The Analysis of Human Rights Diplomacy in the Context of Islamic International Law

Yıl 2018, Sayı: 50, 161 - 188, 31.12.2018

Ayhan Ak

https://doi.org/10.29288/ilted.454476

Öz

One of
the important topics of international law is human rights diplomacy, that is diplomatic
processes on the axis of human rights. In this article, operation of western
states to human rights diplomacy for their advantage and theoretical and
practical framework have been analyzed. Firstly, western practice of human
rights diplomacy has been described. Islamic theory has been expressed in the
context of humas rights conception, basic qualification of international
relations, principles of privity and territoriality and aims of Islamic diplomacy.
Then Islamic practice of human rights diplomacy has been described in the
context of morality, arbitration, security and foundaiton (vaqf). The article has been ended up with expressing the results.

Anahtar Kelimeler

Islamic law, Human rights diplomacy, International Law, Morality, Territoriality

İnsan Hakları Diplomasisinin İslam Devletler Hukuku Perspektifiyle Analizi

Öz

Tarihi
süreç içerisinde diplomasi, devletler hukukunun önemli konularından biri
olmuştur. Diplomatik süreçlerde, son asırda ön plana çıkan diplomasi türlerinden
biri olan insan hakları diplomasisi (İHD), insan haklarını koruma ekseninde
devam ettirilen diplomatik süreçleri ifade etmektedir. Bu çalışmada insan
hakları diplomasisinin gelişmiş devletler tarafından menfaatlerini koruma
ekseninde işletilmesi, konuya dair İslamî teorik ve pratik çerçeve ele
alınmaktadır. Öncelikle insan hakları diplomasisinin batılı pratiği verilmekte,
ardından insan hakları tasavvuru, uluslararası ilişkilerin temel niteliği,
mülkilik - şahsilik prensipleri ve İslamî diplomasinin amaçları bağlamında İslam
devletler hukuku açısından İnsan hakları diplomasisinin imkanı tahlil edilmekte;
tahkim, eman ve vakıf kavramları bağlamında insan haklarına ilişkin tarihi
süreçte tezahür eden İslamî pratik ifade edilerek, batılı devletlerin sonra
asırlarda ortaya koydukları tatbikatın ahlakilik prensibi ekseninde analizi ile
çalışma sonlandırılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İnsan Hakları Diplomasisi, Ahlakîlik, Mülkîlik, İslam Hukuku, Devletler Hukuku

