The Manifestation of Theories Explaining the Purpose of Punishment in Islamic Criminal Law

Yıl 2022, , 13 - 24, 31.12.2022

Abdulmuid Aykul

https://doi.org/10.5152/ilted.2022.2262150

Öz

There are different theories about the purpose of punishment in modern criminal law. Criminal lawyers have generally examined these theories under two main headings as absolute and utilitarian/relative theory. In absolute theories, punishment is an end in itself and not a means to another end. Contrary to absolute theories, punishment in utilitarian theories is a tool for the realization of another purpose. In this study, which deals with the purpose of punishment in İslâmic criminal law, the theories that explain the purpose of punishment in modern criminal law are given in general terms in the introduction part of the study, and then the manifestation of the purpose of punishment in İslâmic criminal law is discussed. Since this study requires an interdisciplinary study, an evaluation has been made on the works of fiqh and tafsir. In our study, crimes that require punishment of hadd, qisas, and ta'zir are discussed under separate headings, and the purpose of the punishment given in each type of crime is questioned. Although the general prevention function of punishments is generally emphasized in the crimes requiring hadd and qisas punishments, both in the works of fiqh and in tafsir, the special prevention function of the punishments is not ignored. The opposite is the case in the punishment of crimes that require the penalty of ta'zir. Here, too, although the specific prevention function of the penalty outweighs, there can be references to the general precautionary function.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Islamic Criminal Law, Punishments Theories, Punishment, Purpose

Cezalandırmanın Amacını İzah Eden Teorilerin İslam Ceza Hukukundaki Tezahürü

Öz

Modern ceza hukukunda cezalandırmanın amacına dair birbirinden farklı teoriler bulunmaktadır.
Ceza hukukçuları bu teorileri genelde mutlak ve faydacı/nispi teori olmak üzere iki ana başlık altında incelemişlerdir. Mutlak teorilerde ceza, başlı başına bir amaç olup, başka bir amaç için araç olarak kabul edilmez. Mutlak teorilerin aksine faydacı teorilerde ceza, başka bir amacın gerçekleşmesi için bir araçtır. İslâm ceza hukukunda cezalandırmanın amacını konu edinen bu çalışmanın giriş kısmında modern ceza hukukunda cezalandırmanın amacını izah eden teoriler genel hatlarıyla verilmiş, akabinde cezalandırmanın amacının İslâm ceza hukukundaki tezahürü ele alınmıştır. Bu çalışma daha çok disiplinler arası bir çalışmayı gerektirdiğinden fıkıh ile tefsir eserleri üzerinden bir değerlendirme yapılmıştır. Çalışmamızda had, kısas ve ta‘zir cezası gerektiren suçlar ayrı başlıklar altında ele alınmış, her bir suç türünde verilen cezanın amacı sorgulanmıştır. Gerek fürû-i fıkıh eserlerinde gerekse de tefsirlerde had ve kısas cezası gerektiren suçlarda umumiyetle cezaların genel önleme fonksiyonu üzerinde durulmakla birlikte cezaların özel önleme fonksiyonu da göz ardı edilmez. Ta‘zir cezası gerektiren suçların cezalandırılmasında ise tersi bir durum söz konusudur. Burada da cezanın özel önleme fonksiyonu çok ağır basmakla birlikte genel önlem fonksiyonuna göndermeler de bulunabilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, İslâm Ceza Hukuku, Cezalandırma Teorileri, Ceza, Amaç

