BUHÂRÎ’NİN HALKU EF’ÂLİ’L-‘İBÂD ADLI ESERİNİN HALKU’L-KUR’AN BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 2, 203 - 249, 31.12.2020

Bayram Çınar

https://doi.org/10.20486/imad.789152

Öz

Bu çalışma Buhârî’nin Halku ef‘âli’l-‘ibâd adlı kitabının bir değerlendirmesini yapmayı hedefler. Çalışmamız Mihne’ye de konu olan Halku'l-Kur'an teolojik sorununa ilişkin Buhârî'nin yaklaşımını ve ulaştığı sonuçları bu eseri üzerinden değerlendirmeyi amaçlar. Onun bu kitabının tartışmaya ilişkin bir diğer önemi ise bu eserde savunduğu tezler sebebiyle Buhârî’nin kendisinin de bir toplumsal linç ile karşılaşmış olmasıdır. Kendisinin de mensubu olduğu Ehl-i hadis tarafından bir baskıya uğraması, bu esere daha dikkatli bakma gereğini ortaya çıkarmıştır. Buhârî’nin bu kitabındaki tezleri sebebiyle bir mağduriyet yaşaması en basit hali ile onun belirli konularda mensubu olduğu ekol ile farklılaşan bir bakış açısına sahip olduğunu gösterir. Eseri daha yakından ele alıp Buhârî’nin tezlerini ortaya çıkardığımız takdirde, onun muhatap olduğu bu fiili durumun neden(ler)i hakkında daha net konuşma imkânımız da olacaktır. Ehl-i hadisin dönemde öne çıkan görüşleri de bu sayede daha belirgin bir hal almış olacaktır. Zira eserine yansıdığı biçimi ile o, İbn Hanbel’in görüşlerinin yanlış anlaşıldığı kanaatindedir. Ölümünden çok kısa bir süre sonra İbn Hanbel’in söylemi üzerinde bir değişimden söz edilebiliyor ise, Ehl-i hadisin konuya dair bakış açısında değişikliğin olduğundan bahsedilebilir. Bu yüzden çalışmamızda Buhârî’nin konuya ilişkin tezleri Ehl-i hadisin tezleri ile mukayeseli olarak verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Buharî, Ehl-i Hadis, Halku'l-Kur'an, Mihne

A Review of Buhârî's The Book of Halku Ef'âl Al-'İbâd in Connection with Halku Al- Qur’an

Öz

This study aims to make an evaluation of Bukhârî's book named Khalq ef‘âl al-‘ibâd. It aims to see Bukhârî's approach to the theological problem of the Khalqu'l-Qur'an, which is also the subject of mihna, and the results it has reached through this work. Another significance of his book regarding the discussion is that Bukhârî himself was faced with a social lynch due to the theses he defended in this work. The fact that he was subjected to pressure by the Ahl al-hadith, which he was also a member, made it necessary to look at this work more carefully. Bukhârî's victimization due to his theses in this book is his simplest form and shows that he has a different perspective with the school he is a member of. If we take a closer look at the work and reveal Buhârî's theses, we will have the opportunity to speak more clearly about the cause (s) of this actual situation to which he is the interlocutor. In this way, the views of Ahl al-hadith that stand out in this period will become more evident. Bukhârî thinks that Ibn Hanbal's views are misunderstood as reflected in his work. Accordingly, if a change can be mentioned on Ibn Hanbal's book and discourse shortly after his death, it can be said that there is a change in the approach of Ahl al-hadith on the subject. Therefore, in our study Bukhârî's theses on the subject and the approaches of Ahl al-hadith will be given comparatively.

