The Fiqhī Perspective of the Washing or Anointing the Feet During the Act of Ablution

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 2, 367 - 401, 31.12.2020

Mehmet Ali Aytekin

https://doi.org/10.20486/imad.815220

Cited By: 2

Öz

According to faqīh who is expert in fıqh, one of the farḍs of Wuḍū is to wash feet. This has been practiced in this form since its approval by the overwhelming majority. However, some the recent academic studies, regarding this issue, claims that the act of anointig naked feet is farḍs as the evidences, related to the practice of anointing, supports this implementation. At this point, it is argued that Ahl-i Sunnah and Shia are two different sides conflicting with each other, and scholars of the Ahl-i Sunnah side were said to have neglected to some references related to the function of anointing. However, when these concerns are examined in the light of the fıqh perspective, it is visible that some of ravi, who is receiving riwaya, consciously manipulated some of the evidence or references to prove that their own theories are solely truth. Actually, it did not refer to a problematic issue between Ahl-i Sunnah and whole Shia however as we know that there were some conflicts about this issue between one part of Shia, belonging to Imamiyye sect and rest groups of the Muslims even in earlier. Throughout the centuries and even at our present it has not been regarded as a mistake or problem to wash feet during the act of ablution, it does not refer to any problem or wrong practice. However, the fact that some of the recent ideas which are conflicting with truth and manifesting an overview that anointing is better than washing completely and physically, made essential to necessitate deeply this issue in an academic manner. Therefore, in this article, the practice of washing feet and the practice of anointing are exten.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Ahl-i Sunnah, Shia, Ablution, Naked Feet, Washing, Anointing

ABDESTTE AYAĞI YIKAMANIN VEYA MESH ETMENİN FIKHÎ BOYUTU

Öz

Fakihlere göre abdestin farzlarından birisi ayakların yıkanmasıdır. Bu, İslâm’ın bidayetinden itibaren Müslümanların kahir ekseriyeti tarafından böyle kabul edilmiş ve bu şekilde uygulanagelmiştir. Ancak son zamanlarda akademik düzeyde yapılan bazı çalışmalarda çıplak ayağa mesh etmenin farz olduğu iddia edilmiş; gerekçe olarak da mesh ile ilgili delillerin daha güçlü olduğu söylenmiştir. Bu meselede Ehl-i sünnet ile Şîa’yı iki taraf olarak gösterip Ehl-i sünnet âlimlerinin mesh hakkındaki delilleri görmediği ve görmezlikten geldiği ileri sürülmüştür. Ahkam ile alakalı bir konu olması itibariyle mesele fıkhî açıdan incelendiğinde söylemlerin ve iddiaların ilmî olmadığı; görüşlerini ispat edebilmek için söylem sahiplerinin bazı delilleri çarpıttıkları görülecektir. Her şeyden önce bu mesele, Ehl-i sünnet ile Şîa’nın arasında değil; İmâmiyye Şîa’sı ile diğer tüm Müslümanlar arasında hicri ikinci asırdan itibaren yaşanan köklü bir ihtilaftır. Asırlardır abdest alırken ayakları yıkamanın hiçbir problem olmadığı ve günümüzde de herhangi bir problem teşkil etmediği bir coğrafyada hakikatin hilafına bu tür görüşlerin dile getirilmeye başlanması; abdestte mesh etmenin doğru, yıkamanın yanlış olduğu şeklinde bir algı oluşturulmaya çalışılması konunun fıkhî boyutunu akademik düzeyde ele almayı zorunlu kılmıştır. Bu nedenle makalede abdestte ayakların yıkanması ve mesh edilmesi, fıkhî açıdan ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Ehl-i sünnet, Şia, Çıplak Ayak, Abdest, Yıkamak, Mesh Etmek

