Manastırlı Ismail Haqqi’s Book Fusūl al-Tayseer fī Usûl al-Tafseer and Its Contribution to Usûl al-Tafseer

Yıl 2020, Sayı: 53, 17 - 40, 30.06.2020

Ercan Şen

https://doi.org/10.29288/ilted.652300

Öz

The accumulation of Ottoman exegesis has not been enlightened yet. However, with recent scientific studies, this closedness has been tried to be partially eliminated, but these efforts have not been achieved to the desired level. In this study, we will focus on the work of “Fusûl al-Taysir fî Usûl al-Tafsir”, an unknown commentary of Isma‘il Haqqi’s (1846-1912), one of the last Ottoman scholars. This work, which we will focus on, was prepared by Isma‘il Haqqi for the first grade students of the Faculty of Political Sciences as a textbook. In this study, in the context of the exegesis works of the Ottoman period, this work which can be evaluated in the works written about the exegesis method independently; systematics, contents and sources. On this occasion, the contribution of a recent Ottoman scholar to the tradition of exegesis will be discussed and, albeit a bit, the course of Ottoman exegesis will be shed light.

Anahtar Kelimeler

Manastırlı Isma‘il Haqqi, Fusûl al-Taysîr fî Usûl al-Tafseer, Ottoman, Qur’an, Tafseer, Usûl al- Tafseer

Manastırlı İsmail Hakkı’nın Fusûlu’t-teysîr fî usûli’t-tefsîr Adlı Eseri ve Tefsir Usûlüne Katkısı

Öz

Osmanlı tefsir birikimi henüz yeterince aydınlatılabilmiş değildir. Son zamanlarda yapılan ilmî çalışmalarla bu kapalılık kısmen giderilmeye çalışılmış, fakat bu çabalar hâlihazırda istenen düzeye gelebilmiş değildir. Buradan hareketle çalışmamızda son devir Osmanlı âlimlerinden biri olan Manastırlı İsmail Hakkı’nın (1846-1912) pek bilinmeyen bir tefsir usûlü çalışması olan Fusûlu’t-teysîr fî usûli’t-tefsîr isimli eseri üzerinde duracağız. Bu eser Manastırlı İsmail Hakkı’nın, Mekteb-i Mülkiye-i Şâhâne’nin (Siyasal Bilgiler Fakültesi) birinci sınıfında okuyan öğrencilere ders kitabı olarak okutulmak üzere hazırlamış olduğu bir tefsir usûlü çalışmasıdır. Araştırmamızda Osmanlı dönemi tefsir usûlü çalışmaları bağlamında, müstakil olarak tefsir usûlüne dair kaleme alınmış eserler içerisinde değerlendirebileceğimiz bu çalışmanın sistematiği, muhtevası ve kaynakları üzerinde durulacaktır. Bu vesileyle bir Osmanlı âliminin tefsir usûlü geleneğine katkısı tartışılacak ve bir nebze de olsa Osmanlı dönemi tefsir usûlü çalışmalarının seyrine ışık tutulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Fusûlu’t-Teysîr fî Usûli’t-Tefsîr, Manastırlı İsmail Hakkı, Osmanlı, Kur'an, tefsir, Tefsir Usûlü

