A Review on Problems Encountered in the Denominational Approaches of Shia-Imamiyyah Commentators toward Interpreting the Representative Expressions of the Qur’an

Yıl 2019, Sayı: 52, 40 - 64, 31.12.2019

Şükrü Maden

https://doi.org/10.29288/ilted.597447

Öz

Expressions
of similitude are important Quranic concepts in terms of understanding
intangible concepts related to belief, deed and ethics more simply and deeply. Issues that
are difficult to comprehend are vivified via examples of natural and social
life by representative expression in verses. With this aspect, expressions of
similitude drew attention of many tafseer scholars and researchers. However, in
the literature of Shia-Imâmiyyah commentary, some Quran issues have been
reviewed as political and denominational. Some Shia-Imamiyyah interpreters
referred to Imamah, walayah, Ali, Fatima, Hasan, Huseyn and imams -if the topic
and main characters of similitude expression were positive- but if not
positive, they referred to the first three Chalips, Muaviyah and Omayyads. This
interpretation style has problems regarding the method rules. In this study,
these kinds of problematic interpretations were examined about interpretation
methods. These problems are generally accumulated on the integrity of Quran,
narrative, language, history, method and social relations areas.

Anahtar Kelimeler

Quranic Exegesis/Tafsir, Denomination, Shia, Mathal, Amthalu’l-Qur’an

Şiî-İmâmî Müfessirlerin Kur’ân Mesellerine Mezhebî Yaklaşımlarındaki Problemler Üzerine Bir İnceleme

Öz

Meseller itikadî, amelî ve ahlakî bir takım soyut manaların
daha kolay ve derin kavrayışla idrak edilebilmesi açısından Kur’ân üslubunun
önemli bir yönünü oluşturmaktadır. Âyetlerde temsilî anlatımlarla anlaşılması
zor pek çok mesele, doğal ve sosyal hayatın içinden benzetmelerle adeta
muhatapların gözlerinin önünde sahnelenmiştir. Bu yönüyle meseller pek çok
müfessir ve araştırmacının ilgisini çekmiştir. Şiî tefsir literatüründe ise
bazı Kur’ân mesellerinin siyasî ve mezhebî doktrin doğrultusunda yorumlandığı
görülmektedir. Bazı Şiî-İmâmî müfessirler mesellerde sahnelenen konu ve
karakterler ile -eğer mesel olumlu ise- imâmet, velâyet, Hz. Ali, Ehl-i Beyt ve
imamlar; -olumsuz ise- ilk üç halife, Muaviye ve Emevîler’in kastedildiğini
belirtmişlerdir. Bu yorum tarzı sadece mezhebî ön kabullerden hareket etmesiyle
değil, pek çok yorum ilkesi bakımından da problemler taşımaktadır. Bu çalışmada
bu tür yorumların tefsir usulü ve yorum metodolojisi bakımından taşıdıkları
problemler ele alınmaktadır. Söz konusu sorunların genel itibariyle Kur’ân
bütünlüğü, rivayet, dil, tarih, usul ve toplumsal ilişkiler vasatında
yoğunlaştığı ifade edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Mezhep, Şîa, Mesel, Emsâlü’l-Kur’ân

