Te’vîlü Muhtelifi’l-Hadîs İlminde İbn Hacer el-Askalânî ve Bedrüddîn el-‘Aynî'nin Yöntem Karşılaştırması: Fetḥu’l-Bârî ve ‘Umdetü’l-Ḳārî Üzerinde Uygulamalı Çalışma

Yıl 2022, Sayı: 57, 11 - 17, 30.06.2022

Alam Khan

Öz

Bu makale, fakihlerin ve hadis âlimlerinin hadislerden aslî ve tali hükümleri çıkarmada ve onları açıklamada ihtiyaç duydukları en önemli hadis ilmi türlerinden biri olan te'vîlü muhtelifi’l-ḥadîs ilmini ortaya çıkış tarihini ve muhtelifi’l-ḥadîs literatürünü özetle ele almaktadır. Çalışma, Fetḥu’l-bârî ve ‘Umdetü’l-ḳārî özelinde, Hafız İbn Hacer el-Askalânî eş-Şafiî’nin (ö. 852/1449) ve Bedrüddîn el-‘Aynî el-Hanefî'nin (ö.855/1451) çelişkili hadisleri yorumlama yaklaşımlarını ayrıntılı biçimde karşılaştırmaktadır. Her ikisinin de Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî şerhlerinde, çelişkili görünen hadisleri ele alıp üzerinde ayrıntılı biçimde durdukları ve meseleleri güzelce açıkladıkları bilinen bir husustur. Ayrıca bu makalede genelde Hanefî muhaddis ve fakihlerin özelde ise İbn Hacer el-Askalânî ve Bedrüddin el-Aynî’nin çelişkili hadisleri uzlaştırma usullerinin farklılıklarına ışık tutulmuş, Fetḥu’l-bârî ve ‘Umdetü’l-ḳārî'deki bazı uygulamaların incelenmesinden, İbn Hacer'in, Bedruddin el-Aynî'den farklı olarak, çelişkili görünen hadisleri uzlaştırmanın mümkün olduğu yerlerde nesh görüşünü tercih etmediği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Muhtelifü’l-Hadis, Telif Yolları, Cem, Nesh, Tercih.

Comparing the Approach of Ibn Hajar al-Asqalānī and Badr ad-Din al-Aynī in the Interpretation of Mukhtalaf al-Hadīth: An Applied Study Through Fath al-Bārī and Umda al-Qārī

Öz

This article deals with a brief study of the history of the emergence of mukhtalifu’l-hadīth science and its literature, as it is one of the most important types of hadīth science that fuqahā‘a and muhadithūn need it in the deducing of the primary and secondary provisions and the explaining of the Prophetic hadīths. It includes a detailed comparative study between the approach of Hāfiz bn. Hajar al-Asqalānī al-Shāfi‘ī (d. 852/1449), and Badru’d-Din al-‘Aynī al-Hanafī (d. 855/1451) in the interpretation of mukhtalifu’l-hadīth through Fathu’l-Bārī and ‘Umdatu’l-Qārī. it was clarified that each of them was exposed to the study of seemingly contradictory texts in the folds of the explanation of the hadīths of al-Bukhārī and expanded on it and excelled in it. In addition, a glance has been shed in this article on the differences of muhadithūn and fuqahā‘a among the Hanafis scholars in arranging the ways of pairing in the interpretation of mukhtalifu’l-hadīth in general, and Ibn Hajar al-Asqalānī and Badru’d-Din al-‘Aynī in particular. It has been proven from the application of examples from Fathu’l-Bārī and ‘Umdatu’l-Qārī that Ibn Hajar does not expand on abrogation if it is possible to combine it, unlike Badru’d-Din al-‘Aynī.

Anahtar Kelimeler

Hadīth, Mukhtalifu’l-Hadīth, Pairing Methods, al-Jama, an-Naskha, at-Tarjih.

مقارنة منهج ابن حجر العسقلاني وبدر الدِّين العيني في تأويل مختلف الحديث: دراسة تطبيقيَّة من خلال فتح الباري وعمدة القاري

Öz

يتناول هذا المقال دراسة موجزة لتأريخ ظهور علم مختلف الحديث والمؤلفات فيه بحيث أنه من أهم أنواع علم الحديث الذي يحتاجه الفقهاء والمحدِّثون في استنباط الأحكام الأصليَّة والفرعيَّة وشرح الأحاديث النَّبويَّة. ويتضمن دراسةً تفصيليَّةً مقارنةً بين منهج الحافظ ابن حجر العسقلاني الشَّافعي (ت 852/1449)، وبدر الدِّين العيني الحنفي (ت 855/1451) في تأويل مختلف الحديث من خلال فتح الباري وعمدة القاري، وقد وضح فيه أن كل منهما تعرض إلى دراسة النُّصوص المتعارضة ظاهرًا في ثنايا شرح أحاديث البخاري وتوسع فيه وأجاد. وبالإضافة قد أُلقي الضوء في هذا المقال على اختلاف المحدِّثين والفقهاء من الأحناف في ترتيب طُرُق التَّوفيق في تأويل مختلف الحديث عامةً، وابن حجر العسقلاني وبدر الدِّين العيني خاصةً، وقد ثَبَت فيه من إيراد الأمثلة التطبيقيَّة من فتح الباري وعمدة القاري أن ابن حجر لا يتوسع في النَّسخ إذا أمكن الجمع بخلاف بدر الدِّين العيني. 