Kaynakça

• ʿAbdulvehhâb, el-Ḳâḍî Ebû Muḥammed. el-İşrâf ʿalâ nuketi mesâʾili’l-ḫılâf. ed. el-Ḥabîb b. Ṭâhir. b.y.: Dâru İbn Ḥazm, 1999.
• ʿAbdurrezzâḳ eṣ-Ṣanʿânî, Ebû Bekr. el-Muṣannef. ed. Ḥabîbu’r-Raḥmân el-Aʿẓamî. Hindistan: el-Meclisu’l-ʿİlmî, 1403.
• ʿAdevî, Ebû’l-Ḥasen ʿAli b. Aḥmed. Ḥâşiyetu’l-ʿAdevî ʿalâ kifây eti’ṭ -ṭâli bi’r- Rabbâ nî. ed. Yusuf Muḥammed el-Biḳâʿî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994.
• Aktaş, Sururi. “Cezalandırmanın Amacı Üzerine”. Erzincan Ünv. Hukuk Fak. Dergisi 13/1-2 (2009), 1-25.
• Aydın, Melike Belkıs. “Kant’ın ve Hegel’in Felsefesinde Cezanın Amacı”. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 11(1) (2020), 126-138.
• Aykul, Abdulmuid. İslam Ceza Hukukunda Tazir. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2021.
• Bâbertî, Ekmeleddîn Muḥammed b. Muḥammed b. Maḥmûd b. Aḥmed. el-ʿİnâye fî şerḥi’l-Ḥidâye. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, ts.
• Ba’lî, Şemsüddîn Ebi’l-Faḍl. el-Muṭliʿ ʿalâ ebvâbi’l-Muḳniʿ. thk. Maḥmud el-Arnâvûṭ-Yasin Maḥmûd el-Hatîb. Mektebetü’s-Sevâdî li’t-Tevzîʿ, 2003.
• Bardakoğlu, Ali. “Had”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Buhûtî, Manṣûr b. Yûnus b. Ṣalâḥiddîn. Keşşâfu’l-Ḳınâʿ ʿan Metni’l-İḳnâʿ. b.y.: Dâru’ l-Küt übi’l -ʿİlm iyye, ts.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salahiddîn. Ravẓü’l-mürbi şerḥi zâdi’l-müstaḳni’ (Useymin hâşiyesi ve Sa’di ta´likâsı ile birlikte). thk. Abdülkudüs Muhammed Nezir. Cidde: Dârü’l-Müeyyed, ts.
• Centel, Nur. “Cezanın Amacı ve Belirlenmesi”. Turhan Tufan Yüce’ye Armağan. 337-372. Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 2001.
• Ceṣṣâṣ, Ebû Bekr Aḥmed b Ali er-Râzî. Şerḥü muḫtasari’t-Ṭaḥâvî fi’l-fıkhi’l-Hanefî. thk. İsmetullah İnayetullah Muhammed, Said Bektaş. Beyrut-Medine: Dârü’ l-Beş âiri’ l-İslâmiyye ve Dârü’s-Sirâc, 2010.
• Cevherî, İsmâil b. Ḥammâd. Tâcü’l-luġa. thk. Atâr Ahmed Abdülğafûr. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• Cundî, Ḫalîl b. İsḥâḳ b. Mûsâ. et-Tavḍîḥ fî Şerḥi Muḫtaṣari İbni’l-Ḥâcib. ed. Aḥmed b. ʿAbdulkerîm Necîb. b.y.: Merkezu Nuceybiyye li’l-Maḫṭûṭât ve ḫıdmetu’t-Turâs̱, ts.
• Cuveynî, İmâmu’l-Ḥaremeyn. Nihâyetu’l-Maṭlab fî Dirâyeti’l-Meẕheb. ed. ʿAbdūlʿaẓīm ed-Dīb. Suudi. Arabistan: Dâru’l-Minhâc, 2007.
• Çetin, Ece. “Cezanın Amaçları, İyi Bir Cezada Bulunması Gereken Özellikler”. İzmir Barosu Dergisi. 291-327.
• Çolak, Abdullah. İslam Ceza Hukuku. İstanbul: Hikmetevi, 2020.
• Dağcı, Şamil. “Kısas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Derdîr, Ebü’l-Berekât Aḥmed b. Muḥammed b. Aḥmed Adevî. eş-Şerhü’l-kebîr ʿalâ Muḫtaṣari Ḫalîl (Desûkî Haşiyesi ile birlikte). Dâru’l-Fikr, ts.
• Ebû Dâvud es-Sicistânî, Süleyman b. Eş’âs b. İshâk el-Ezdî. Sünen. thk. Şuayb el-Arnavut. Dârü’ r-Ris âleti ’l-Âl emiyy e, 2009.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muḥammed b. Ya‘ḳūb b. Muḥammed. el-Ḳâmûsü’l-muḥîṭ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
