Muṣṭafa Ṣabri Efendi’s Understanding of Religion

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 1, 199 - 221, 30.06.2020

Metin Yurdagür İbrahim Bayram

https://doi.org/10.5281/zenodo.3866634

Öz

Muṣṭafa Ṣabri Efendi, one of the late Ottoman kalām scholars, expressed views in different areas, but concentrated his ideas more on matters of faith. Having a conservative mindset, the author has also been able to bring different perspectives on various issues related to the kalām. In this sense, the thinker, who also revealed his views on religion in a very unstructured way, sometimes expressed this in the context of divine religions and often Islām. He emphasized on issues such as the value of religion, its position in the face of mind and knowledge, the difficulties that Muslims are living in, that they should not be connected to the religion they are in, the mistake of making radical changes in Islām and the submission of it as a religion in accordance with reason and wisdom, not in the form of an naturel and innate religion. The author, who has given special importance to the comparison of Islam with Christianity, has dealt with them through topics such as the authenticity of their holy books, their views of the prophets, their connotations of God, their positions in the face of mind and knowledge, the distinction between religion and state, and their views of women. The author who also examines the attitude of the scientists of the two religions at the point of reason and science, has reached a conclusion that praises Islām and its scholars in every sense.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Religion, Islām, Christianity, Muṣṭafa Ṣabri

Mustafa Sabri Efendi’nin Din Anlayışı

Öz

Son dönem Osmanlı kelam âlimlerinden biri olan Mustafa Sabri Efendi, farklı alanlarda görüş beyan etmekle birlikte, fikirlerini daha çok inanç konuları üzerine yoğunlaştırmıştır. Muhafazakâr bir zihin yapısına sahip olan müellif, bununla birlikte kelamla ilgili çeşitli konulara dair farklı açılımlar getirmeyi de bilmiştir. Bu manada çok da sistemli olmayan bir şekilde din hakkındaki görüşlerini de ortaya koyan düşünür, bunu kimi zaman ilahi dinler, çoğu zaman ise İslâm özelinde dile getirmiştir. O, dinin değeri, akıl ve ilim karşısındaki konumu, Müslümanların yaşadığı sıkıntıların mensubu bulundukları dine bağlanmaması gerektiği, İslâm’da köklü değişiklikler yapılmasının yanlışlığı ile onun tabii ve fıtrî din şeklinde değil, akıl ve hikmete uygun din olarak takdimi gibi konular üzerinde durmuştur. İslâm’ın Hıristiyanlık ile mukayesesine de özel bir önem atfeden müellif, onları kutsal kitaplarının sıhhati, peygamberlere bakışı, ilah tasavvurları, akıl-ilim, din-devlet ayrımı karşısındaki konumları ve kadına bakışı gibi konular üzerinden ele almıştır. Ayrıca iki dinin ilim adamlarının akıl ve ilim noktasında aldıkları tavrı da inceleyen müellif, her manada İslâm ve ulemasını yücelten bir neticeye ulaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Din, İslâm, Hıristiyanlık, Mustafa Sabri