Kaynakça

• Akyıldız, Ali. “Tanzimat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40: 1-10. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Anar, Erol. İnsan Hakları Tarihi. İstanbul: Çivi Yazıları, 2000.
• Apak, Adem. “Hz. Peygamber (sav)’in Ugulamalarında İnanç Hürriyeti”. Diyanet İlmi Dergi. Özel Sayı (2003): 415-422.
• Ardoğan, Recep. “İnsan Haklarına Saygının Yükseltilmesinde İslami Teolojinin Rolü”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45/2 (2004): 83-111.
• Ardoğan, Recep. “Sekülarizm, İslam ve İnsan Hakları”. İnsan Hakları ve Din (Sempozyum). 320-362. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Arı, Tayyar. Uluslararası İlişkiler Teorileri Çatışma, Hegemonya, İşbirliği. Bursa: MKM Yayıncılık, 2013.
• Armağan, Servet. İslam Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Arnold, Rainer. “Reflections on the Universality of Human Rights”. The Universalism of Human Rights. London, 2013.
• Aydın, Hakkı. İslam ve Modern Hukukta İşkence. İstanbul: Beyan Yayınları, 1997.
• Aydın, Mehmet Akif. “Din”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9: 325-328. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Aydın, Mehmet Akif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Beta, 2010.
• Aydın, Mehmet S. “İnsan Hakları: Niçin İslami Bir Yaklaşım”. Din Şûrası (Sempozyum) 2 (2003): 38-42.
• Bâbertî, Muhammed b. Muhammed b. Mahmud. el-İnâye Şerhu’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y.
• Bardakoğlu, Ali. “Hak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15: 139-151. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Bayraktar, İbrahim. “İslâm’ın İnsana Tanıdığı Bazı Temel Haklar ve Veda Hutbesi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (1991): 221-231.
• Bilge, Necip. Hukuk Başlangıcı: Hukukun Temel Kavram ve Kurumları. Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları, 2013.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1986.
• Bostancı, Ahmet. İslam Kamu Hukukunda Gayri Müslimler: (Hz. Peygamber Devri Uygulaması Temelinde). İstanbul : Marmara Üniversitesi, 1999.
• Bozkurt, Nebi. “Eman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11: 75-77. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Bozkurt, Nebi. “Sefaretname”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36: 288-289. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Catholijn Jonker - Nellis, Annemiek. “Human Robots and Robotic Humans”. Engineering the Human Human Enhancement Between Fiction and Fascination. London, 2013.
• Cilâcı, Osman. “Kur’ân Işığında Azınlıkların Hak ve Hürriyetleri”. Diyanet İlmi Dergi 34/3 (1998): 17-26.
• Cohen, Roberta. Human Rights Diplomacy: The Carter Administration and the Southern. Maryland: Johns Hopkins University Press, 1982.
• Çalış, Halit. “İslam ve İnsan Hakları: Ödev Öncelikli Toplum Modeli”. İnsan Hakları ve Din (Sempozyum). 71-85. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Çiğdem, Recep. Mukayeseli Hukuk (İslam-Türk Borçlar Hukuku)-Genel Hükümler-Özel Borç İlişkileri. İstanbul : Rağbet Yayınları, 2016.
• Durul, Ferzan. Küreselleşme ve İnsan Hakları. İstanbul: Toroslu Kitaplığı, 2008.
• Ebû Ya’lâ el-Ferrâ, Muhammed b. Hüseyin. el-Ahkâmü’s-Sultâniyye. Mısır: Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1966.
• Erul, Bünyamin. “Veda Hutbesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42: 591-593. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Eskicioğlu, Osman. İslam Hukuku Açısından Hukuk ve İnsan Hakları. İzmir: Anadolu Matbaacılık, 1996.
• Girgin, Kemal. Çağdaş Politika ve Diplomasi. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1975.
• Gönlübol, Mehmet. Uluslararası Politika: İlkeler-Kavramlar-Kurumlar. Ankara: Attila Kitabevi, 1993.
• Güç, Ahmet. “İslam’da İnsana Verilen Değer”. Kutlu Doğum Sempozyumu (Türkiye Diyanet Vakfı). 123-130. 1995.
• Gülsoy, Ufuk. “Islahat Fermanı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19: 185-190. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Gürses, Emin. İnsan Hakları Diplomasisi. İstanbul: Bağlam Yayınları, 2001.
• Hacak, Hasan. İslam Hukukunun Klasik Kaynaklarında Hak Kavramının Analizi. İstanbul : Marmara Üniversitesi, 2000.
• Haddâdî, Ebûbekir b. Ali b. Muhammed. el-Cevheratü’n-Neyyira. el-Matbaatü’l-Hayriyye, 1322.
• Hamidullah, Muhammed. İslamda Devlet İdaresi. Ankara: Beyan Yayınları, 1998.
