Antik Mısır, Antik Yunan ve Yahudilikte Köken, Yasa ve Düzen: Karşılaştırmalı Bir İnceleme

Yıl 2024, Sayı: 61, 61 - 78

Tanju Toka

https://doi.org/10.29288/ilted.1415434

Öz

Toplumun ortaya çıktığı ilk dönemden itibaren düzen, köken ve yasa farklı bağlamlarda sürekli olarak tartışılmıştır. Çünkü bütün toplumlar kendi kökenlerine dair geliştirdikleri açıklama modellerine bağlı kalarak toplumsal düzenlerini kurmuşlardır. Bununla birlikte toplumlar bütün dinî inanış, kültür, gelenek ve görenek gibi unsurların temelinde yer alan yasalarını toplumsal düzenlerine dayandırırlar. Bu çalışmanın amacı toplumsal köken, yasa ve düzen bağlamında antik Mısır, antik Yunan ve Yahudilik düşüncesi özelinde bir soruşturma denemesini gerçekleştirmektir. Araştırma sınırının bu düşünce sistemleriyle çizilmesinin gerekçesi, antik Mısır ve antik Yunan düşüncesinin mitolojik anlatıyı sunarken Yahudilik düşüncesinin ise tek Tanrı inançlı bir yapıyı sunmasıdır. Çalışmada antik Mısır ve antik Yunan düşünce sistemlerinde köken mitolojik anlatıyla, yasa ma’at ve themis kavramlarıyla, düzen ise bu kavramların yönetimin temel ilkesini oluşturmasıyla açıklanmıştır. Bunun yanı sıra, mitolojik anlatının ve bununla ilişkili olan kavramların yerini Yahudilik düşüncesinde kutsal kitap, ahit ve peygamberin aldığı tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Siyaset Düşüncesi, Antik Mısır, Antik Yunan, Yahudilik, Köken, Düzen, Yasa

