Sühreverdî Düşüncesinde Bilginin İmkânı ve Değeri

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 2, 659 - 680, 30.12.2020

Fatih Aydın

https://doi.org/10.5281/zenodo.4399263

Öz

Bu makalede İşrâkî filozof Sühreverdî’nin bilginin mahiyeti, kaynakları ve metodolojisi hakkındaki görüşleri ve Meşşâî düşünceye yönelik eleştirileri irdelenmektedir. Ontolojisini nur metafiziği üzerine kuran Sühreverdî, bilgiyle nur arasında ilişki kurar. Ona göre her şey nurunu ve yetkinliğini Nuru’l-Envâr’dan alır. Nur, aydınlatma özelliğinden dolayı karanlıkta olan her şeyi apaçık yapar. Bilinmeyenin bilgisine ulaşmak için duyular ve aklî çıkarımla başlayan bilme süreci nurlar âlemini aracısız müşâhede ile tamamlanmalıdır. Dolayısıyla bilme, zihnin duyular aracılığıyla tümel kavramlara ulaşmak için gerçekleştirdiği düşünme faaliyeti olmayıp varlıkların ardındaki hakikati bilebilecek yetkinliği kazanma sürecidir. Bu yönüyle filozof, Meşşâî filozofların epistemoloji anlayışlarına karşı çıkar. Sühreverdî onların metodunu bir konu hakkında sonuca ulaşmak için önermeler arası mantıksal bağlar kurma ve kıyasa dayalı akıl yürütme yolu olarak görür. Salt akıl ve duyu aracılığıyla elde edilen bu bilgi eksiktir. Sühreverdî eşyanın hakikatine ulaşmada objeyle aracısız ilişki kurmayı hedefleyen işrâkî bilgi metodolojisini gerekli görür. Ona göre gerçek bilgi akıl ve duyu organlarıyla değil, Tanrı’dan gelen bir nur ve iç aydınlanmaya dayanan sezgiyle elde edilir.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, Sühreverdî, Epistemoloji, İşrâk, Nur

The Possibility and Value of Knowledge in al-Suhrawardī’s Thought

Öz

This article examines the views of the Ishrāqī philosopher al-Suhrawardī on the nature, sources and methodology of knowledge and his criticisms of Peripatetic (Mashshāī) thought. al-Suhrawardī, who built his ontology on light metaphysics, establishes a relationship between knowledge and light. According to him, everything gets its light and competence from Nūr al-Anwār. Due to the lighting feature of the light, it makes everything in the dark obvious. In order to reach the knowledge of the unknown, the process of knowing, which begins with senses and rational inference, must be completed with the unmediated observation of the realm of lights. Therefore, knowing is not the thinking activity that the mind performs to reach universal concepts through the senses, but the process of gaining the competence to know the truth behind beings. In this respect, the philosopher opposes the understanding of the epistemology of Peripatetic philosophers. al-Suhrawardī sees their method as a way of making logical connections between propositions and reasoning based on analogy to reach a conclusion on a subject. This information obtained through pure mind and sense is incomplete. al-Suhrawardī sees the necessity of the Ishrāqī knowledge methodology aiming to establish an unmediated relationship with the object in achieving the truth of the thing. According to him, real knowledge is obtained not with the mind and sense organs, but with an intuition based on light coming from God and inner enlightenment.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, al-Suhrawardī, Epistemology, Illumination (Ishrāq), Light