Kaynakça

• Adıgüzel, Abdulcabbar. Kur’ân’ı Mezhebî Saik ve Kaygılarla Okumanın Şiî Formu. Yüksek Lisans Tezi. Harran Üniversitesi, 2012.
• Albayrak, Halis. “Mübhematu’l-Kur’an İlmi ve Kur’an Tefsirindeki Yeri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (1992): 156-182.
• Ateş, Süleyman. “İmâmiyye Şîasının Tefsir Anlayışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (1975): 147-172.
• Aydın, İsmail. Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2014.
• Batar, Yusuf. “Bir Öğretim Yöntemi Olarak Emsâlu’l-Kur'an”. İslâmî İlimler Dergisi 8/1 (2013): 323-346.
• Çağıl, Necdet. “Hakikat-Mecaz Kutuplaşması Bağlamında Kur'an'da Temsili (Simgesel) Anlatım”. İslâmî İlimler Dergisi 8/1 (2013): 93-112.
• Çalışkan, İsmail. Siyasal Tefsirin Oluşum Süreci. 2. Baskı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.
• Demir, Recep. Kur’an’ın Şiî Yorumu (Ebû Ca‘fer et-Tûsî Örneği). Samsun: Üniversite Yayınları, 2016.
• Gül, Recep Emin. “Şiî Müfessir Ayyâşî'nin Tefsirinde Zayıf Hadis”. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 4 (2017): 61-76.
• Hakîm et-Tirmizî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ali. el-Emsâl mine’l-Kitâbi ve’s-Sünne. Beyrut: Dâru İbn Zeydûn, 1407/1987.
• Kahraman, Ferruh. Ulûmu’l-Kur’ân Özelinde Tefsîrde İhtilâflar. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2011.
• Kartaloğlu, Habib. “İmamiyye’de Ahbârî-Usûlî Farklılaşması: Şeyh Saduk ve Şeyh Müfîd Örneği”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/24 (2011/2): 193-216.
• Keskin, Hasan. Emsâlü’l-Kur’ân. Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, 1986.
• Öz, Mustafa. “Usûliyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 214-215. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an ve Aşırı Yorum. Ankara: Kitâbiyât, 2003.
• Shahavatov, Sabuhi. Nüzûl Ortamını Göz Ardı Etmede Mezhep Taassubunun Etkisi (Şîa Tefsirleri Bağlamında). Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, 2014.
• Topal, Hüseyin. Tûsî ve Kur’ân İlimlerine Yaklaşımı. Doktora Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi, 2018.
• Ünver, Mustafa. Kur’ân’ı Anlamada Siyakın Rolü. Ankara: Sidre Yayınları, 1996.
• Yurdagür, Metin. “Ahbâriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1: 490-491. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasan b. Abdillâh b. Sehl. Cemheratü’l-emsâl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1408/1988.
• Ayyâşî, Ebu’n-Nadr Muhammed b. Mes‘ûd. et-Tefsîr. 3 Cilt. Kum: Müessesetü’l-bi‘se, 1421.
• Beyzâvî, el-Kādî Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullâh b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. Thk. Muhammed Subhî b. Hasan Hallâk - Mahmûd Ahmed el- Atraş. 3 Cilt. Dımeşk: Dâru’r-reşîd, 1421/2000.
• Brown, Jonathan A. C. “Şîa’da Hadis”. Şia’nın Hadis Anlayışı Üzerine İncelemeler. Der. ve trc. M. Macit Karagözoğlu – M. Enes Topgül. 11-39. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Buckley, Ron P. “Şiî Hadislerin Kaynağı Olarak Ca‘fer es-Sâdık”. Şia’nın Hadis Anlayışı Üzerine İncelemeler. Der. ve Trc. M. Macit Karagözoğlu – M. Enes Topgül. 41-65. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Cenâbezî, el-Hâc Sultân Muhammed Ali Şâh. Beyânü’s-sa‘âde fî maḳāmâti’l-‘ibâde. 4. Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-a‘lemî li’l-matbû‘ât, 1408/1988.
• Çelik, Ömer. Hakk’ın Dâveti Kur’ân-ı Kerîm Meâli ve Tefsîri. 5 Cilt. İstanbul: Erkam Yayınları, 1434/2013.
• Demir, Recep. “İtâb Ayetlerinin Şiî Yorumu: Tabâtabâî Örneği”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 5/4 (2016): 1047-1082.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marmara İlahiyat Vakfı Yayınları, 2009.
• Ebû Ca‘fer et-Tûsî, Muhammed b. el-Hasan. et-Tibyân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Ebû Hayyân el-Endelûsî, Muhammed b. Yûsuf. el-Baḥru’l-muḥît. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1413/1993.
• Ebussuûd, b. Muhammed el-İmâdî el-Hanefî. İrşâdü’l-‘akli’s-selîm ilâ mezâya’l-kitâbi’l-kerîm. Thk. Abdülkādir Ahmed Ata. 5 Cilt. Riyâd: Mek-tebetü’r-Riyâdi’l-hadîsiyye, ts.
• Eren, Şadi. Kur’ân’da Teşbih ve Temsiller, İstanbul: Yeni Akademi Yayınları, 2006.
• Fahreddîn er-Râzî, Ziyâeddin Ömer Muhammed. et-Tefsîru’l-kebîr: Mefâtîḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1401/1981.
