Mu‘tezile’den İbn Sînâ’ya Gelen Unsurlar: İbn Sînâ’nın Aristoteles ve Fârâbî’ye Yönelik Metodolojik Eleştirisinde Mu‘tezilî Katkı

Yıl 2020, Sayı: 54, 153 - 175, 31.12.2020

Yunus Öztürk

https://doi.org/10.29288/ilted.771267

Cited By: 1

Öz

Makalede, Mu‘tezile ile İbn Sînâ’nın sofist iddialara yaklaşım tarzları arasındaki etkileşim incelenmektedir. Aristoteles, Fârâbî, İbn Sînâ ve bazı Mu‘tezilî kelâmcıların sofistlere karşı tutumu karşılaştırmalı analiz ile ele alınmaktadır. İbn Sînâ sofistlerin iddialarına cevap verirken Aristoteles ve Fârâbî’nin izlediği yöntemden farklılaşmakta, onlara eleştiri yöneltmektedir. Makalenin varsayımı İbn Sînâ’nın Aristoteles ve Fârâbî eleştirisindeki tercihinin bazı Mu‘tezilî bilginlerin etkisinde şekillendiğidir. Bu noktada özellikle Ka‘bî’nin daha ön planda olduğu varsayılmaktadır. Makalede öncelikle İbn Sînâ’nın Aristoteles ve Fârâbî’den ayrıldığı ve her ikisine yönelik metodolojik eleştirisi tespit edilmiştir. Ardından İbn Sînâ’nın yöntemsel değişikliğinin arkasında Ka‘bî’nin etkisi ortaya konulmuştur. İbn Sînâ’nın sofist iddialara karşı ilkesel ve metodolojik tutumunda Aristo ve Fārābī’den ayrıştığı ve bu ayrışmada Ka‘bî’nin etkisini bir varsayım olarak ele alan makale, karşılaştırmalı ve içerik analizleri yardımıyla müsterşid ve tenbih gibi kavramsal ve içerik açısından İbn Sînâ’nın Ka‘bî’den etkilendiğini ortaya koymuştur. Makaledeki varsayımı temellendirmek, felsefe ve kelâm düşünce gelenekleri açısından oldukça özgün bir noktadır. Bu meyanda makalenin; konusu, varsayımları ve sonuçları açısından özgünlük taşıdığı, kelâm ve felsefe literatürüne katkı sağlayacak bir çalışma olması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kelam,, Mu‘tezile, Mantık, Sofist, Ka'bî, İbn Sînâ, Tenbih, Etki

Elements From Mu‘tazilah to Avicenna: Mu‘tazilah’s Contribution in The Methodological Critique of Avicenna Towards Aristotle and al-Fārābī

Öz

The article examines the interaction between Mu‘tazilah and Avicenna’s approaches to sophist claims. The attitude of Aristotle, al-Fārābī, Avicenna and some Mu‘tazilah scholars towards the sophists is addressed by comparative analysis. The article’s assumption is that Avicenna’s preference in Aristotle and al-Fārābī criticism was shaped by the influence of some Mu‘tazilah. It is assumed that al-Ka’bī, in particular, are more in the foreground. In this article, I will determine the point where Avicenna left Aristotle and al-Fārābī. Subsequently, the influence of al-Ka’bī was revealed behind the methodical change of Avicenna. I will base the assumption of the paper using comparative analysis. The article hypothesized that Avicenna differs from Aristotle and al-Fārābī in his principal and methodological attitude towards sophist claims and it assumed that al-Ka’bī has a role in this separation. With the help of comparative and content analysis, it has been concluded that Avicenna was influenced by al-Ka’bī in terms of concepts and content, such as mustarshid and al-tanbih. The basis of the assumption in the article is unique in terms of Philosophy and Kalam. Therefore, it is aimed to be an original study in terms of the subject, assumptions and results of the article and contribute to the literature of Kalam and Philosophy.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Mu‘tazilah, Logic, Sophist, al-Ka’bī, Avicenna, al-Tanbih, Effect