Kaynakça

• Albayrak, Sadık. Son Devir Osmanlı Uleması. İstanbul: Medrese Yayınevi, 1980.
• Atay, Hüseyin. Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1983.
• Ay, Nazif. Manastırlı İsmail Hakkı'nın İslam Düşüncesindeki Yeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Baki, Süleyman. “Manastırlı İsmail Hakkı Efendi: Hayatı ve Kelam Alanındaki Eserleri”. Osmanlı İlim, Düşünce ve Sanat Dünyasında Balkanlar. ed. Ahmet Emre Dağtaşoğlu vd.. 83-106. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Baki, Süleyman. Manastırlı İsmail Hakkı: Kelami Görüşleri ve ‘Telhisü’l-Kelam fî Berahini Akaidi’l-İslam’ İsimli Eseri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Baki, Süleyman. Manastırlı İsmail Hakkı’nın Kelâmî Görüşleri. Üsküp: Logos-A, 2006.
• Batman, Mustafa Murat. Osmanlı Modern Dönem Tefsir Usûlü Örneği: Debreli Vildan Faik Bey (1853-1925) ve el-Mültekat fi-Usûlü’t-Tefsir Adlı Eseri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi (Tabakâtü’l-Müfessirîn). 2 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1974.
• Çetiner, Esra. Manastırlı İsmail Hakkı Efendi ve Fusûlü't-Teysîr fî Usûli't-Tefsîr Adlı Eseri: İnceleme ve Metin. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Demir, Ziya. XIII. Ve XVI Yüzyıllar Arası Osmanlı Müfessirleri ve Tefsir Çalışmaları. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2006.
• Doğan, İshak. “Osmanlı Dönemi Kur’ân Araştırmaları”. Makâlât 1 (Temmuz 1999), 95-137.
• Doğan, İshak. Osmanlı Müfessirleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
• Ersoy, Mehmed Âkif. “Yâ Hasreten Ba’de Hasretin ‘Ale’l-Müslimîn”. Sebîlürreşâd 9-2/225 (20 Kânun-ı evvel 1328/23 Muharrem 1331), 300-302.
• Haspolat, Mehmet Emre. “Manastırlı İsmail Hakkı ve Nübüvvet Görüşleri”. Turan-Sam Dergisi 10/37 (2018), 196-206. http://dx.doi.org/10.15189 /1308-8041.
• İbn Ebî Hâtim. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. thk. Es‘âd Muhammed et-Tayyib. Riyad: Mektebetu Nizâr Mustafa el-Bâz, 1997.
• İbn Kesir, Ebü'l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. thk. Mustafâ es-Seyyid Muhammed vd.. 14 Cilt. Kahire: Mu’essesetu Kurtuba, Mektebetu’l-Evlâdi’ş-Şeyh li’t-Turâs, 2000.
• İz, Mahir. Yılların İzi. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1990.
• İzgi, Cevat. Osmanlı Medreselerinde İlim. 2 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
• Kara, İsmail. “İsmail Hakkı (Manastırlı)”. Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi. 2 Cilt. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 1999.
• Kattân, Mennâ’ Halîl. Mebâhis fî ‘Ulûmi'l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2009.
• Kaya, Murat. “Tanzimat Sonrasındaki Tefsir Faaliyetleri”. Başlangıçtan Günümüze Türklerin Kur’ân Tefsirine Hizmetleri. ed. İsmail Kurt vd.. 301-338. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
• Manastırlı Hafız Davud. “İsmail Hakkı Efendi”. Sebîlürreşâd 2-9/41-223 (6 Kanunievvel 1328).
• Manastırlı İsmail Hakkı. Şerhu’s-Sadr bi-Fezâili Leyleti’l-Kadr. Dersaâdet: Mahmud Bey Matbaası, 1325.
• Manastırlı İsmail Hakkı. Fusûlu’t-teysîr fî usûli’t-tefsîr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Tercüman, 447, 1-66.
• Maşalı, Mehmet Emin. “Osmanlı Dönemi Tefsir Usûlü Çalışmaları”. Başlangıçtan Günümüze Türklerin Kur’ân Tefsirine Hizmetleri. ed. İsmail Kurt vd.. 245-294. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
• Maşalı, Mehmet Emin. “Osmanlı’dan Günümüze Kur’ân İlimleri/Tefsir Usûlü Çalışmaları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 10/19-20 (2012), 109-163.
• Mehmed Tâhir, Bursalı. Osmanlı Müellifleri. Haz. Mehmet Ali Yekta Saraç. 3 Cilt. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2016.
• Mehmedoğlu, Yurdagül. Tanzimat Sonrası Okullarda Din Eğitimi. İstanbul: İfav Yayınları, 2001.
• Mukātil b. Süleyman. Tefsîru Mukātil b. Süleyman. thk. ‘Abdullâh Mahmûd Şehâte. 4 Cilt. Beyrut: Mu’essesetu’t-Târîhi’l-‘Arabî, 2002.
• Özel, Mustafa. “Son Dönem Osmanlı Tefsir Tarihinden Bazı Portreler I”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2002), 61-96.
• Öztürk, Mustafa. “Osmanlı Tefsir Kültürüne Panoramik Bir Bakış”. Osmanlı Toplumunda Kur’ân Kültürü ve Tefsir Çalışmaları-1. ed. Bilal Gökkır vd.. 91-160. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’ân ve Tefsir Akademisi, 2011.
• Öztürk, Mustafa. Osmanlı Tefsir Mirası. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.
• Özyılmaz, Ömer. Manzume-i Tertib-i ‘Ulûm, Tertibu’l-‘Ulûm, Kaside Fi’l-Kütübi’l-Meşhûre Fi’l-‘Ulûm, Kevakib-i Seb‘a ve Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Tertib-i ‘Ulûm İsimli Eserine Göre XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Medreselerinin Eğitim Programları. Ankara: Kültür Bakanlığı, 2002.
• Paçacı, Mehmet. “Osmanlı Medresesinde Tefsir Öğretiminin Yeri ve Tefsirin Çağdaşlıkla Karşılaşması”. Osmanlı Toplumunda Kur’ân Kültürü ve Tefsir Çalışmaları-1. ed. Bilal Gökkır vd.. 63-89. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’ân ve Tefsir Akademisi, 2011.
• Sapanca, Cüneyt. Osmanlılarda Tefsir Usûlü Çalışmaları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtkān fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed b. Ali. 2 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadis, 1427/2006.
• Şamlı, Ali Osman. Manastırlı İsmail Hakkı’nın Tefsirciliği. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Yavuz, Salih Sabri. “Manastırlı İsmail Hakkı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/563-564. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Zengin, Zeki Salih. Medreseden Dâru’l-Fünûn’a Türkiye’de Yüksek Din Eğitimi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2011.
• Zürkānî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-‘İrfân fî ‘Ulûmi'l-Kur’ân. thk. Fevvaz Ahmed Zemerli. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Arabî, 1996.
• Yücel, Hasan. “Manastırlı İsmail Hakkı’nın (1330/1912) Fusûlu’t-Teysîr Fi Usûli’t-Tefsîr Adlı Eserinin Bilginin Bütünlüğü Çerçevesinde Değerlendirilmesi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/62 (Şubat 2019), 1871-1878. http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2019.3194.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Mustafa Abdülkadir Ata. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1433/2012.