• Feyz-i Kâşânî, Muhammed b. el-Murtezâ el-Mevlâ Muhsin. Kitâbü’s-ṣâfî fî tefsîri’l-Ḳur’ân. Thk. Muhsin el-Hüseynî el-Emînî. 7 Cilt. Tahran: Dâru’l-kütübi’l-İslâmiyye, 1419.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri. İstanbul: Şa-To İlahiyat Yayınları, 1999.
• Furât el-Kûfî, Ebü’l-Kāsım Furât b. İbrâhîm. Tefsîru Furât el-Kûfî. Thk. Muhammed el-Kâzım. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’t-târîhi’l-Arabî, 1432/2011.
• Güllüce, Veysel. “Kâmin Mesellerin Değerlendirilmesi -İbn Fadl Örneğinde”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25 (2006): 91-124.
• Habibov, Aslan. İlk Dönem Şiî Tefsir Anlayışı. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, 2007.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tunûsiyye li’n-neşr, 1984.
• İbn Kayyim el-Cevziyye. el-Emsâl fi’l-Ḳur’âni’l-kerîm. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1981.
• İzzeddin b. Abdisselâm. Kitâbü’l-işâre ile’l-îcâz fî ba‘ḍı envâ‘i’l-mecâz. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1313.
• Karaman, Hayreddin - Çağrıcı, Mustafa - Dönmez, İbrahim Kâfi - Gümüş, Sadrettin. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Kâtib Çelebi, Mustafa b. Abdullah Hacı Halîfe. Keşfü’ẓ-ẓünûn ‘an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Kazvînî, Abdülcelil. Kitabu’n-Naḳd. Nşr. Celâlüddîn Muhaddis el-Urmevî. Tahran: 1939.
• Kızılkaya, Yakup. Arap Dilinde Kâmin Meseller. Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi, 2014.
• Kummî, Ebu’l-Hasan Ali b. İbrâhîm. Tefsîru’l-Ḳummî. 3 Cilt. Kum: Müessesetü’l-İmâmi’l-Mehdî, 1435.
• Kurtubî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘ li-aḥkâmi’l-Ḳur’ân. Thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1427/2006.
• Kuzudişli, Bekir. “Şîa’da Metin Tenkidi Kriteri Olarak Hadislerin Kur’ân’a Arzı -Tûsî’nin İstibsâr’ı Örneği”. Şia’nın Hadis Anlayışı Üzerine İncelemeler. Der. ve trc. M. Macit Karagözoğlu – M. Enes Topgül. 91-131. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Küleynî, Muhammed b. Ya‘kûb. Uṣûlü’l-Kâfî. 7 Cilt. Beyrut: Menşûrâtü’l-fecr, 1428/2007.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed es-Semerkandî. Te’vîlâtü’l-Ḳur’ân. Thk. Vanlıoğlu, Ahmed. Müracaa. Topaloğlu, Bekir. 17 Cilt. İstanbul: Dârü’l-mîzân, 2005- 2007.
• Okumuş, Mesut. “Ulûmu’l-Kur’ân”. Tefsir. Ed. Mehmet Akif Koç. 316-425. Ankara: Grafiker Yayınları, 2014.
• Öztürk, Mustafa. “‘Mübhematü’l-Kur’an’ ve İmamiyye Şiası”. Dinî Araştırmalar 3/8 (2000): 117-135.
• Öztürk, Mustafa. Tefsirde Ehl-i Sünnet-Şia Polemikleri. 2. Baskı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.
• Sofuoğlu, M. Cemal. “Şia-i İmamiye’nin Hadîs Anlayışı”. Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu. İstanbul: İslami İlimler Araştırma Vakfı, 1993.
• Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân. el-İtḳān fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. Thk. Mustafa Dîb el-Buğa. 2 Cilt. Dımeşk: Dâru İbn Kesîr, 1422/2002.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebî Bekr Ahmed. el-Milel ve’n-niḥal. Thk. Emîr Ali Mehnâ - Ali Hasan Fâûr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1414/1993.
• Tabâtabâî, es-Seyyid Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. 20 Cilt Kum: Câmiatü’l-müderrisîn fi’l-havzeti’l-ilmiyye, ts.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Ḳur’ân. Thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Hecr, 1422/2001.
• Tabersî, Ebû Ali el-Fazl b. el-Hasan. Mecma‘u’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ulûm, 1426/2005.
• Taşköprîzâde, Ahmed b. Mustafa. Miftâhu’s-sa‘âde ve miṣbâhu’s-siyâde. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1985.
• Tiyek, Fatih. “Kur’an’ı Anlamada Bağlamın Önemi”. Günümüz Tefsir Problemleri. Ed. Ali Karataş - Yunus Emre Gördük. 79-96. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2018.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1424/2003.
• Zemahşerî, Cârullâh Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an haḳāiḳi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-ubeykan, 1998/1418.
• Zerkeşî, Bedreddîn Muhammed b. Abdullâh. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. Thk. Mustafa Abdülkādir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1408/1988.
• Zürkānî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-irfân fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1415/1995.