, Ömer. “Ebeveynlere Göre Ailede Çocuğun Din Eğitimi”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47 (2019), 313-344.
• Özdemir, Ömer. Ailenin, Çocuklarının Din Eğitimine Katkısı (İstanbul Örneği). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Öztürk, Aslıhan Burcu. Erkeklik ve Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet: Eşine Şiddet Uygulayan Erkekler. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Paşaoğlu, Mehmet Talha. Din-Siyaset İlişkisinin Kurumsallaşması: Diyanet İşleri Başkanlığı Örneği. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Sayar, Kemal. Yavaşla. İstanbul: Kapı Yayınları, 2018.
• Selçuk, Mualla. “Din Öğretiminin Kuramsal Temelleri (Zihin Gelişimi Açısından Bir Deneme)”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 4 (1997), 145-159.
• Sesli, Mutlu. İngiltere, Fransa, Amerika Birleşik Devletleri ve Türkiye’de Laiklik Uygulamaları: Karşılaştırmalı Bir Analiz. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Şahin, Mehmet Cem. “Demokrat Parti Dönemi Türkiye’sinde Din, Siyaset ve Eğitim İlişkileri”. Toplum Bilimleri Dergisi 6/12 (2012), 31-54.
• Taş, Kemaleddin. Türk Toplumunun Diyanet İşleri Başkanlığına Bakışı (İstanbul Örneği). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Taşkın, Osman. “Gençlere Göre İdeal Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmeni”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 7/4 (2018), 2551-2568. https://doi.org/10.15869/itobiad.449183
• Tetik, Hayati. “Anne Baba Tutumları ve Ailede Çocuğun Dini Gelişimi”. Universal Journal of Theology 5/2 (2020), 135-171.
• Toker, İhsan - Celal, Özcan. “Laiklik ve Sekülerleşme Bağlamında İmam Hatip Liselerinin Dünü, Bugünü, Yarını”. Eskiyeni 35 (2017), 33-50.
• Topçu, Nurettin. İslam ve İnsan Mevlana ve Tasavvuf. İstanbul: Dergah Yayınları, 2013.
• Toprak, Hicret Kiraz. Diyanet İşleri Başkanlığı -Türkiye Cumhuriyetinde İslam’ın Kurumsal Statüsü- (1924-1950). Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Turan, İbrahim. “Cumhuriyet Türkiyesi’nde Din Eğitimi Politikaları”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 19/2 (2019), 269-292. https://doi.org/10.33415/daad.486187
• Türköz, Elif Nagihan. “Jakobenizmin Pratik Siyasete Etkisi: Erken Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde Eğitim”. USBAD Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi 3/6 (2021), 1370-1391. DOI: 10.47994/usbad.898376
• Twenge, Jean M. Ben Nesli. Çev. Esra Öztürk. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2013.
• Yıldırım, Mine vd. Türkiye’de Zorunlu Din Eğitimi Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi ve Kitapları Hakkında İnsan Hakları Temelli Bir Değerlendirme. İstanbul: ESHİD, 2021.
• Yıldırım, Mustafa. Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Yüksek Din Öğretimi Mezunlarının Din Anlayışları. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Yılmaz, Macid - Akçay, Tuba. “2002-2020 Yılları Arası Türkiye’de Laiklik Algısı ve Örgün Din Eğitimine Yansımaları: İmam Hatip Okulları ve İlahiyat Fakülteleri Üzerine Nitel Bir Araştırma”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/20 (2021), 152-186.
• Yılmaz, Sinan. Türk Ailesinin Dönüşümü ve Din. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Yücel, Hasan Ali. Türkiye’de Ortaöğretim. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1994.
• Zengin, Zeki Salih. “Kurtuluş Savaşı Döneminde ve Cumhuriyet'in Başlarında Türkiye'de Medreseler ve Din Eğitimi”. AÜİFD 43/2 (2002), 277-313.