Kaynakça

• ‘Abduh, Muhammed ‘Abduh b. Hasan Hayrullâh. el-İslâm ve’n-Nasrâniyye ma‘a’l-‘ilmi ve’l-medeniyye. Kahire: Matba‘atu Mecelleti’l-Menâr, 1323.
• Altunsu, Abdülkadir. Osmanlı Şeyhülislâmları. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1972.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. haz. Ahmet Kuyaş. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 18. Basım, 2012.
• Birinci, Ali. Hürriyet ve İtilâf Fırkası. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1990.
• Erdem, Hüsameddin. “Dinî Ahlâk ve İlâhî Dinlerden Yahudilik, Hıristiyanlık ve Müslümanlık’taki Bazı Ahlâkî Meselelere Mukayeseli Bir Yaklaşım”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1990), 225-254.
• Ertuğrul, İsmâil Fennî. Kitâbu izâle-i şükûk. İstanbul: Orhaniye Matbaası, 1928.
• Filibeli, Ahmed Hilmi. Tarih-i İslâm. 2 Cilt. Konstantiniye: Hikmet Matbaası, 1326.
• Günaltay, M. Şemseddin. Hurâfattan Hakikate. İstanbul: Tevsî-i Tıbaat Matbaası, 1332.
• Günaltay, M. Şemseddin. Zulmetten Nura. Şehzadebaşı: Evkâf-ı İslâmiyye Matbaası, 3. Basım, 1341.
• Harpûtî, Abdüllatif. Tekmile-i tenkîhu’l-kelâm. İstanbul: Necm-i İstikbal Matbaası, 1330.
• Harpûtî, Abdüllatif. Tenkîhu’l-kelâm fî akâid-i ehli’l-İslâm. Dersaadet: Necm-i İstikbal Matbaası, 1330.
• İzmirli, İsmail Hakkı. İslâm Dini ve Tabii Din. sad. Osman Karadeniz. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı, 1998.
• İzmirli, İsmail Hakkı. “Mukaddime, Muhammed Şükrü Beyefendi’ye”. Mütefenninler Dindar Olabilir mi?. nşr. İbrahim Hilmi. 3-7. İstanbul: y.y., 1928.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm. 2 Cilt. İstanbul: Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, 1339-1341.
• Kara, İsmail. Din ile Modernleşme Arasında. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2003.
• Kara, İsmail. Şeyhefendinin Rüyasındaki Türkiye. İstanbul: Kitabevi, 1998.
• Kara, İsmail. Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi Metinler/Kişiler. 3 Cilt. İstanbul: Risâle Yayınları, 1987.
• Kavsî, Müferrih b. Süleymân. Mustafa Sabrî el-müfekkirü’l-İslâmî ve’l-âlimü’l-âlemi ve Şeyhülislâm fî’d-Devleti’l-Osmaniyye sâbıkan. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1427/2006.
• Kılıç, Yusuf. “Şeyhülislâm Tokatlı Mustafa Sabri Efendi”. Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu 2-6 Temmuz 1986. haz. S. Hayri Bolay vd. 613-630. Tokat: Şeyhülislâm İbn Kemal Araştırma Merkezi, 1987.
• Mardin, Ebû’l-Ûla. Huzûr Dersleri. 3 Cilt. İstanbul: İsmâil Akgün Matbaası, 1966.
• Mevlânzâde Rıfat. İttihad ve Terakki İktidarı ve Türkiye İnkılâbının İçyüzü. İstanbul: Yediiklim Yayınları, 1993.
• Musa Kazım Efendi. Külliyat-ı Şeyhülislâm Musa Kazım: Dini, İctimai Makaleler. İstanbul: Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, 1336.
• Mustafa Sabri. Dinî Müceddidler. İstanbul: Sebil Yayınları, 3. Basım, 1994.
• Mustafa Sabri. Hilâfetin İlğasının Arka Planı. çev. Oktay Yılmaz, İstanbul: İnsan Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Mustafa Sabri. İslâm’da Münakaşaya Hedef Olan Meseleler. sad. Osman Nuri Gürsoy. İstanbul: Sebil Yayınevi, 3. Basım, 1995.
• Mustafa Sabri. Kavlî fi’l-mer’e ve mukârenetuhû bi-akvâli mukallideti’l-garb. haz. Bessâm Abdülvehhâb el-Câbî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 6. Basım, 2003.
• Mustafa Sabri. Mes’eletü tercemeti’l-Kur’ân. Kahire: Matbaatü’s-Selefiyye, 1351.
• Mustafa Sabri. Mevkıfu’l-‘akl ve’l-‘ilm ve’l-‘âlem min rabbi’l-‘âlemîn ve ‘ibâdihi’l-mürselîn. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’t-Terbiye, 1427/2007.
• Mustafa Sabri. “Terakkî Edelim, Fakat Müslüman Kalmak Şartıyla”. Sebîlürreşâd 17/431-432 (24 Temmuz 1335), 113-115.
• Öztürk, Mustafa. “İslâm Dünyasında Yenilik ve Yenilikçilik Karşıtlığının Zihniyet Kodları -Modern Türkiye Örneği-”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (2009), 1-21.
• Sırrı Girîdî, Nûru’l-hüdâ li-men’istehdâ. Diyarbekir: Diyarbekir Vilayet Matbaası, 1310.
• Tarakçı, Muhammet. “St. Thomas Aquinas’a Göre Aslî Günah”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (2006), 307-318.
• Tunaya, Tarık Zafer. İslâmcılık Cereyanı. 3 Cilt. İstanbul: Yenigün Yayıncılık, 1998.
• Tunaya, Tarık Zafer. Türkiye’de Siyasal Partiler. 3 Cilt. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 2. Basım, 1988.
• Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları, 1999.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Mustafa Sabri Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/350-353. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Carullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Fâik fî ğarîbi’l-hadîs. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim-Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Kahire: Îsâ el-Bâbî el-Halebi, 2. Basım, 1971.