Kaynakça

• Abdülazîz el-Buhârî, Alâüddîn b. Ahmed (ö. 730/1330). Keşfü’l-esrâr. 4 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 2. Basım, 2009.
• Abdürrezzâk, Ebû Bekr es-San‘ânî (ö. 211/826-27). el-Musannef. thk. Habîbürrahman el-Aʽzamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1403/1982.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî (ö. 241/855). el-Müsned. thk. Şuayb Arnavût ve diğerleri. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh (ö. 1270/1854). Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-ʽazîm ve’s-sebʽı’l-mesânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Atçı, İsa. “İslâm Düşünce Tarihinde Fıkhî İhtilâf”. Mütefekkir 7/13 (30 Haziran 2020), 13-34.
• Ateş, Süleyman. “Kur’an ve Sünnetin Işığında Abdestte Ayakları Meshetme veya Yıkamanın Hükmü”. İslâmî Araştırmalar (Dergi) III/4 (1989), 188-193.
• Atik, Sefa. “Şeyh Müfîd’in Ebû Cafer en-Nesefî ile Münazarası -Abdestte Ayakları Mesh Etme Bağlamında-”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi V/9 (2018), 99-127.
• Avtebî, Ebü’l-Münzir Seleme b. Müslim. Kitâbü’d-Dıyâ’. thk. Süleymân b. İbrâhîm ve Dâvûd b. Umer. 23 Cilt. Umman: Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’d-Dîniyye, 1436/2015.
• Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed (ö. 855/1451). el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. thk. Eymen Sâlih. 13 Cilt. Lübnan: Dârul’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1433/2012.
• Ayteki̇n, Mehmet Ali. “Sükûti İcmâın Kaynak Değeri”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/24 (15 Haziran 2020), 281-310.
• Aytekin, Mehmet Ali. “Vasiyet Ayeti Bağlamında Sünnetin Kur’ân-ı Kerim’i Nesh Etmesi”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 34 (2019), 85-113.
• Ayyâşî, Muhammed b. Mesûd es-Selemî es-Semerkandî. Tefsîru’l-Ayyâşî. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Âlemî li’l-Metbûât, 1411/1991.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed (ö. 458/1066). es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Abdülkâdir Atâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1424/2003.
• Birışık, Abdülhamit. “Kıraat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/426-433. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, 2002.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl (ö. 256/870). el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr Nâsır. Dâru Tavkı’n-Necât, 1422/2001.
• Cessâs, Ebû Bekir er-Râzî (ö. 370/981). Ahkâmü’l-Kurân. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, ts.
• Cessâs, Ebû Bekr er-Râzî (ö. 370/980). Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. thk. ʽIsmetullah ʽInâyetullah. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1431/2010.
• Ceytâlî, Ebû Tâhir İsmâîl b. Mûsâ (ö. 750/1349). Kavâʽidü’l-İslâm. thk. Ahmed b. Sâlih. 2 Cilt. Umman: Mektebetü’d-Dâmirî li’n-Neşr ve’t-Tevzîʽ, 5. Basım, 1436/2015.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer (ö. 385/995). es-Sünen. thk. Şuayb Arnavût. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1416/2004.
• Demirci, Kadir. İbâzıyye’nin Hadise Bakışı. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Demircigil, Bayram. “Hasan-ı Basrî Kıraatinin Fıkhî Hükümlerle İlişkisi”. Akademik Bakış: Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi 63 (2017), 173-189.
• Ebû Amr ed-Dânî, Osman b. Saîd (ö. 444/1053). Câmiu’l-beyân fi’l-kırâati’s-sebʽı’l-meşhûra. thk. Mehmet Kemal Atik. 2 Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, 1420/1999.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eşʽas (ö. 275/889). es-Sünen. thk. Şuayb Arnavût ve Muhammed Kamil Karabelli. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm (ö. 224/838). et-Tahûr. thk. Hasen Mahmûd Selmân. Cidde: Mektebetü’s-Sahâbe, 1414/1994.
• Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd (ö. 207/822). Meâni’l-Kurân. thk. Ahmed Yûsuf en-Necâtî vd. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lîf ve’t-Terceme, 1. Basım, tsz.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid (ö. 505/1111). el-Müstasfâ. thk. Muhammed Abdurrahmân el-Merʽaşlî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1432/2011.
• Gökalp, Yusuf. “Zeydiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/328-331. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, 2013.
• Gürses, Serdar Murat. “Çıplak Ayağa Meshle İlgili Rivayetlerin Tahlili”. HADITH 1 (31 Aralık 2018), 4-38.
• Gürses, Serdar Murat. Kütüb-i Sitte’deki Abdest ve Çıplak Ayağa Meshle İlgili Hadislerin Değerlendirilmesi. İstanbul : Marmara Üniversitesi, 2009.
• Hâkim, Ebû Abdullâh Muhammed en-Nîsâbûrî (ö. 405/1014). el-Müstedrek. thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1995.
• Hayta, Mustafa. “Ayakları Mesh Etmenin Vâcip Olduğuna Dair Bir Risale”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi - Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45 (2018), 147-159.
• Hıllî, el-Hasen b. Yûsuf b. Mutahhir. Muhtelefü’ş-Şîa fî Ahkâmi’ş-Şerîa. thk. Merkezü’l-Ebhâs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye. 9 Cilt. Beyrut: Mektebü’l-İʽlâmi’l-İslâmî, 1412.
