Şiî-İmâmî Kaynaklarda Ebû Hanîfe Algısı ve Yöneltilen Suçlamalar

Yıl 2017, Sayı: 48, 119 - 140, 31.12.2017

Hanifi Şahin

https://doi.org/10.29288/ilted.335171

Cited By: 2

Öz

Ebû Hanîfe’nin Ehl-i Beyt’e olumlu bakış açısı olmasına rağmen gerek ilk dönem gerekse sonraki

dönem İmâmîyye kaynaklarında Ebû Hanîfe’ye güçlü bir karşı duruş gözlemlenmektedir. Bu karşıtlık,

bazen ona lanet okunarak bazen de hakaret içerikli bir kavram olan nâsibî kavramıyla nitelendirilmesiyle

sonuçlanır. Ebû Hanîfe’nin eleştirilmesinin temel nedeni, dinin anlaşılması ve yorumlanmasında

akla alan açmış olmasıdır. Şiî kaynaklarca “Ali hüküm veriyorsa ben de veririm” şeklinde bir rivayet

Ebû Hanîfe’ye nispet edilmektedir. Bu rivayet üzerinden Ebû Hanîfe dinde keyfi davranmakla

suçlanmakta, bu durumun dinin anlaşılmasında tek otorite olarak görülen imamlardan kopmaya

yol açacağı düşünülerek uzak durulması istenmektedir. Dinde rasyonelleşme, rivayetten kopmak ve

aklın dışında bir otorite arayışını reddetmektir. Bu durum, ontolojisini imamlar üzerine inşa eden

Şiîliğin dine bakışıyla ilgili oldukça ciddi bir kopuşu temsil etmektedir. Bu nedenle Şiî kaynaklarda

Ebû Hanîfe’ye yönelik eleştirilerde sadece onu değil, imamlardan bağımsız hareket etmeyi sonuçlandıracak

her türlü düşünceden uzak durulması istenmektedir. İçtihat ve Kıyas’tan uzak durulması da bu

bakışın bir sonucudur. Bu makalede, Şiî İmâmî kaynaklarda Ebû Hanîfe’ye yönelik eleştirilerin

dayanakları ve gerekçelerine bakılacak, bunun Şiî düşüncedeki sonuçların incelenecektir. Temel referanslarımız

Kütübü Erbaa olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ebu Hanife, Ashabulhadis, Ashaburrey, Şia, İmâmîyye

The Perception of Abû Hanifah in Shiite Sources and the Accusations of Related to Abu Hanifa

Öz

Abu Hanifah, even though, had a positive view of the Ahl al-Bayt, there is a strong opposition to

Abu Hanifah in both the first period’s and the next period's Imamiyya sources. This contrast would

result in his damnation and described as nâsibî. The basic reason for the criticism of Abu Hanifah is

that, he opened the mind to the understanding and interpretation of religion. In the Shiite sources,

rhetoric is given to Abu Hanifah in the form of “If Ali judges, I will also judge”. With this narration,

they are accusing Abu Hanifah being arbitrary and this idea should be vigilantly distracted from the

Imams accepted as the only authority in understanding religion. Rationalization in religious thought

is to break from being connected with narrations and not to recognize an authority except the reason.

This represents a very serious break with the view of Shi'i, that it was built his ontology on Imams.

For this reason, the Shi'i wants to avoid not only Abu Hanifah's thoughts, but also the thought of

every thought which will result in acting independently of Imams. The fact that the Shiites stay away

from the Ijtihad and Qiyas is also a result of this view. In this paper, we will look at the grounds and

reasons for the criticism of Abu Hanifah in Shiite Imamiyya sources and we will try to examine its

consequences in the Shi'a thought. Our basic references will be al-Kutub al-Arbaa.