Kaynakça

• Abdülcebbâr, Kādî. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl: en-nazar ve’l-meârif. ed. İbrahim Medkûr - Taha Hüseyin. thk. İbrahim Medkûr. Kâhire: y. y., t. y.
• Alper, Ömer Mahir. “İbn Sînâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 20/319-322. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Aristoteles. Metafizik. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 2. Baskı, 1996.
• Aristoteles. Organon V -Topikler-. çev. H. Ragıp Atademir. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1996.
• Aristoteles. Sofistçe Çürütmeler. çev. Y. Gurur Sev. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2019.
• Arslan, Ahmet. İlkçağ Felsefe Tarihi 2 Sofistlerden Platona. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 7. Baskı, 2016.
• Aydın, Hasan. “İslam Kelâmcıları ve İbn Sina’ya Göre Bilginin İmkanı Sorunu Ve Sofistler”. Felsefe Dünyası 48 (2008), 96-106.
• Aygün, Fatma. “Eşyânın Hakikâti Sabittir İlkesini Benimseyen Kelâmcıların Sofestaiyye Eleştirisi”. KADER Kelâm Araştırmaları Dergisi 13/2 (2015), 827-839.
• Bebek, Adil. “Ka’bî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/27. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Demir, Hilmi. Delil ve İstidlâlin Mantıkî Yapısı: İlk Dönem Sünnî Kelâm Örneği. İstanbul: İSAM Yayınları, 2012.
• Demirkol, Murat. “Giriş”. Dânişnâme-i Âlâî (Alâî Hikmetler Kitabı). ed. Gürbüz Deniz. 15-27. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Tarhân b. Uzluğ. “Kitâbü’l-Cedel”. el-Mantık ‘inde’l-Fârâbî III. thk. Refik el- Acem. Beyrut: Dârü’l-Meşrik, 1986.
• Grimaldi, William M. A. “The Aristotelian Topics”. Traditio 14/ (1958), 1-16.
• İbn Rüşd. Metafizik Büyük Şerhi: Tefsîru Mâ Ba’de’t-Tabîa’. çev. Muhittin Macit. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
• İbn Sînâ. Dânişnâme-i Âlâî (Alâî Hikmetler Kitabı). ed. Gürbüz Deniz. çev. Murat Demirkol. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• İbn Sînâ. İkinci Analitikler: Burhan. çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
• İbn Sînâ. Kitâbu’ş-Şifâ: Metafizik. çev. Ekrem Demirli - Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• İbn Sînâ. Topikler: Cedel. çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
• Ka’bî, Ebü’l-Kāsım Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd el-Belhî el-. Kitâbü’l-Makâlât ve ma’ahû ’uyûnü’l-mesâil ve’l-cevâbât. thk. Hüseyin Hansu vd. İstanbul: Kuramer-Dârü’l-Feth, 2018.
• Kaya, Veysel. İbn Sînâ’nın Kelâma Etkisi. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Korkut, Şenol. “Fârâbî’nin Felsefî Sisteminde İlm-i Medenî, Kelâm ve Fıkıh İlişkisi”. Eski Yeni: Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi 28 (Bahar 2014), 97-136.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed es-Semerkandî. Kitâbü’t-Tevhîd. nşr. Bekir Topaloğlu - Muhammed Aruçi. Beyrut: Daru’s-Sadr – Mektebetü’l-İrşâd, 2010.
• Nedîm, Muhammed b. İshâk en-. el-Fihrist İlk Dönem İslâm Kültür Atlası. ed. Mehmet Yolcu. çev. Mehmet Yolcu vd. İstanbul: Çıra Yayınları, 2017.
• Ömer, Faruk. “Abbasî Halifesi Mehdî Dönemi (169-185/775-785) Üzerine Bazı Mülahazalar”. çev. Mehmet Ümit. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/6 (2004), 203-214.
• Özel, Aytekin. “Organon ve Mantık”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/14 (Aralık 2008), 147-160.
• Öztürk, Yunus. “Mâtürîdî ve İbn Sînâ Karşılaştırması (Sofist İddialara Yaklaşımları Bağlamında)”. İmâm Mâtürîdî ve Te’vîlâtü’l-Kur’ân. ed. Hatice K. Arpaguş vd. 611-631. İstanbul: M. Ü. İlâhiyat Vakfı Yayınları, 2019.
• Platon. Protagoras Ya da Sofistler Üzerine (Diyaloglar 2 İçinde). çev. Tanju Gökçöl. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1986.
• Semerkandî, Ebû Seleme Muhammed b. Muhammed el-Hanefî es-. Cümelü usûli’d-Dîn ve yelîhu şerhuhu. thk. İlhâm Kâsimî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2015.
• Sim, May. “Dialectical Communities: From The One to The Many And Back”. From Puzzles to Principles? Essays on Aristotle’s Dialectic. ed. May Sim. 183-214. USA: Lexington Books, 1999.
• Taşkın, Ali̇. “Sofistlere Özel Bir Referansla Bilginin Kaynağı Ve İmkânı Üzerine Yapılan Tartışmalar”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2003), 199-210.
• Van Ess, Josef. “İslâm Dinî Düşüncesinde Septisizm”. çev. Murat Memiş. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (2005), 167-183.
• Wisnovsky, Robert. İbn Sina Metafiziği. çev. İbrahim Halil Üçer. İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.
• Wisnovsky, Robert. “İbn Sînâ ve İbn Sînâcı Gelenek”. çev. M. Cüneyt Kaya. İslam Felsefesine Giriş. ed. Peter Adamson - Richard C. Taylor. 103-149. İstanbul: Küre Yayınları, 2015.
• Yıldırım, Kadir. “Birinci Abbasiler Döneminin Bazı Mu‘tezili Şairleri ve Mezhebî Şiirleri Üzerine Bir İnceleme”. İstem 12 (Aralık 2008), 195-216.
• Yıldızdöken, Çiğdem. “Sofistlerin Epistemolojideki Yeri ve Önemi”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 4/12 (Ağustos 2017), 185-203.
• Yılmaz, Nurten Kiriş. “Sofistler ‘Sofist’ miydi?” Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 25 (Mayıs 2012), 163-178.