The Yeksah Bookbindings in Vahid Pasha Manuscript Library

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 2, 294 - 322, 31.12.2021

Yasin Çakmak

https://doi.org/10.20486/imad.969548

Cited By: 2

Öz

Turkish bookbinding art has been decorated in different techniques and methods parallel with the decoration understanding of the period in the historical process. After the 16th century, the Ottoman Empire opened the door to new art movements as a result of its relations with the West, which also affected the understanding of art of the period, and new searches such as baroque and rococo showed themselves in addition to the classical period bookbindings. In the 17th and 18th centuries, the bindings made in the applied with brush technique were very popular, and their artistic value was further increased by adding binding to the motifs with the help of a tool called yeksah. The fact that there are not enough academic and artistic studies related to yeksah bindings in bookbinding studies and that sufficient information cannot be obtained from the literature reviews has led our research in this direction. We hope that the examination of these rare works, which are produced with very precious craftsmanship among the binding types, will contribute positively to the studies in this field. Kutahya province, which has been a Turkish homeland since the 11th century has been a valuable town where many scientific activities were carried out in the Principalities and the Ottoman Period. The library, which was founded by Mehmed Emin Vahid Pasha, one of the important statesmen of the 19th century, contains many valuable works today. 3286 works in the Vahid Pasha Manuscript Library were examined in detail and it was determined that the bindings of 6 Arabic and 3 Turkish manuscripts were made in the yeksah technique. Bookbindings were evaluated in terms of pattern, technique and composition, and compared with the examples in other museums and collections, and their drawings were made in accordance with the original.

Anahtar Kelimeler

yeksah, kutahya, vahid pasha, turkish bookbinding art, islamic art

Vahid Paşa Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki Yekşah Ciltler

Öz

Türk cilt sanatı tarihsel süreç içerisinde dönemin bezeme anlayışıyla paralel giderek farklı teknik ve usullerde tezyin edilmiştir. 16. yüzyıldan sonra Osmanlı Devleti’nin Batı ile münasebeti sonucu yeni sanat akımlarına kapı aralaması devrin sanat anlayışına da tesir etmiş ve klasik dönem ciltlerinin yanında barok ve rokoko gibi yeni arayışlar kendisini göstermiştir. 17. ve 18. yüzyıllarda yazma tekniğinde yapılan ciltler revaç bularak çokça üretilmiş ve yekşah denilen alet yardımıyla da motiflere hacim kazandırılarak sanat değerleri daha da arttırılmıştır. Cilt sanatı araştırmalarında yekşah ciltlerle alakalı yeterli sayıda akademik ve sanatsal çalışmaların bulunmadığı ve yapılan literatür taramalarından da yeterli bilgilere ulaşılamaması araştırmalarımızı bu yöne sevk etmiştir. Cilt çeşitleri arasında oldukça kıymetli işçilikle üretilen bu nadide eserlerin gün yüzüne çıkartılarak incelenmesinin bu sahadaki çalışmalara olumlu katkı sunacağı ümidindeyiz. 11. yüzyıldan itibaren Türk yurdu olan Kütahya ili; Beylikler ve Osmanlı Dönemi’nde birçok ilmî faaliyetlerin icra edildiği kıymetli bir belde olmuştur. 19. yüzyılın önemli devlet adamlarından Mehmed Emin Vahid Paşa’nın kendi imkânlarıyla kurdurduğu kütüphane bugün muhteviyatında birçok kıymetli eseri barındırmaktadır. Vahid Paşa Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki 3286 adet eser ayrıntılı şekilde incelenmiş olup 6 adet Arapça ve 3 adet Türkçe yazma eser ciltlerinin yekşah tekniğinde yapıldıkları tespit edilmiştir. Ciltler; desen, teknik ve kompozisyon açısından değerlendirilerek diğer müze ve koleksiyonlardaki örneklerle de karşılaştırılmış ve aslına uygun olarak çizimleri yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