Anahtar Kelimeler

Theology, Bukhârî, Ahl al-hadith, Khalk al-Qur'an, Mihna

Kaynakça

• Kaynakça Abusaq, Muhammed. "Politics of the Mihna under Al-Ma'mun and his successors." University of Edinburgh Phd l dissertations, 1971.
• Ahmed b.Hanbel. er-Redd ale’l-Cehmiyye ve’z-Zenadıka, (thk.Sabrî ibn Saleme). Riyad: Daru's- Subât, 2003.
• Ay, Mahmut. "Mu'tezile ve Siyaset İlişkisi." Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, 2000.
• Bağcı, Musa. "el-Buharl'nin Kader Konusunda Mu'tezile ile Münakaşaları." Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46/ 1 (2005), 21-42. Buhârî, Muhammed b. İsmail. Halku Ef'ali'l- İbad (thk. Fahd b. Suleyna el- Fuheyd). 2 Cilt. Riyad: Dâru'lt-turasu'l - Hadara, 2005.
• Cahız, Ebu Osman Amr b. Bahr. Resailu'l Cahız (thk.Abdüsselam, Muhammed Harun). 4 Cilt. Beyrut: Daru'l Ceyl, 1991.
• Çakın, Kamil. "Buhari'nin Mürcie ile İman Konusunda Tartışması." Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32/ 1 (1991), 183-198.
• Dârimî, Ebu Saîd Osman. er-Raddu alâ’l-Cehmiyye (thk. Bedr b. Abdillah el-Bedr). Kuveyt: Dâru's- Selefiye, 1985.
• —. Reddu’l-İmâm ed-Dârimî Osman b. Saîd Alâ Bişr el-Merisî el-Anîd (thk. Muhammed Hâmid el-Fakî). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1358.
• Ebu’l-İz, İbn Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed ed-Dımaşkî. Şerhu’l-Akîdeti’t-Tahâviyye (thk. Ahmed Muhammed Şâkir). Riyad: Mektebetu melik Fahd el vataniye , 1418.
• en-Nevevî, Ebu Zekeriya. Sahfh-i Müslim bi-şerhi'n-Nevevî. 18 Cilt. Kahire: Muessesetu'l- Kurtuba, 1994.
• Eş‘arî, Ebu’l-Hasan el-. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l-musallîn (nşr. Helmut Ritter). Wiesbaden: Franz Steiner , 1980.
• Eş'arî, Ebu’l-Hasen. Kitâbü'l-Lum'a fi'r-reddi alâ Ehl-i'z-zeyğ ve'l-bid'a (nşr. Hammûde Zeki Gurâbe). Kahire: Şeriketi Mısr Matbaatu Sehime Mısriye , 1955.
• Eş'arî, Ebu'l Hasan. el-İbâne ‘an usûli’d-diyâne (thk. Fevkiye Hüseyin Mahmûd). 2 Cilt. Kahire: Dâru'l Ensar, 1977.
• Gazzalî, Ebu Hamid. El-İktisad fi'l İtikad. Çev. Osman Demir. İstanbul: Klasik yayınları, 2012.
• Hayyat, Ebu’l-Hüseyn. el-İntisar (thk. Nyberg H.S). Beyrut: Evraku Şarkiya, 1993.
• İbn Hacer, Askâlanî. Fethu'l- Bârî (thk. Abdu'l- Aziz b. Abdullah b. Bâz). 13 Cilt. Kahire: Mektebetu's- Selefiye, ts.
• —. Hedyu's-sârî Mukaddimetu Fethu'l-Bârî (thk. Abdu'l-kâdir Şeybe). Riyad: Mektebetu'l- Melik Fahd, 2011.
• İbn Kudame, Muvafakuddin. es-Siratu’l–Mustakim fi İsbati Hurufi’l-Kâdîm (thk. Abdurrahman el- Humeyis) . Birleşik arap emirlikleri: Mektebetu'l- Furkan , 1999.
• İbn Kuteybe, Muhammed Abdullah el Dîneverî. el-İhtilâf fi’l-lafz ( thk. Muhammed Zahid El Kevseri). Kahire: El Mektebetu el Ezheriye li't Turas, 2001.
• Kinânî, Ebu’l-Hasan Abdülaziz b. Yahya b. Abdülaziz b. Müslim b. Meymûn. el-Hayde ve’l-i’tizâr fi’r-reddi alâ men kâle bi halkı’l-Kur’ân ( thk. Ali b. Muhammmed b. Nâsır el-Fakîhî). Medine: Mektebetu'l Camiatu'l İslamiye, ts.
• Kırbaşoğlu, Mehmed Hayri. "Ashabu'l-Hadis'in Akaid Edebiyatı." İslami Araştırmalar Dergisi, 5 (1987), 79-89.
• Mâtûridî, Ebu Mansûr. Kitâbu’t-Tevhîd. (thk. Bekir Topaloğlu, Muhammet Aruçi). Beyrut: Dâru’s-Sâdır İstanbul: Mektebetul İrşad, 2010.
• Şa'ranî, Abdulvehhab. Muhtasaru'l İtikad lil İmam Beyhaki (Thk. Yusuf Ramazan el Kûd). Kahire: Daretü'l Karaz, 2008.
• Taberî, Ebû Ca’fer İbn Cerîr. Tarîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk (thk. Ebû Suhayb el-Kermî). Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, ts.
• Taftazanî, Saduddin. Şerhu'l -Akaîd (Thk. Ali Kemal). Beyrut: Dâru ihyau't- turasu'l- Arabiyye, 2014.
• Watt, W. Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. Çeviren Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Umran Yayınları, 1981.
• Wensinck, Arent Jan. The Muslim Creed. London: Cambridge University Press, 1932.