Kaynakça

• Adam, Baki. Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat. Ankara: Seba Yayınları, 1997.
• Adam, Baki. “Tevrat”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 41/40-45. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Aiskhylos. Zincire Vurulmuş Prometheus. çev. Azra Erhat-Sabahattin Eyüboğlu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2000.
• Arslan, Ahmet. İlkçağ Felsefe Tarihi II: Sofistlerden Platon’a. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Assmann, Jan. Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. çev. Ayşe Tekin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2015.
• Aitken, James K. - Dhont, Marieke. “The Septuagint within the History of Greek: An Introduction”. Journal for the Study of Judaism 54 (Eylül 2023), 432-449.
• Altuncu, Abdullah. “Sümer Mitolojisi Bağlamında Otorite Tarafından Şekillendirilen İbadet ve Törenler”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (Haziran 2014), 141-165.
• Altuncu, Abdullah. “Yahudi Geleneğinin Kutsal Metni: Sefer Tora”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (Haziran 2022), 29-62.
• Aykıt, Dursun Ali. Hristiyanlığın Öncüsü Olarak İskenderiyeli Philo. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Bıçak, Ayhan. Devlet Felsefesi: Eleştiriler ve Öngörüler. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
• Bıçak, Ayhan. Felsefenin Yapısı ve Sorunları. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
• Brewer, Douglas J.-Emily Teeter. Mısır ve Mısırlılar. çev. Nihal Uzun. Ankara: Arkadaş Yayınevi, 2011.
• Bright, John. A History of Israel. Kentucky: Westminister John Knox Press, 2000.
• Bulfinch, Thomas. Bulfinch Mitolojileri. çev. Aysun Babacan-Bora Kamcez-Berk Özcangiller. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2011.
• Campbell, Joseph. Tanrının Maskeleri. çev. Kudret Emiroğlu. 4 Cilt. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2001.
• Champdor, Albert. Eski Mısır’ın Ölüler Kitabı. çev. Suat Tahsuğ, İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları, 1984.
• Cover, Robert M. “Obligation: A Jewish Jurisprudence Of The Social Order”. Law, Polıtıcs, And Morality In Judaism. ed. Michael Walzer. New Jersey: Princeton University Press, 2006, 3-11.
• Çelebi, Nurgül. “Sin Kültünde Ay Tutulmasının Politik ve Dini Etkileri Üzerine Bir Değerlendirme”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33 (Aralık 2023), 432-454.
• Çınar, Aynur. “Yahudiliğin Ata Yakup ve Şeriat Algısı Işığında Medineli Müslümanlar ile Yahudiler Arasındaki Nesih Tartışması”. Divan: İlmi Araştırmalar Dergisi 22/43 (Şubat 2017), 89-121.
• Derchain, Philippe. “Mısır Ritüelleri”. Mitolojiler Sözlüğü. haz. Levent Yılmaz. çev. İbrahim Elden. 2 Cilt. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2000, 782-784.
• Diakov, V.-Kovalev, S. İlkçağ Tarihi: Ortadoğu, Uzakdoğu, Eski Yunan. çev. Özdemir İnce. 2 Cilt. İstanbul: Yordam Kitap, 2010.
• Erhat, Azra. Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1996.
• Eliade, Mircea. Mitolojiler Sözlüğü. haz. Levent Yılmaz. çev. Nusat Çıka. 2 Cilt. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2000.
• Eliade, Mircea. Mitlerin Özellikleri. çev. Sema Rifat. İstanbul: Om Yayınevi, 2001.
• Freeman, Charles. Mısır, Yunan ve Roma: Antik Akdeniz Uygarlıkları. çev. Suat Kemal Angı. Ankara: Dost Kitabevi, 2003.
• Friedell, Egon. Antik Yunan’ın Kültür Tarih. çev. Necati Aça. Ankara: Dost Kitabevi, 1999.
• Graves, Robert-Patani, Raphael. İbrani Mitleri: Tekvin-Yaratılış Kitabı. çev. Uğur Akpur. İstanbul: Say Yayınları, 2009.
• Grimal, Pierre. Mitoloji Sözlüğü: Yunan ve Roma. çev. Sevgi Tamgüç. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1997.
• Gürkan, Salime Leyla. “Talmud”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 39/550-552. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Gürkan, Salime Leyla. “Yahudi Geleneğinde Vahiy ve Peygamberlik”. Vahiy ve Peygamberlik. ed. Yusuf Şevki Yavuz. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2018, 41-76.
• Gürkan, Salime Leyla. Yahudilik. İstanbul: İsam Yayınları, 2012.
• Hengel, Martin. Judaism and Hellenism: Studies in their Encounter in Palestine during the Early Hellenistic Period. 2 Cilt. Philadelphia: Fortress Press. 1973.
• Herodotos. Tarih. çev. Müntekim Ökmen. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Hesiodos. Theogonia-İşler ve Günler. çev. Azra Erhat-Sabahattin Eyüboğlu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
• İdel, Moshe. “Kabbalah”. Encyclopaedia Judaica. 11/585-692. USA: Thomson Gale, 2007.
• Karenga, Maulana. Maat: The Moral İdeal in Ancient Egypt. New York - London: Routledge, 2004.
• Kuhrt, Amelie. Eski Çağ’da Yakındoğu. çev. Dilek Şendil. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
• Kutsal Kitap: Tevrat-Zebur-İncil. İstanbul: Kutsal Kitap Şirketi - Yeni Yaşam Yayınları, 2016.
• Kutsal Kitap ve Deuterokanonik Kitaplar. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi Yayınları, 2003.
• Last Stone, Suzanne. “Judaism and Civil Society”. Law, Polıtıcs, And Morality In Judaism, ed. Michael Walzer, New Jersey: Princeton University Press, 2006, 12-33.
• Livraga, Giorgio A. Teb. çev. İnci Kut. Ankara: Yeni Yüksektepe, 1996.
• Matta İncili: İncil-i Şerif’in Yüce Anlamı. İstanbul: Sabeel Media, 2011.
• Mendenhall, George E. Antik İsrail’in İnancı ve Tarihi: Kitâb-ı Mukaddes Bağlamında Bir Giriş. çev. Mia Pelin Özdoğru. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
• Meral, Yasin. Yahudi Kaynakları Işığında Yahudilik. İstanbul: MilelNihal, 2021.
• Meral, Yasin. İbn Meymun’un Eserlerinde İslam ve Müslümanlar. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Meral, Yasin. “Talmud, Mişna ve Gemara’dan mı Oluşmaktadır?”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (Haziran 2017), 167-170.
• Mieroop, Marc Van De. Babil Kralı Hammurabi. çev. Bülent O. Doğan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014.
• Orhan, Özgüç. “Homeros ve Hesiodos’da Adalet Kavramının Kökenleri ve Platon’a Yansımaları”. FLSF 13 (Mayıs 2012), 11-38.
• Ostwald, Martin. “Ancient Greek Ideas of Law”. Dictionary of the History of Ideas. der. Philip P. Wiener. 4 Cilt. New York: Scribner’s, 1973, 673-685.
• Ostwald, Martin. Nomos and The Beginnings of The Athenian Democracy. Oxford: The Clarendon Press, 1969.
• Özkaldı, Safiye Merve. Tanah’ın Neviim ve Ketuvim Bölümü Kitaplarının Kanonizasyonu. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Peters, Francis E. Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü. çev. Hakkı Hünler. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2004.
• Platon. Kritias: Atlas Efsanesi. çev. Erol Güney-Lütfü Ay. İstanbul: Sosyal Yayınları, 2001.
• Platon. Yasalar. çev. Candan Şentuna-Saffet Babür. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.
• Preus, Anthony. Historical Dictionaries of Ancient Greek Philosophy. USA: The Scarecrow Press, 2007.
• Ruiz, Carolina López. Tanrılar Doğduklarında. çev. Hamide Koyukan. İstanbul: İthaki Yayınları, 2012.
• Sipahioğlu, Mukadder. Antik Mısır’da Rahip Sınıfı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2021.
• Sumer, Babil, Assur Kanunları ve Ammi-Şaduqa Fermanı. çev. Mebrure Tosun-Kadriye Yalvaç. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1989.
• Tcherikover, Victor. Hellenistic Civilization and the Jews. Jerusalem: Magnes Press, 1959.
• Tobin, Vincent Arieh. “Maʿat and ΔIKH: Some Comparative Considerations of Egyptian and Greek Thought”. Journal of the American Research Center in Egypt 24 (1987), 113-121.
• Walton, John H. - Walton, J. Harvey. The Lost World of the Torah: Law as Covenant and Wisdom in Ancient Context. Illinois: Inter Varsity Press, 2019.
• Westerholm, Stephen. Law and Ethics in Early Judaism and the New Testament. Germany: Mohr Siebeck, 2017.
• Wilkinson, Toby. Eski Mısır: M.Ö. 3000’den Kleopatra’ya Bir Uygarlığın Tarihi. çev. Ümit Hüsrev Yolsal. İstanbul: Say Yayınları, 2013.
• Yıkar, Ömer Faruk. “Yazılı ve Sözlü Tora’nın Teşekkül Sürecine İlişkin Genel Bir Değerlendirme”. Danişname 5 (Eylül 2022), 31-51.