• Huveyzî, Abd Ali b. Cumuʽa el-Arûsî. Tefsîru Nûri’s-sekaleyn. thk. Ali Âşûr. 8 Cilt. Beyrut: Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabî, 1422/2001.
• İbn Abdilberr, Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî (ö. 463/1071). el-İstizkâr. thk. Sâlim Muhammed Atâ. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1421/2000.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz (ö. 1252/1836). Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr. thk. Abdülmecîd Tuʽme. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʽrife, 1436/2015.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib el-Endelûsî (ö. 541/1147). el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-azîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lîlmiyye, 1422/2001.
• İbn Bâbeveyh, Ebû Ca‘fer Şeyh Sadûk Muhammed b. Ali el-Kummî (ö. 381/991). Men lâ yehduruhü’l-fakîh. Beyrut: Müessesetü’l-Âlemî li’l-Metbûât, 1426/2005.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr (ö. 235/849). el-Musannef. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1988.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî (ö. 852/1449). Fethü’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Nazar Muhammed el-Feryâbî. 17 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 4. Basım, 1432/2011.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed ez-Zâhirî (ö. 456/1064). el-Muhallâ bi’l-eser. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî el-Kurtubî (ö. 456/1064). el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Mahmûd Hâmid Osmân. 8 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1426/2005.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İsmâîl (ö. 774/1373). Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Riyâz Abdullah Abdülhâdî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420/2000.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebû Muhammed el-Makdisî (ö. 620/1223). el-Muğnî. 8 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1. Basım, 1429/2008.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (ö. 273/887). es-Sünen. thk. Şuayb Arnavût vd. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1. Basım, 1430/2009.
• İbn Rüşd el-Cedd, Ebu’l-Velîd el-Kurtubî (ö. 520/1126). el-Mukaddimâtü’l-mümehhidât. 2 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1423/2002.
• İbn Rüşd el-Cedd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed (ö. 520/1126). el-Beyân ve’t-tahsîl. thk. Muhammed Hacî vd. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1408/1988.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah (ö. 543/1148). Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed İbrâhîm el-Hıfnâvî. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1433/2011.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs (ö. 684/ 1285). ez-Zehîra. thk. Muhammed Hacî vd. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1415/1994.
• Kâsânî, Alâüddin Ebû Bekr İbn Mesûd (ö. 587/1191). Bedâiu’s-sanâi fî tertîbi’ş-şerâiՙ. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1426/2005.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed (ö. 923/1517). İrşâdü’s-sârî li şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 10 Cilt. Mısır: el-Matbaatü’l-Kübrâ el-Emîriyye, ts.
• Kaya, Remzi. “Kıraat Açısından Abdest Ayeti”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi V/5 (1993), 255-266.
• Kerâcikî, Ebü’l-Feth Muhammed b. Ali (ö. 449/1057). el-Kavlü’l-mübîn an vücûbi meshi’r-ricleyn. thk. Ali Mûsâ el-Kaʽbî. Kum: Müessesetü Âli’l-Beyt li İhyâi’t-Türâs, 1419/1998.
• Koç, Mehmet Akif. “Taberi Tefsir’ini Anlamak Üzerine - I”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/1 (01 Nisan 2010), 79-92.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed (ö. 671/1273). el-Câmiʽ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ammâr Zekî el-Bârûdî ve Hayrî Saîd. 20 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkıyye, ts.
• Küleynî, Ebû Caʽfer Muhammed b. Yaʽkûb. Fürûu’l-Kâfî. Beyrut: Müessesetü’l-Âlemî li’l-Metbûât, 1426/2005.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh Âmir el-Asbahî el-Yemenî (ö. 179/795). el-Muvatta’. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1406/1985.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed (ö. 333/ 944). Te’vîlâtü Ehli’s-sünne. thk. Mecdî Bâsillûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1. Basım, 1425/2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed (ö. 450/1058). el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavvaz. 19 Cilt. Beyrut: Dârul’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1419/1999.
• Mehdî Lidînillâh, Ahmed b. Yahyâ b. Murtezâ (ö. 840/1437). el-Bahru’z-zehhâr el-câmiʽ li mezâhibi ulemâi’l-emsâr. thk. Muhammed Muhammed Tâmir. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1422/2001.
• Melâyirî, İsmâîl el-Maʽzî. Câmiʽu ehâdîsi’ş-Şîa fî ahkâmi’ş-Şerîa. ed. Âgâ Hüseyn et-Tabâtıbî el-Bürûcirdî. 31 Cilt. Kum: Matbaatü’l-Mehr, 1414/1993.
• Meylânî, Ali el-Hüseynî. el-Mesh ale’r-ricleyn fi’l-vudû’. Kum: Merkezi’l-Ebhâs ve’l-Akâidiyye, 1379/1959.
• Muhaysin, Muhammed Sâlim. el-Hâdî şerhu Tayyibeti’n-neşr fi’l-kırâati’l-aşr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1417/1997.