• Ġazzâlî, Ebû Ḥamîd Muḥammed. el-Müstaṣfâ min ʿilmi’l-uṣûl. thk. Muḥammed Abdüsselam Abduşşâfî. Beyrut: Dârü’ l-Küt übi’l -İlmi yye, 1993.
• Ḥalvetî eş-şehîr Bi’ṣ-Ṣâvî, Ebû’l-ʿAbbâs Aḥmed b. Muḥammed. Bulġatu’s-sâlik li aḳrabi’l-mesâlik el-maʿrûf bi Ḥâşiyeti’ṣ-Ṣâvî ʿale’ş-Şerḥi’l-kebîr. b.y.: Dâru’l-Meʿârif, ts.
• İbn Âşur, Muhammed Tâhir. İslâm Hukuk Felsefesi: Makâs ıdu’ş -şerî ati’l -İslâ miyye . çev. Mehmet Erdoğan, Vecdi Akyüz. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2013.
• İbn Ḳudâme, el-Maḳdisî. el-Muġnî. Ḳâhire: Mektebetü’l-Kâhire, 1968.
• İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd Muḥammed b. Aḥmed b. Muḥammed b. Aḥmed Kurtûbî Endelusî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muḳteṣid. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2004.
• İbnu’l-Cevzî, Camâluddin Ebû’l-Ferac ʿAbdurraḥmân b. ʿAlî b. Muḥammed. Zâdu’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Kitâb el-ʿArabî, 1422.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddin Muḥammed b. Abdilvâḥid es-Sivâsî. Fetḥü’l-ḳadîr li’l-âcizi’l-fakîr. Dârü’l-Fikr, ts.
• ʿİzzeddîn b. ʿAbdusselâm, Ebû Muḥammed. Ḳavâʿid’il-aḥkâm fî meṣâliḥi’l-enâm. ed. Ṭâha Abdurraʾûf Saʿid. Ḳâhire: Mektebetü el-Ku lliyâ ti’l- Ezher iyye, ts.
• Kahveci, Nuri. Ana Hatlarıyla İslam Ceza Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Ḳarâfî, Ebû ʿAbbâs Şehâbeddîn Aḥmed b. İdrîs. el-Furûḳ envâr’ul-burûḳ fî envâi’l-furûḳ. b.y.: ʿÂlemü’l-Kütüb, ts.
• Ḳarâfî, Ebû ʿAbbâs Şehâbeddîn Aḥmed b. İdrîs. ez-Ẕehîra. thk. Muhammed Haccî, Said E’rab, Muhammed Bû Hubze. Beyrut: Dârü’ l-Gar bi’l- İslâm î, 1994.
• Kâsânî, Ebû Bekir b. Mesʿûd el-. Bedâʾʿiu’ṣ-ṣanâʿi fî tertîbi’ş-şerâʿi. Beyrut: Dâru’ l-Küt übi’l -ʿİlm iyye, 2. Basım, 1986.
• Keşnevânî, Ebû Bekr b. Ḥasen b. ʿAbdullah. Eshelu’l-medârik Şerḥu İrşâdu’s-Sâlik fî Meẕhebi İmâmi’l-eimme Mâlik. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Koç, Mehmet. Osmanlı Hukukunda Tazir Suç ve Cezaları. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Doktora Tezi, 2017.
• Ḳurtubî, Ebû Abdullah Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Bekr. el-Câmi’u li-aḥkâmi’l-Ḳur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî, İbrahim Atfîş. Kâhire: Dârü’ l-Küt übi’l -Mısriyye, 1964.
• Luizzi, Vincent. “Cezalandırmaya ve Cezalandırmanın Faydacı ve Ödetmeci Rakiplerine İlişkin ‘Yeni Denge Yaklaşımı’”. çev. Gülriz Uygur. HFSA 10, 159-165.
• Mâtürîdî, Ebû Manṣûr Muḥammed b. Muḥammed b. Maḥmûd Semerḳandî. Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân. thk. Mecdî Bâslûm. Beyrut: Dârü’ l-Küt übi’l -İlmi yye, 2005.
• Merġīnânî, Ebü’l-Ḥasen Burhânüddîn ʿAlî b. Ebî Bekr b. ʿAbdilcelîl Ferġānî. el-Hidâye fî Şerḥi Bidâyeti’l-Mübtedî. thk. Tallal el-Yusuf. Beyrut: Daru’l-İḥyâʾi Türâs̱i’l-ʿArabi, ts.
