İbnü’l-A‘râbî'de Nefis Güçlerinin Kur’an Açısından Analizi

Yıl 2020, , 351 - 379, 30.06.2020

Abdurrahman Aydın

https://doi.org/10.5281/zenodo.3894577

Öz

Muhyiddin İbnü’l-A‘râbî, 6./12. yüzyılın sonları ve 7./13. yüzyılın başlarında yaşamış önemli bir mutasavvıftır. Muhtelif alanlarda önemli eserler kaleme almış olan İbnü’l-A‘râbî, nefs ve nefsin halleri ile alakalı çok sayıda psikolojik tahlilde bulunmuştur. Bunlardan bir tanesi "nefsin güçleri" sınıflandırmasıdır. Eserlerinde nefsin güçlerini nefs-i şehvet, nefs-i gazap ve nefs-i nâtıka şeklinde üçe ayırmaktadır. Ona göre her nefis gücünün ayrı özellikleri vardır. Bununla beraber, nefs-i nâtıkanın güçlü olduğu kişiler doğru kararlar alabilme konusunda daha isabetli davranmaktadır. Buna mukabil nefs-i şehvet ve nefs-i gazabın etkisi altında bulunanlar, pek çok hatalar yapmakta ve hayatı hem kendileri hem de etrafındakiler için yaşanmaz hale getirebilmektedirler. Esasında her bireyin karakterini belirleyen nefis gücü farklıdır. Bu anlamda karakter kalıtsal özellikler ve çevreden edinilen bilgiler yoluyla değişkenlik göstermektedir. Âyetler ve bu âyetlere yapılan yorumlar, yazılan tefsirler incelendiğinde İbnü’l-A‘râbî'nin yaptığı tespitlerin isabetli olduğu görülecektir. Yüce Allah, Kur'ân'da, akıllarını kullanmayanların "aşağıların aşağısına düştüğünü" bildirir. İbnü’l-A‘râbî şehvet nefsi baskın kişileri "eşek tabiatlı" olarak; gazap nefis sahiplerini ise "köpek tabiatlı" olarak nitelemektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'ân, Muhyiddin İbnü’l-A‘râbî, Nefs, Akıl

Teşekkür

MAKALE KONUSU BELİRLEMEMDE, YAZIM AŞAMASINDA CESARETLENDİRMESİ, YÖNLENDİRMESİ VE DÜZELTMELERİ İLE KATKILARINDAN DOLAYI TOKAT GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ İSLAMİ İLİMLER FAKÜLTESİ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ TEFSİR ANA BİLİM DALI ÖĞRETİM ÜYESİ DOÇ. DR. ENVER BAYRAM'A CANI GÖNÜLDEN TEŞEKKÜRÜ BORÇ BİLİRİM.

Analysis of the Powers of the Nafs in Ibn ‘Arabī in Terms of the Qur’ān

Öz

Muḥyiddīn Ibn ‘Arabī is a precious sūfī who lived in the late 6/12th and early 7/13th centuries. He wrote important works in various fields and made many psychological analyzes related to the nafs and states of it. Classification of the “powers of the nafs” is one of them. In his works, he divides the powers of the nafs into three parts such as nafs of lust, nafs of wrath and nafs of nātika. According to him, although each power of the nafs has its own characteristics, people with nafs of nātika are more accurate in making the right decisions. On the contrary, those who are under the influence nafs of lust or nafs of wrath make many mistakes and make life uninhabitable both for themselves and for those around them. In fact power of nafs that determines the character of each individual is different. In this sense the character varies through hereditery characteristics and information obtained form the social environment. When the commentaries related to the verses and tafsir examined, it is realised that the determinations made by Ibn ‘Arabī are correct. For example, in the Qur’ān God states that people who not using their minds “fall to the deepest place”. Ibn ‘Arabī also describes the people who have nafs of lust as "donkey character" and the people who have nafs of wrath as "dog character." 

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur’ān, Muḥyiddin Ibn ‘Arabī, Nafs, Mind

Kaynakça

• Begâvî, Ebû Muhammed Muhyi's-Sünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Meʿâlimü’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr ve Süleyman Müslim el-Harş. 8. Cilt. Beyrut: Dâru Tayyibe li’n-Neşr ve't-Tevzi', 4. Basım, 1417/1997.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman Mera'şili. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1418.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Celâleddin el-Mahallî ve Celâleddin es-Süyûtî. Tefsîrü’l-Celâleyn. Kahire: Dâru'l-Hadîs, ts.
• Çağrıcı, Mustafa. "Gazap". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/436. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• İbn-i Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib b. Abdirrahmân b. Gâlib el-Gırnâtî el-Endelûsî. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdusselâm Abduşşâfî’ Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
• İbn-i Kesîr, Ebü’l-Fidâ’. Tefsîrü'l-Kur'âni'l-azîm. thk. Muhammed Hüseyn Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419.
• İbn-i Manzûr, Muhammed. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 2010.
• İbnü’l-A‘râbî, Muhyiddin. Fütûhât-ı Mekkiyye. Kahire: Mektebetü'l-Âdâb, 1438/2017.
• İbnü’l-A‘râbî, Muhyiddin. Hikmette Son Nokta. çev. Vahdettin İnce. İstanbul: Kitsan Yayınevi, 2008.
• İbnü’l-A‘râbî, Muhyiddin. İlâhi Aşk. çev. Mahmut Kanık. İstanbul: İnsan Yayınları, 1988.
• İbnü’l-A‘râbî, Muhyiddin. Mârifet ve Hikmet. çev. Mahmut Kanık. İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
• İbnü’l-A‘râbî, Muhyiddin. Mevâki‘u'n-nücûm. Beyrut: Mektebetü'l-Asriyye, 2013.
• İbnü’l-A‘râbî, Muhyiddin. Üstün Ahlâk Risalesi. çev. Vahdettin İnce. İstanbul: Kitsan Yayınevi, 2010.
• Kılıç, Mahmud Erol. "Muhyiddin İbnü’l-A‘râbî". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 20/493-515. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Kur'an-ı Kerim'in Türkçe Meali. çev. İsmail Hakkı Bursevî. İstanbul: Damla Yayınevi, 2010.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Berdunî ve İbrahim ‘Atfiş. Kahire: Dâru'l-Kütübi'l-Mısriyye, 1384/1964.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve'l-uyûn. thk. Seyid İbn-i Abdullah İbn-i Abdurrahim. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mukâtil b. Süleymân Ebü’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. et-Tefsîrü'l-kebîr. thk. Abdullah Mahmut Şehhâte. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî,1423.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât. Medârikü’t-tenzîl ve hakaiku't-te'vîl. Beyrut: Dâru'l-kelimi’t-Tayyibe, 1419/1998.
• Nîsâbûrî, Nizâmeddin. Garâʾibü’l-Ḳurʾân ve regâibü’l-furḳān. thk. Şeyh Zekeriya Umeyrat. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu'l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1420.
• Semerkandî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-Mâtürîdî. Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân. thk. Mecdi Basilum. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. ed-Dürrü'l-mensûr. Beyrut: Dâru'l-fikr, ts.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî. Fetḥu’l-ḳadîr. Dimaşk: Dâru İbn-i Kesir, 1414.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân. thk. Abdullah İbn-i Muhsin et-Türkî. Kahire: Dâru'l-Hicr, 1422/2001.
• Uludağ, Süleyman. "Nefis". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/526. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur'an Dili. Ankara: Akçağ Yayınları, ts.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan hakâ'iki gavâmiḍi’t-tenzîl. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 3. Basım, 1407.