Anahtar Kelimeler

Abu Hanifah, Ashab al-Hadith, Ahl al-Ra’y, Shia, Imamiyyah

Kaynakça

• Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Muhammed. Keşfü’l-Hafâ ve Müzilü’l-İlbâs amma İştehere mine’l-Ehâdîs ala Elsineti’n-Nâs. thk. Abdülhamid Ahmed Yûsuf Hindâvî, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2000.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-İlel ve Ma’rifetü’r-Rical. thk. Vasiyyullah b. Muhammed Abbas, Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1988.
• Atalan, Mehmet. Şiîliğin Farklılaşma Sürecinde Ca’fer es-Sâdık’ın Yeri. Ankara: Araştırma Yay, 2005.
• el-Bâcî, Ebü’l-Velid Süleyman b. Halef b. Sa’d et-Tücibî. el-Müntekâ. Dârü’l-Kitabi’l-Arabi, Beyrut 1983.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. et-Tarihu’s-Sağîr. thk. Mahmud İbrahim Zayed, Kahire: 1977.
• Çiftci, Adem. “İslam Ceza Hukukunda Suça Teşebbüsten Vazgeçme”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19, sy. 1 (Haziran 2015): 23-46.
• Ebû Yusuf. er-Redd Ala Siyeri’l-Evzaı. Beyrut: t.y.
• Ebû Zehrâ, Muhammed. Ebû Hanîfe. trc. Osman Keskioğlu, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2005.
• Ebü’l-Fidâ, İmadüddin el-Melikü’l-Müeyyed İsmail b. Ali. el-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer, Kahire: Dârü’l-Ma’ârif, t.y.
• Hamidullah, Muhammed. İslam’da Devlet İdaresi. trc. Kemal Kuşçu, İstanbul: Ahmed Said Matbaası, 1963.
• Hatib el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. Târihu Bağdad. Kahire: 1931.
• Himyerî, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Abdullah b. Cafer. Kurbü’l-İsnad, Beyrut: Müessesetu Ali’l-Beyt, 1993.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubi. Kitabü’l-İstignâ fi Ma’rifeti’l-Meşhûrîn min Hameleti’l-İlm bi’l-Künâ. thk. Abdullah Merhûl es-Sevâlime, Riyad: Dârü’l-Asıme, 2013.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubi. el-İntikâ fî Fezaili’l-Eimmeti’s-Selaseti’l-Fukaha. thk. Abdülfettah Ebû Gudde, Beyrut: Dârü’l-Beşairi’l-İslâmiyye, 1997.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed. Kitabu’l-Musannaf fi’l-Ehadîs ve’l-Asâr. Bombay: 1983.
• İbn Ebü’l-Avâm, Ebü’l-Kâsım Abdullah. Fedâilü Ebî Hanîfe: Ahbâruh ve Menâkıbuh.nşr. Latîfurrahmân el-Behrâicî el-Kâsımî, Mekke: 2010.
• İbn Hacer el-Heytemî, Şehibeddin Ahmed el-Mekkî. el-Hayrâtü’l-Hisân fî Menâkıbi’l-İmâmi’l-A’zam Ebî Hanîfe ün-Nu’mân, thk. Halil el-Meys, Suriye: 2007.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Ahmed. Kitabu’l-Mecrûhîn. thk. Mahmud İbrahim Zayed, Mekke: t.y.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dineverî. Te’vilu Muhtelefi’l-Hadis. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1976.
• İbn Teymiye, Ahmed b. Abdilhalim. Mecmûi’l-Fetevâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed, Ribat: Mektebetu’l-Mearif, 1981.
• İbn Şâzân, Ebü’l-Abbas Fazl b. Şâzân b. Halil en-Nisabûrî. el-Îzâh. thk. Seyyid Celâleddin el-Hüseynî el-Urmevî, Tahran: Danişgah-ı Tahran, 1984.
• İşcan, Mehmet Zeki. Selefilik: İslami Köktenciliğin Tarihi Temelleri. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006.
• el-Kevserî, Muhammed Zahid b. el-Hasan b. Ali Zahid. Te’nibü’l-Hatib ala ma Sakahu fî Ebî Hanîfe mine’l-Ekazib. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1981.
• el-Küleynî, Ebû Cafer Sikatü’l-İslâm Muhammed b. Yakub b. İshak. el-Kâfi. thk. Ali Ekber el-Gaffârî, Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-İslamiyye, 1363.
• Mâzenderânî, Mevla Muhammed Salih. Şerhu Usûli’l-Kâfî. thk. Mirzâ Ebü’l-Hasan eş-Şarânî Seyyid Ali Âşûr, Beyrut: Dâru İhyai't-Turâsi'l-Arab, 2000.
• Melchert, Christopher. “The Adversaries of Ahmad Ibn Hanbal”. Arabica, 44/2/1997, 234-253.
• Merttürkmen, M. Hilmi. “Buhârî’nin Ebû Hanîfe’ye İtirazları ve Aralarındaki İhtilaflar”.Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, 1976. Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. Kitabu’1-Künâ ve’l-Esmâ. Dımaşk: 1989.
• Pala, Ali İhsan. İslam Hukuk Metodolojisinde Emir ve Yasakların Yorumu. Ankara: Fecr Yayınları, 2009.
• Saffâr, Ebû Cafer Muhammed b. Hasan b. Ferruh. Besâiru’d-Derecât el-Kübrâ fî Fedâili Âl-i Muhammed. Beyrut: Şirketu’l-Âlemi li’l-Matbuat, 2010.
• Şahin, Hanifi. Şiîlerin Gözüyle Sünniler: İlk Dönem Şiî Kaynaklarda Sünnî Algısı. İstanbul: Mana Yayınları, 2016.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Taceddin Muhammed b. Abdülkerim, el-Milel ve’n-Nihal, thk. Emir Ali Muhanna - Hasan Ali Faur. Beyrut: 1993.
• Şeyh Müfîd. Tashihu’l-İ’tikad. Tebriz: 1371.
• Taberî, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid. Tarihü’t-Taberi: Tarihü’lümem ve’l-müluk, Kahire: 1967.
• Taftazanî, Ebü’l-Vefa. Kelam İlminin Belli Başlı Meseleleri. trc. Şerafeddin Gölcük, İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1980.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen b. Alî. Tehzîbü’l-Ahkâm (fi Şerhi’l-Muqni’a). thk. Seyyid Hasan Horsan, Tahran: Dârü’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1944.
• Uyar, Mazlum. İmâmîyye Şiası’nda Ahbârîilik. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2000.
• Uzunpostalcı, Mustafa. “Ebû Hanîfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10: 131-138. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Ümit, Mehmet. Zeydiyye-Mu’tezile Etkileşimi Zeyd b. Ali’den Kâsım er-Ressî’nin Ölümüne Kadar. İSAM Yayınları, İstanbul: 2010.
• Ümit, Mehmet. “Mihne Sürecinde Hanefiler”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9, sy. 17 (2010/1): 101-130.
• Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebû Hanîfe’nin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Ebû Hanîfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10: 138-143. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• ez-Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman. Menâkıbü’l-İmâm Ebî Hanîfe ve sahıbeyh Ebî Yusuf ve Muhammed b. el-Hasen. thk. Muhammed Zahid
• el-Kevserî-Ebü’l-Vefâ el-Efgânî, Kahire: 1419.