• Hatîb, Abdülkerim. el-Hilafe ve’l-İmame: Diyaneten ve Siyaseten. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1975.
• Hiravi, Abdüssemi’ Salim. Lugatü’l-idareti’l-amme fî sadri’l-İslâm. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Âmme li’l-Kitâb, 1986.
• İbn Abidin, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdulaziz. Reddü’l-Muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Şemsüddin Ebî Abdillah. et-Turuku’l-Hükmiyye fi’s-Siyâseti’ş-Şer’iyye. Beyrut: Dâru Erkâm b. Ebi’l-Erkâm, 1999.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim b. Muhammed. el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik. Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, t.y.
• İbn Rüşd el-Ced, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. el-Beyân ve’t-Tahsîl. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• İpşirli, Mehmet. “Elçi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11: 3-15. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• İpşirli, Mehmet. “Eman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11: 77-79. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Karpat, Kemal. “Balkanlar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5: 25-32. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kasanî, Alaüddin Ebubekir b. Mes’ud b. Ahmed. Bedâiu’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kasanî, Alaüddin Ebubekir b. Mes’ud b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kazıcı, Ziya. İslâm Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1981.
• Kazıcı, Ziya. “Osmanlı Devleti’nde İnsan Hakları”. Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla IV. Eyüpsultan Sempozyumu: Tebliğler (5-7 Mayıs 2000), 22- 27. İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, 2000.
• Kemalî, Muhammed H. - Sırçancı, Halim. “İslâm’da İfade Hürriyeti: Fitne Kavramının Tahlili”. İslâmî Sosyal Bilimler Dergisi 1/2 (1993): 40-61.
• King, Toby. “Human Rights in European Foreign Polcy: Success or Failure for Post Modern Diplomacy?” EJIL 10/2 (1999): 313-337.
• Kozak, Erol. Vakıf: Bir Sosyal Siyaset Müessesesi Olarak. İstanbul: Akabe Yayın Ticaret ve Sanayi A.Ş., 1985.
• Mahmutoğlu, Yakup. İslam Hukukunda Uluslararası Uyuşmazlıkların Çözümünde Mukabele Uygulamaları. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, 2012.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habib. el-Ahkâmü’s-Sultâniyye. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1999.
• Megret, Frederic. “Where Does the Critique of International Human Rights Stand? An Exploration in 18 Vignettes”. New Approaches to International Law The European and the American Experiences. Berlin: TMC Asser Press, 2012.
• Merginanî, Ali b. Ebubekir b. Abdulcelil el-Ferganî. el-Hidâye fî Şerhi Bidâyeti’l-Mübtedî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmud b. Mevdud. el-İhtiyar li Ta’lîli’l-Muhtâr. Beyrut: Matbaatü’l-Halebî, 1937.
• Morgenthau, Hans. Uluslararası Politika. Ankara: Türk Siyasi İlimler Derneği, 1970.
• Mourgeon, Jacques. İnsan Hakları. İstanbul : İletişim Yayınları, 1990.
• Nasr, Muhammed. Tatavvuru’l-Fikri’s-Siyâsî fi’l-İslâm. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1984.
• Önen, Mesut. Hukukun Temel Kavramları. İstanbul: Der Yayınları, 1991.
• Özdemir, Ahmet. İslam Devletler Hukukunda Uluslararası Kamu Düzeninin Savaş Yoluyla Sağlanması. Ankara: Ankara Üniversitesi, 2008.
• Özel, Ahmed. İslâm Hukukunda Milletlerarası Münâsebetler ve Ülke Kavramı: Dârulislâm, Dârulharb. İstanbul: İz yayıncılık, 1998.
• Özel, Ahmed. İslam ve Terör: Fikhî Bir Yaklaşım. İstanbul: Küre Yayınları, 2007.
• Özel, Ahmet. İslâm Devletler Hukukunda Savaş Esirleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996.
• Özel, Ahmet. “Müte’men”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32: 140-143. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Öztürk, Yener. “Kur’an ve İnanç Hürriyeti”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2005): 93-114.
• Pazarcı, Hüseyin. Uluslararası Hukuk. Ankara: Turhan Kitabevi, 2007.
• Pîrâ, Suâd. “Musaddık, Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31: 228-229. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Pogge, Thomas. Küresel Yoksulluk ve İnsan Hakları : Kozmopolit Sorumluluklar ve Reformlar. İstanbul : İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2006.
