Dijitalleşme Karşısında Tekelleşme: Türk Haber Medyasında Çok Seslilik

Yıl 2024, Sayı: 13, 29 - 48, 23.12.2024

İsmail Çağlar

https://doi.org/10.54722/iletisimvediplomasi.1567036

Öz

Türk medyasındaki tekelleşme ve oligopolleşme tartışmaları, özellikle 2002 yılından itibaren çok sesliliğin kaybolduğu iddiası üzerinden şekillenmiştir. Ancak, hızlı dijitalleşmenin etkisi ve internet gazeteciliğindeki gelişmeler bu tartışmaları yeniden canlandırmıştır. Bu çalışma, dijitalleşmenin medyadaki çok seslilik üzerindeki etkisini ele almaktadır. 1980’lere kadar Türk medyası sahiplik açısından çeşitlilik gösterirken, medya kuruluşlarının büyük çoğunluğu resmî devlet ideolojisine bağlı kalmıştır. Bu dönemde medya, farklı sahipler tarafından yönetilse de devletin kontrolü altındaki tek seslilik hüküm sürmüştür. Ancak 1980’lerin sonunda büyük holdinglerin medya sektörüne girmesiyle tekelleşme ve oligopolleşme süreci başlamış, medya sahipliği büyük sermaye gruplarının elinde yoğunlaşmıştır. Bu süreç, medya üzerinde büyük bir sermaye baskısının oluşmasına neden olmuştur. Özellikle 2002'den sonra medya üzerindeki oligopolleşme ve tekelleşme artmış, bu da çok sesliliğin kaybolduğuna dair eleştirilerin devam etmesine neden olmuştur. Medya sahipliği yıllar içinde değişiklik gösterse de ekonomik oligopolleşme yaygınlığını sürdürmüştür. Bununla birlikte dijitalleşme süreci, sektöre yeni oyuncular kazandırmış, yeni seslerin ortaya çıkmasını sağlayarak daha demokratik ve çoğulcu bir medya ortamını teşvik etmiştir. Dijitalleşme, medya alanında köklü değişimlerin önünü açmıştır. Dijital platformların yükselişi, alternatif medya organlarının ve bağımsız gazetecilerin sesini duyurabilmesi açısından önemli bir fırsat yaratmıştır. Sonuç olarak, Türkiye’de medya sektöründe tekelleşme eğilimleri hâlâ önemli ölçüde mevcut olsa da dijitalleşme ile birlikte daha çoğulcu bir medya ortamı oluşmuş ve bu durum, geleneksel medya üzerindeki tekelleşme baskısını kısmen hafifletmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tekelleşme, Dijitalleşme, Oligopolizasyon, Çevrimiçi Gazetecilik, Medya Sahipliği.

Digitalization Against Monopolization: Polyphony in Turkish News Media

Öz

Discussions on monopolization and oligopolization in Turkish media have largely centred around the claim that media plurality has significantly diminished, particularly since 2002. However, the rapid pace of digitalization and the growth of online journalism have reignited these debates. This study explores the impact of digitalization on media plurality. Until the 1980s, Turkish media exhibited diverse ownership patterns, though most outlets adhered to the official state ideology. Despite being owned by different entities, a state-controlled homogeneity prevailed. In the late 1980s, as large conglomerates entered the media sector, a process of monopolization and oligopolization ensued, concentrating media ownership in the hands of powerful capital groups. This led to increasing economic pressure on the media, and by 2002, criticisms of diminished plurality continued to grow as monopolistic and oligopolistic tendencies intensified. Although ownership patterns have shifted over time, economic oligopolization persists. Nevertheless, the digitalization process has introduced new players, fostering a more democratic and pluralistic media environment. The rise of digital platforms has created opportunities for alternative media outlets and independent journalists, allowing new voices to emerge. Consequently, while monopolistic trends remain dominant in the traditional media landscape, digitalization has facilitated greater media plurality, partially alleviating the pressures of monopolization on traditional media outlets.

Anahtar Kelimeler

Monopolization, Digitalization, Oligopolization, Online Journalism, Media Ownership.