• Mevṣılî, Ebü’l-Faẓl Mecdüddîn ʿAbdullāh b. Maḥmûd b. Mevdûd. el-İḫtiyâr li taʿalili’l-Muḫtâr. Beyrut: Matbaʿatü’l-Ḥalebî, 1937.
• Miṣrî Buceyrimî, Suleymân el-. Ḥaşiyetu’l-Buceyrimî ʿalâ şerḥi ’l-Me nhec= et-Te crîd li nefʿi’l-ʿAbîd. b.y.: Maṭbaʿatü’l-Ḥalebî, 1950.
• Molla Ḫüsrev, Muḥammed b. Ferâmurz. Dureru’l-ḥukkâm şerḥu gureri’l-aḥkâm. b.y.: Dâru İhyâi ʾl-Kü tübi’ l-Ara biyye , ts.
• Mûtî, Necib. Tekmiletü’l-Mecmû. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Ali b Şuayb. Sünen. thk. Abdulfettah Ebû Ğudde. Haleb: Mekte bu’l- Matbû âti’l -İslâ miyye , 1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yaḥya b. Şeref. el-Mecmûʿ şerḥu’l-muheẕẕeb (Sübkî ve Mutî’î’nin tekmilesi ile birlikte). Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Râzî, Ebû Abdullâh Muḥammed Faḥruddîn. Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut: Dâru İhyâi ’t-Tu râsi’ l-Ara bî, 1420.
• Rûyânî, Ebû’l-Meḥâsin ’Abdulvâḥid. Baḥru’l-meẕheb fi furûʿ i’l-m eẕheb i’ş-Ş âfiʿî . ed. Ṭâriḳ Fetḥî es-Seyyid. Beyrut: Dâru’ l-Küt übi’l -ʿİlm iyye, 2009.
• Seraḫsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eʾimme Muḥammed b. Ebî Sehl Aḥmed. el-Mebṣuṭ. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1993.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrahim b. Mûsa b. Muhammed el-Gırnâtî. el-Muvâfakât: İslami ilimler metodolojisi. çev. Mehmet Erdoğan. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Şîrâzî, Cemâluddîn İbrâhim b. ʿAlî b. Yûsuf Ebû İsḥâḳ. el-Muheẕẕeb fî fıḳhi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. Beyrut: Dâru’ l-Küt übi’l -ʿİlm iyye, ts.
• Ṭaberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Aḥmed Muḥammed Şâkir. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tokgöz, Havva Begüm. “Cezalandırmanın Amacı ve Bu Bağlamda Ütopyalar Üzerine Bir Değerlendirme”. Dokuz Eylül Üniversitesi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 22/1 (2020), 431-467.
• Üzülmez, İlhan. “Ceza Sorumluluğunun Esası ve Cezalandırmanın Amacına Dair Düşünce Hareketleri”. Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi 5/1-4 (2001), 259-294.
• Yalçın, Şehabettin. “Adaletin Felsefi Temelleri”. HFSA 9, 73-81.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyẓ Murtaẓa Muḥammed b. Muḥammed. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-ḳâmûs. Kuveyt: Vizâretü’l-İ’lâm, 1968.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yaḥyâ Zeynüddîn. Ḥâşiy etü’l -Ġure ri’l- behiy ye fî şerhi Manẓû meti’ l-beh ceti’ l-ver diyye . el-Ma tbâtü ’l-Me ymeni yye, ts.
• Zemaḥşerî, Cârullâh Ebû’l-Ḳāsim Maḥmûd b. ʿÖmer ez-. Keşşâf ʿan ḥaḳaʾiki ġavâmidi’t-Tenzîl. thk. Ebû’l-Ḳâsim Maḥmûd b. ʿomer b. Muḥammed b. Aḥmed el-Ḥevârizmî ez-Zamaḥşarî Cârullah. Beyrut: Dâru’l-Kitâb el-ʿArabî, 1407.
• Zeylaʿî, Ebû Muḥammed Fahruddîn ʿOsmân b. ʿAlî b. Mihcen b. Yûnus. Tebyînü’l-ḥaḳāʾiḳ Şerḥu Kenzü’d-Deḳâiḳ. Ḳâhire: el-Matbaʿatü’l-Kübra el-Emîriyye, 1895.