• Müfîd, eş-Şeyh Muhammmed b. Muhammed el-Ukberî (ö. 413/926). el-Mesh ale’r-ricleyn. thk. Mehdî Necef. Kum: Müessesetü Âli’l-Beyt, 1. Basım, 1413/1991.
• Müslim, Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî (ö. 261/875). el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, ts.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed el-Mısrî (ö. 338/950). İʽrâbü’l-Kurân. 5 Cilt. Beyrut: Dârul’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1421/2000.
• Nesaî, Ebû Abdurrahman el-Horasânî (ö. 303/915). es-Sünen. thk. Abdülfettâh Ebû Ğudde. Halep: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref (ö. 676/1277). Şerhu Sahîhi Müslim. thk. Halîl Me’mûn Şeyhâ. 18 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1431/2010.
• Okcu, Abdülmecit. “Taberî Tefsirinde Abdest Ayetinin Yorumu ve Taberî’ni̇n Konuyla İlgili Görüşleri̇ Üzeri̇ne Bazı Mülâhazalar”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (30 Haziran 2003).
• Özek, Ayşe Ulya. Maide Suresi 6. Ayet Bağlamında Ayağa Mesh Meselesi. İstanbul : İstanbul Üniversitesi, 2013.
• Özpınar, Ömer. Şiî Hadîs Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer (ö. 606/1210). et-Tefsîru’l-kebîr. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1417/1997.
• Serahsî, Şemsüddîn Ebû Bekr (ö. 483/1090). el-Mebsût. thk. Halîl Muhyiddîn el-Meys. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 1431/2010.
• Sofuoğlu, M. Cemal. “Şia-i İmamiye’nin Hadîs Anlayışı”. Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu, (13-15 Şubat 1993: İstanbul), 1993, 258-287.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs (ö. 204/820). el-Ümm. thk. Rifʽat Fevzî Abdülmuttalib. 11 Cilt. Dâru’l-Vefâ, 2001.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ el-Mâlikî (ö. 790/1388). el-Muvâfakât fî usûli’ş-Şerîʽa. thk. Abdullâh Dirâz. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 2. Basım, 1427/2006.
• Şemmâhî, Âmir b. Ali. Kitâbü’l-Îzâh. 4 Cilt. Umman: Vizâratü’t-Türâs ve’s-Sekâfe, 6. Basım, 1439/2018.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali (ö. 1250/1834). İrşâdü’l-fuhûl. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1432/2011.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali (ö. 1250/1834). Neylü’l-evtâr min esrâri Münteka’l-ahbâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1424/2004.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî (ö. 476/1083). el-Mühezzeb. 3 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1416/1995.
• Tabatâbî, Muhammed Hüseyn. el-Mîzân fî tefsîri’l-Kur’ân. 22 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Âlemî li’l-Metbûât, 1417/1997.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed (ö. 360/971). el-Muʽcemü’l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdülmecîd. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1403/1983.
• Taberî, Ebû Caʽfer Muhammed b. Cerîr (ö. 310/923). Câmiu’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Tabersî, Ebû Ali el-Fadl el-Hasen. Mecmeu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 11 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Âlemî li’l-Metbûât, 1425/2005.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed el-Ezdî (ö. 321/933). Şerhu Meâni’l-Âsâr. thk. Muhammed Zührî en-Neccâr. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1414/1994.
• Tahâvî, Ebû Caʽfer Ahmed b. Muhammed (ö. 321/ 933). Şerhu Müşkili’l-Âsâr. thk. Şuayb Arnavût. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1415/1994.
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ (ö. 279/892). el-Câmiu’s-sahîh. thk. Beşşâr Avvâd. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1419/1998.
• Tûsî, Ebû Caʽfer Muhammed b. Hasen. el-İstibsâr fîmâ uhtulife mine’l-ahbâr. Beyrut: Müessesetü’l-Âlemî li’l-Metbûât, 1426/2005.
• Tûsî, Ebû Caʽfer Muhammed b. Hasen. et-Tibyân fî Tefsîri’l-Kurân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Uğur, Mücteba. “Kur’an-ı Kerim ve Sünnete Göre Abdestte Ayakların Yıkanması”. İslâmî Araştırmalar (Dergi) III/2 (1989), 16-28.
• Ukberî, Ebü’l-Bekâ Muhibbüddîn el-Hüseyn (ö. 616/1219). et-Tibyân fî iʽrâbi’l-Kurân. 2 Cilt. Beyrut: Dârul’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1419/1998.
• Üzüm, İlyas. “Şia”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/116-119. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. Eser Neşriyat, 1979.
• Yücel, Fatih. “Zeydiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/331-338. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, 2013.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî (ö. 311/923). Meâni’l-Kurân ve İʽrâbüh. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1408/1998.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer (ö. 538/1144). el-Keşşâf ʽan hakâ’ikı gavâmizi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.
• Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletüh. 10 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1418/1997.
• Zürkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilbâkî b. Yûsuf (ö. 1122/1710). Şerhu’z-Zürkânî alâ Muvattai’l-İmâm Mâlik. thk. Tâhâ Abdürraûf Sʽad. Kahire: Mektebetüs’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1424/2003.