Kaynakça

• Alemdar, K. & Uzun, R. (2013). Herkes İçin Gazetecilik. İstanbul: Tanyeri Yayınları.
• Altun, F. (2011). Türkiye’de medya muhalefeti: Kavramsal bir analiz. In N. Avcı (Ed.), Türkiye’de medya muhalefeti kavramsal bir analiz (pp. 123-141). İstanbul: Meydan Yayıncılık.
• Aydoğan, D. (2013). Türkiye’de dijital gazetecilik: Habertürk ve Hürriyet gazeteleri örneği. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 3(3), 26–40.
• B2Press. (2024a). Haber siteleri sıralaması. Retrieved from https://tr.b2press.com/haber-siteleri Access D. 22 October 2024.
• B2Press. (2024b). Haber siteleri sıralaması. Retrieved from https://web.archive.org/web/20240326141026/https://tr.b2press.com/haber-siteleri Access D. 22 October 2024.
• Çağlar, İ. (2013). Good and bad Muslims, real and fake seculars: Center-periphery relations and hegemony in Türkiye through the February 28. Leiden: Leiden University.
• Çakır, H. (2007). Geleneksel Gazetecilik Karşısında İnternet Gazeteciliği. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 123–149.
• Çatal, Ö. (2017). New technologies challenging the practice of journalism and the impact of education: Case of Northern Cyprus. Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 13(11), 7463–7472.
• Çelikiz, E. & Kuzucanlı, G. (2019). İnönü döneminde basın özgürlüğü: Cumhuriyet, Akşam ve Vatan gazeteleri örneği. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(4), 111–126.
• Danışman, A. (1982). Basın Özgürlüğünün Sağlanması Önlemleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basın Yayın Yüksek Okulu.
• Değirmencioğlu, G. (2016). Dijitalleşme çağında gazeteciliğin geleceği ve inovasyon haberciliği. TRT Akademi, 1(2), 590–606.
• Demers, D. (1999). Global media: Menace or messiah? New York: Hampton Press.
• Deuze, M. (1999). Journalism and the web: An analysis of skills and standards in an online environment. Gazette Leiden, 61(5), 373–390.
• Deuze, M. (2004). What is multimedia journalism? Journalism Studies, 5(2), 139–152.
• Doyle, G. (2002). Media ownership: The economics and politics of convergence and concentration in the UK and European media. New Delhi: Sage Publications.
• İspir, B. (2013). Yeni iletişim teknolojilerinin gelişimi. In M. C. Öztürk (Ed.), Dijital iletişim ve yeni medya (pp. 2–26). Eskişehir: Anadolu University.
• Kadıoğlu, Z. (2018). Türkiye’de Medya Sahipliği Ekseninde Mülkiyet Yapılarındaki Değişimin Kronolojik Analizi (1950-2010). İnsan ve İnsan, 5(16), Article 16.
• Kara, T. (2012). İnternet gazeteciliğinde yeni reklam dönemi. In D. Yengin (Ed.), Yeni medya ve (pp. 429–450). İstanbul: Anahtar Kitaplar.
• Kazaz, M. (2013). Geleneksel habercilikten internet haberciliğine geçiş sürecinde spor basını. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, 4(4), 220–229.
• Kılıç, O. & Övür, A. (2019). Türkiye’de dijital gazeteciliğe geçiş: Habertürk gazetesi örneği. Yeni Medya Elektronik Dergisi, 3(2), 119–126.
• Koloğlu, O. (2006). Osmanlı’dan 21. Yüzyıla basın tarihi. İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Kuyucu, M. (2013). Türkiye’de çapraz medya sahipliği: Medya ekonomisine olumsuz etkileri ve bu etkilerin önlenmesine yönelik öneriler. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, 8(1), 144–163.
• MacBride, S. (1980). Many voices, one world: Towards a new more just and more efficient world information and communication order. United Nations Digital Library System. Retrieved from https://digitallibrary.un.org/record/80 Access D. 22 October 2024.
• Matheson, D. (2004). Weblogs and the epistemology of the news: Some trends in online journalism. New Media & Society, 6(4), 443–468.
• Medya Takip Merkezi (2024). 22.01.2024—28.01.2024 29.01.2024 |937. SAYI | 18. YIL. Medya Takip Merkezi. Retrieved from https://medyatakip.com.tr/nd/22012024-28012024-29012024-937-sayi-18-yil-172.html Access D. 22 October 2024.
• Nebiler, H. (1995). Medyanın Ekonomi Politiği. İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Özdurdu, R. (2011). Medyada Sahiplik ve Yoğunlaşma, Oluşturduğu Sorunlar ve Şeffaflığın Sağlanması [Uzmanlık Tezi]. Ankara: Radyo ve Televizyon Üst Kurulu.
• Özkır, Y. (2009). 27 Mayıs’tan 27 Nisan’a asker-gazeteci ilişkisi. İş Ahlakı Dergisi, 2(3), 91–114.
• Polat, H. (2018). Geleneksel medyada temsil sorunu: Alternatif bir mecra olarak yeni medya. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 38(38), 45–60.
• Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında 6112 Sayılı Kanun, 6112 (2011). Retrieved from https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6112.pdf Access D. 22 October 2024.
• Singer, J. (2003). Who are these guys? The online challenge to the notion of journalistic professionalism. Journalism, 4(2), 139–163.
• Sönmez, M. (2003). Filler ve çimenler: Medya ve finans sektöründe Doğan / Anti-Doğan savaşı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sözeri, C. (2009). Türkiye’de medya sektöründe uluslararası şirket birleşmeleri [(PhD dissertation).]. İstanbul: Marmara University.
• Sözeri, C. & Güney, Z. (2011.). The Political Economy of the Media: A Sectoral Analysis. İstanbul: TESEV Publications.
• Tankosic, M. & Trifunovic, D. (2015). The Influence of Digitization and New Media on the System of Companies Marketing Communication, Consumers and Business Enterprises. 121–129.
• Toktokan, A. (2010). Medya Dünyasında Tekelleşme: Türkiye Örneği [Master’s Thesis]. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi.
• Topuz, H. (1989). Basında tekelleşmeler. İstanbul: İletişim Araştırma Derneği & Tüses.
• Topuz, H. (2003). Türk basın tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Törenli, N. (2005). Yeni Medya, Yeni Iletişim Ortamı: Bilişim Teknolojileri Temelinde Haber Medyasının Yeniden Biçimlenişi. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Uçan, B. (2012). The Effects of Digitalization on Turkish Caricature. International Journal of Electronics Mechanical and Mechatronics Engineering, 2(4), 361-371.
• Uluç, G. (2003). Küreselleşen medya: İktidar ve mücadele alanı-olanaklar-sorunlar-tartışmalar. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi.
• Yapar Gönenç, A. (2012). Türk yazılı basınında tekelleşme olgusu. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 13, 35–48.
• Yavuz, E. (2017). 1960 darbesi sonrası basında algı yönetimi ve propaganda (Cumhuriyet-Hürriyet-Milliyet gazeteleri örneği. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 63(63), 95–119.
• Yıldız, S. (2016). Control of contents of the broadcasts in Turkish law. IJASOS-International E-Journal of Advances in Social Sciences, 2, 331–338.