• Polat, Fethi Ahmet. “İnsan Hakları ve Özgürlükleri Bağlamında, Kuran’da Dînî Pluralizm”. Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesinin İlmî Mecmuası 1/1 (2004): 21-66.
• Potyemkin, Vladimir. Uluslararası İlişkiler Tarihi Diplomasi Tarihi. İstanbul: Doğa Basın Yayın, 2009.
• Recebi, Süleyman. “İslam’da İnsan Hakları”. Din Şûrası (Sempozyum) 2 (2003): 43-46.
• Saka, Şevki. “Kur’an’a Göre İnanç Hürriyeti”. Diyanet İlmi Dergi 28/1 (1992): 117-137.
• Savaş, Ali İbrahim. Osmanlı Diplomasisi. İstanbul: 3F Yayınevi, 2007.
• Semerkandî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed Ebubekir Alaüddin. Tuhfetü’l-fukahâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsüleimme. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1993.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsüleimme. Şerhu Kitâbi’s-Siyeri’l-Kebîr. Matbaatü Şeriketi’l-İ’lânâti’ş-Şarkiyye, 1971.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsüleimme. Usûlü’s-Serahsî. İstanbul: Dâru Kahraman, t.y.
• Suğdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Muhammed. en-Nütef fi’l-Fetâvâ. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1984.
• Şafak, Ali. “İslam Hukukunda İnanç, Fikir ve Söz Hürriyeti”. Diyanet İlmi Dergi 15/3 (1976): 133-142.
• Şener, Mehmet. “Veda Hutbe’sinin İnsan Hakları Yönünden Kısaca Tahlili”. Kutlu Doğum Sempozyumu (Türkiye Diyanet Vakfı). 1996. 125- 130.
• Şentürk, Recep. “İnsan Hakları”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22: 327-330. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Şentürk, Recep. İnsan Hakları ve İslam: Sosyolojik ve Fıkhî Yaklas̜ımlar. İstanbul: Etkileşim Yayınları, 2007.
• Şeybanî, Ebû Abdullah Muhammed b. el-Hasan b. Ferkad. el-Hücce alâ Ehli’l-Medine. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1403.
• Şeybanî, Ebû Abdullah Muhammed b. el-Hasan b. Ferkad. es-Siyeru’s-sağîr. Beyrut: ed-Dâru’l-Müttehide, 1975.
• Şeyhi Zâde, Abdurrahman b. Muhammed b. Süleyman. Mecmau’l-Enhur fî Şerhi Mülteka’l-Ebhur. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y.
• Şeyzerî, Abdurrahman b. Abdullah b. Nasr. el-Menhecü’l-Meslûk fî Siyâseti’l-Mülûk. Ürdün: Mektebetü’l-Menar, 1987.
• Şulul, Kasım. “Hz. Peygamber’in Bazı Uygulamaları ve Hadisleri Çerçevesinde İfade Hürriyeti”. Kutlu Doğum Sempozyumu (Şanlıurfa). [t.y.]. 57-66.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed et-. Muhtasaru’t-Tahâvî. Beyrut: Daru İhyâi’l-ulûm, 1986.
• Topaloğlu, Nuri. “İnsan Hakları ve İslam”. Diyanet İlmi Dergi 26/1 (1990): 3-12.
• Topçuoğlu, Ali Aslan. Temel Hak ve Özgürlükler Açısından İslam Kamu Hukukunda Gayrimüslim Vatandaşların Hukukî Statüsü. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 2005.
• Turgay, Nurettin. “Kur’an’da Sosyal Adalet ve İnsan Hakları”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1999): 41-62.
• Türbedar, Erhan. “Balkanlar’da Nüfus Sayımları ve Kimlik Tartışması”. Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV). 2011.
• Ulusal, Şemsettin. İslam Hukukunda Uluslararası Andlaşmalar. Ankara: Ankara Üniversitesi, 2006.
• Üstün, Yakup. “İslama Göre İnsan”. Diyanet İlmi Dergi 14/5 (1975): 261-265.
• Yaman, Ahmet. İslam Devletler Hukukunda Savaş. İstanbul: Beyan Yayınları, 1998.
• Yaman, Ahmet. İslam Hukukunda Uluslararası İlişkiler. Ankara: Fecr Yayınevi, 1998.
• Yaman, Ahmet. “İslam’ın Temel Kaynakları ve Tarihî Tecrübe Işığında Gayri Müslimlerler Birlikte Yaşamanın Hukukî Çerçevesi”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi - Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 40 (2015): 9-36.
• Yaman, Ahmet. “Zimmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44: 434-438. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Yayla, Mustafa. İslam Hukukunda İnsan Hakları ve Eşitlik. İstanbul : Marmara Üniversitesi, 1994.
• Yıldırım, Mustafa. “Tahkim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39: 411-413. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Yıldırım, Mustafa. Tahkim: İslâm ve Medenî Yargılama Hukukunda. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2002.
• Yılmaz, Ejder. Hukuk Sözlüğü. Ankara: Yorum Yayıncılık, 1982.
• Yılmaz, M. Kazım. “İnsan Hakları Üzerine Bazı Tahliller”. Diyanet İlmi Dergi 28/1 (1992): 103-115.
• Zühayli, Vehbe ez-. “Eman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11: 79-81. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.