Kaynakça

• Aristoteles. Metafizik. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1996.
• Aydın, Fatih. “İşrâkîlik, Sühreverdî ve Takipçileri”. İslam Felsefesi. ed. İsmail Erdoğan - Enver Demirpolat. 171-204. İstanbul: Lisans Yayıncılık, 2018.
• Aydın, Fatih. “Şehrezûrî Düşüncesinde İnsanî Nefsin Yetkinliği”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 3/4 (Aralık 2014), 781-796.
• Bekiryazıcı, Eyüp. “Burhandan Keşf'e Yöneliş ya da Sühreverdî'de Bilginin Kaynağı Problemi”. Ekev Akademi Dergisi 13/38 (2009), 103-114.
• Bekiryazıcı, Eyüp. “İşrâk Felsefesinin Oluşumunda İbn Sinâ’nın Etkisi (Ş. Sühreverdî Örneğinde)”. Ekev Akademi Dergisi 12/36 (2008), 147-162.
• Bekiryazıcı, Eyüp. Şihabeddin Sühreverdî'nin Felsefesi'nde Ontoloji Problemi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Cihan, A. Kamil. “Sühreverdî ve İşrâkîlik”. İslam Felsefesi. ed. M. Cüneyt Kaya. 397-427. İstanbul: İsam Yayınları, 2013, 397-427.
• Corbin, Henry. İslam Felsefesi Tarihi. çev. Hüseyin Hatemi. İstanbul: İletişim Yayınları, 1986.
• Çatak, Adem. “Yahya b. Habeş es-Sühreverdî’de Marifet Anlayışı”. Turkish Studies 10 (2015), 291-312.
• Ebû Reyyân, Muhammed Ali. Usûlü’l-Felsefeti’l-işrâkiyye ‘inde Şihâbeddîn es-Sühreverdî. İskenderiye: Dâru’l-Ma‘rifeti’l-Câmiiyye, 1987.
• Erdoğan, İsmail. “İşrâkiliğin İslam Felsefesi İçerisindeki Yeri ve Kaynakları”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (2003), 159-177.
• Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhan. el-Mantık inde’l-Fârâbî: Kitâbü’l-Burhân: Şerâitu’l-Yakîn. nşr. Macid Fahri. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1987.
• Kaya, Mahmut. “İşrâkıyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/435-438. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Kutluer, İlhan. Felsefe Tasavvuru. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Mengüşoğlu, Takiyettin. Felsefeye Giriş. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1992.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. “Şihabeddîn Sühreverdî Maktûl”. İslâm Düşüncesi Tarihi. ed. M. M. Şerif. 1/411-435. İstanbul: İnsan Yayınları. 1990.
• Suhrawardi. “Lemehât”. Three Treatises. ed. Necefkulî Habibî. Tahran, 1977.
• Sühreverdî, Şihabeddin Yahyâ b. Habeş b. Emircek. “As-Suhrawardi Yahya b. Habash”. Note of Simurgh, Islamic Philosophy. ed. Fuad Sezgin. Frankfurt, 2000.
• Sühreverdî, Şihabeddin Yahyâ b. Habeş b. Emircek. “Âvâz Per-i Cebrail”. Mecmuâtu musannefâti Şeyh-i İşrâk. nşr. Henry Corbin. Tahran: Müessese-i Mutalaât ve Tahkikât-ı Ferhengî, 2001.
• Sühreverdî, Şihabeddin Yahyâ b. Habeş b. Emircek. “Bustânu’l-kulûb”. Mecmuâtu musannefâti Şeyh-i İşrâk. nşr. Henry Corbin. Tahran: Müessese-i Mutalaât ve Tahkikât-ı Ferhengî, 1993.
• Sühreverdî, Şihabeddin Yahyâ b. Habeş b. Emircek. “Hikmetü’l-İşrâk”. Mecmuâtu musannefâti Şeyh-i İşrâk. nşr. Henry Corbin. Tahran: Müessese-i Mutalaât ve Tahkikât-ı Ferhengî, 1993.
• Sühreverdî, Şihabeddin Yahyâ b. Habeş b. Emircek. “Hikmetü’l-işrâk”. The Philosophy of Illumination. ed. John Walbridge – Hossein Ziyai. Utah: Birigham Young University Press, 1999.
• Sühreverdî, Şihabeddin Yahyâ b. Habeş b. Emircek. “Kitabü’l-Meşâri’ ve’l-mutârahât”. Mecmuâtu musannefâti Şeyh-i İşrâk. nşr. Henry Corbin. Tahran: Müessese-i Mutalaât ve Tahkikât-ı Ferhengî, 1993.
• Sühreverdî, Şihabeddin Yahyâ b. Habeş b. Emircek. “Pertevnâme”. Mecmuâtu musannefâti Şeyh-i İşrâk. nşr. Henry Corbin. Tahran: Müessese-i Mutalaât ve Tahkikât-ı Ferhengî, 1993.
• Sühreverdî, Şihabeddin Yahyâ b. Habeş b. Emircek. el-Elvâhü’l-İmâdiyye Hikmet Levhaları. çev. Ahmet Kamil Cihan vd. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Şehrezûrî, Şemseddin Muhammed. Şerhu Hikmeti’l-İşrâk. thk. Hüseyin Ziyâî. Tahran: Müessese-i Mutalaât ve Tahkikât-ı Ferhengi, 1993.
• Şehrezûrî, Şemseddin Muhammed. Târîhu'l-hükemâ Nüzhetü'l-ervâh ve ravzatü'l-efrâh. thk. Abdülkerim Ebû Şüveyrib. Trablus: Cem‘iyyetü'd-da‘veti'l-İslâmî, 1988.
• Uludağ, Süleyman. “Mârifet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/54-56. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Yenen, Halide. “Sühreverdî Üzerine Araştırmalar II –Formel Bilgi”. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları 16 (Ekim 2009), 79-106.
• Yenen, Halide. “Sühreverdî Üzerine Araştırmalar I - Huzurî Bilgi”. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları 15 (Mart, 2009), 113-134.
• Yenen, Halide. Sühreverdî Felsefesinde Epistemoloji. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Yörükan, Yusuf Ziya. Şihabeddin Sühreverdî ve Nur Heykelleri. çev. A. K. Cihan. İstanbul: İnsan Yayınları, 1998.