yekşah, kütahya, vahid paşa, islam sanatı, türk cilt sanatı

Kaynakça

• Akgül, Serap. Kütahya Vahid Paşa Kütüphanesinde Bulunan 18. Yüzyıla Ait Cilt Sanatı Örnekleri. Mersin: Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Atasoy, Nurhan. “Barok”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/81-83. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Arıtan, Ahmet Saim. “Türk Cild Sanatı”. Türk Kitap Medeniyeti. ed. Alper Çeker. 60-97. İstanbul: Kültür A.Ş, 2009.
• Binark, İsmet. “Tezhip Sanatı ve Kitapçılık Tarihimizde Fatih Devri Tezhipleri”. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Türk Kültürü. 75 (Ocak 1969), 220-233.
• Çakır, Beyza. Balıkesir Mutasarrıf Ömer Ali Bey Yazma Eserler Kütüphanesinde Bulunan Osmanlı Dönemi Ciltleri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Çakmak, Yasin. “Manisa Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki Yekşah Ciltler”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/20 (Temmuz 2021), 300-324.
• Çelik, Ali. “Kütahya Vahid Paşa İl Halk Kütüphânesi ve Temel İslâm Bilimleri İle İlgili Bazı Yazma Eserler”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1/1 (2000), 15-26.
• Çetin, Atilla. “Mehmed Emin Vahîd Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/468-469. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Doğru, Mesude Hülya. “Macar Bilimler Akademisi Kütüphanesi Şarkiyat Koleksiyonunda Bulunan 16. 17. ve 18. Yüzyıla Ait Üç Cilt Örneği”. 14. Uluslararası Türk Kültürü, Sanatı ve Kültürel Mirası Koruma Sempozyumu/Sanat Etkinlikleri ed. Osman Kunduracı – Ahmet Aytaç 231-235. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Yayınları, 2020.
• Duran, Gülnur. “Kara Memi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/362-363. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Eğilmez, Mustafa. “Tarihi Yönüyle Kütahya Mutasarrıfı Mehmed Emin Vahit Paşa”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 5 (2001), 553-562.
• Erkan, Meral. Osmanlı Dönemi El Yazması Deri Cilt Kitap Süsleme Örnekleri (Ankara Milli Kütüphane, Türk Tarih Kurumu ve Etnografya Müzesi). Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1994.
• Erünsal, İsmail. E. “Vahîd Paşa Kütüphanesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/437-438. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Erünsal, İsmail E. Osmanlılarda Kütüphaneler ve Kütüphanecilik, İstanbul: Timaş Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Güler, Semra. “Kütahya Ulu Cami’nin Hüsn-i Hat Yazıları”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 68 (Nisan 2021), 271-291.
• Hepworth, Paul. “The Yekşah Binding: Problems in a Name”. Uluslararası Cilt Sanatı Buluşması Sempozyumu–Tebliğler. ed. Ali Rıza Özcan. 161-163. İstanbul: Lale Yayıncılık, 2013.
• Kara, Hacer. Konya Mevlâna Müzesi Müzelik Eserler Bölümünde Bulunan Osmanlı Dönemi Ciltleri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Karaman, Gülçin. Amasya Bayezid İl Halk Kütüphanesindeki 17. ve 18. Yüzyıl Ciltleri. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Küçük, Mehmet. Tire Necip Paşa Kütüphanesindeki Necip Paşa Vakfına Ait Elyazma Eserlerin Çarkuşe, Yekşah ve Zilbahar Cilt Kapağı Özelliklerine Göre Kataloglanması. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Mucuk, Nil. Hacı Selim Ağa Kütüphanesindeki Yekşah Ciltler. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Özgörüş, Nurçin. Sakıp Sabancı Müzesi Murakkalarında Cilt Sanatı. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Turan, Selami – Gürbüz, Fuat. “Mehmed Emin Vahid Paşa’nın Minhâcü’r-Rumât Adlı Eseri”. Pesa Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 5/2 (Temmuz, 2019), 61-62.
• TDVİA, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. “Vahîd Paşa Kütüphanesi”. Erişim 13.09.2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/vahid-pasa-kutuphanesi
• Uzunçarşılıoğlu, İsmail H. Bizans ve Selçukiylerle Germiyan ve Osmanoğulları Zamanında Kütahya Şehri, İstanbul: İstanbul Devlet Matbaası, 1932.
• Vahid Paşa Yazma Eser Kütüphanesi, “Tarihçe”. Erişim 16 Eylül 2020. http://kutahya.kutuphane.gov.tr/TR-69876/iletisim.html
• Yalçınkaya, Tuğba. Yusuf Ağa Kütüphanesindeki 17. ve 18. Yüzyıl Deri Ciltleri. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.