Anahtar Kelimeler

الحديث, مختلف الحديث،, طرق التَّوفيق, الجمع, النَّسخ, الترجيح

Kaynakça

• ‘Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. ‘Umdetü’l-ḳārî fî şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, ts.
• Abdulazîz el-Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr şerḥi fi uṣûli’l-Bezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmi'u’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsıru’n-Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. eṣ-Ṣıḥâḥ Tâcü’l-luġa ve ṣıḥâḥu’l-'Arabiyye. thk. Ahmed Abdulğafûr ‘Attar. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlmi li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1407/1987.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. el-Burhân fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Salâh b. Muhammed b. ‘Uveyzâ. 2 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1418/1997.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamid. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, ts.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed. el-Ḳāmûsü›l-muḥîṭ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâleti li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 8. Basım. 1426/2005.
• Gazalî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. el-Müstaṣfâ. thk. Muhammed Abdusselam Abduşşafiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1413/1993.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Kifâye fî ‘ilmi’r-rivâye. thk. Ebû Abdullah es-Sûragî. Medinetü’l-Münevver: el-Mektebetü’l-‘İlmiyye, ts.
• Hayyât, Usâme b. Abdullah. Muḫtelefü’l-ḥadîs beyne’l-muḥaddisîn ve›l-uṣûliyyîn ve’l-fuḳahâ. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1421/2001.
• Hind Mahmûd Sehlûl. el-Bedru’l-‘aynî ve cühûdihi fî ‘ulûmi’l-ḥadîs ve ‘ulûmi’l-luġa fî kitâbihi: ‘Umdetü’l-ḳārî fî şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Suriye: Dâru’n-Nevâdir, 1429/2008.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkī el-Hanbelî. Zâdü’l-me'âd fî hedyi ḫayri’l-'ibâd. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 27. Basım, 1415/1994.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. el-Muṣannef. thk. Kemal Yusuf el-Hût. 8 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd. 1409/1989.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Mu'cemü meḳāyîsi’l-luġa. thk. Abdüsselam Muhammed Hârûn. 5 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fetḥu’l-bârî bi-şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1379/1960.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tavzîḥî Nuḫbetü’l-fiker fî muṣtalaḥi ehli’l-eser. thk. Nureddin Attar. Dımeşk: Matbaatü’s-Sabâh, 1421/2000.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. el-İḥkâm fî uṣûli’l-aḥkâm. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedid, ts.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. el-Bâ'isü’l-ḥasîs şerḥu İḫtiṣâri 'ulûmi’l-ḥadîs. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Lübnan: Dâru’l-Kütüb, 2. Basım, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, ts.
• İbn Manzûr el-İfrikî, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdr, 3. Basım, 1414/1993.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Mecmû‘u fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed. 35 Cilt. Sudi Arabistan: Mücemmau’l-Melik Fahd li Tıbâati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 1416/1996.
• İbnü’n-Neccâr el-Fütûhî, Ebû Bekr Takıyyüddîn Muhammed b. Ahmed b. Abdilazîz. Şerḥu’l-Kevkebi’l-münîr. 4 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-‘Abîkân, 2. Basım, 1418/1997.
• İbnü›s-Salâh eş-Şehrezûrî, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ. Ma'rifeti envâ‘i 'ulûmi’l-ḥadîs. thk. Nureddin Attar. Suriye: Dârû’l-Fikr, 1406/1986.
• Muhammed Hıdrî Bek. Uṣûlü’l-fıḳh. Beyrut: el-Mektebetü’t-Ticariyyetü’l-Kübrâ, 1289/1969.
• Müslim b. Haccac, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Saḥîḥ-i Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. el-Müctebâ. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Halep: Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Keşfü’l-esrâr. 2 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Sâlih, Subhî İbrahîm. ‘Ulûmi’l-ḥadîs ve muṣtalaḥatühû arż ve dirâse. Lübnan: Dâru ‘İlmi’l-Melâyîn, 1394/1974.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. Fetḥu’l-muġīs bi-şerḥi Elfiyyeti’l-ḥadîs li’l-'Irâḳī. thk. Ali Hüseyin Ali. Mısır: Mektebetü’s-Sünnet, 1424/2003.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Uṣûlü’s-Seraḫsî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Tedrîbü’r-râvî fî şerḥi Taḳrîbi’n-Nevevî. thk. Ebû Kuteybe Nezir Muhammed el-Fâryâbî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Tayyib, ts.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. er-Risâle. thk. Ahmed Şâkir. Mısır: Matbaatû Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdühû, 1357/ 1937.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî. el-Muvâfaḳāt. thk. Ebû ‘Abîdetü Meşhur b. Hasan. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Affan, 1417/1996.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. el-Bedrü’ṭ-ṭâli' bi-meḥâsini men ba'de’l-ḳarni’s-sâbi'. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. İrşâdü’l-fuḥûl ilâ taḥḳīḳi’l-ḥaḳ min 'ilmi’l-uṣûl. thk. Şeyh Ahmed ‘Azve ‘İnâye. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Arabî, 1419/1999.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. es-Sünen. thk. Muhammed Şâkir. 5 Cilt. Mısır: Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 2. Basım, 1395/1975.