Felsefe-Din İlişkisinin Sıfır Noktası: Homeros’tan Aristoteles’e Antik Yunan’da Din

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 60 - 84, 21.06.2024

Enes Taş

https://doi.org/10.20486/imad.1404214

Öz

Felsefe-din ilişkisi hem İslam düşüncesinde hem de çağdaş Batı düşüncesinde önemli bir tartışma konusu olarak yer almaktadır. Bu makale felsefe-din ilişkisinin başlangıç noktası olan klasik Yunan düşüncesinde Homeros’tan Aristoteles’e kadar geleneksel ve felsefî din konusuna odaklanmaktadır. Bu bakımdan antik Yunan düşüncesinin -en azından yazılı ve teorik- felsefî faaliyetin başlangıç noktası olması sebebiyle felsefe-din ilişkisinin sıfır noktası olarak kabul edilebilir. İslam düşüncesinde felâsifenin hemen tamamı metinlerinde felsefe-din ilişkisine yer vermiştir. Fakat Fârâbî ve İbn Sînâ felsefe açısından dinin durumuna yönelik bir açıklama yaparken, İbn Rüşd din açısından felsefenin durumunu incelemeyi esas almıştır. Bu noktada felsefe-din ilişkisinin, biri “felsefe açısından din”, diğeri “din açısından felsefe” şeklinde iki yönünden bahsedilebilir. Her ne kadar İslam düşüncesinde bu ilişkinin iki yönünden de meseleye bakılsa da genel olarak bütün İslam filozofları meseleye, yöntemleri farklı fakat amaçları bir olan iki olgu olarak bakmışlardır. Buna karşılık çağdaş Batı düşüncesinde ise özellikle 19. yüzyıl düşünürlerinin büyük çoğunluğu evrimci bir perspektiften yola çıkarak meseleye büyük oranda, aklın ve düşüncenin eşlik etmediği inanç alanı olarak din ile akıl ve düşünceyle insanın ulaştığı gelişmiş seviye olarak felsefe şeklinde birbirine zıt unsurlar olarak bakmaktadır. Bu nedenle meselenin sıfır noktası olan Antik Yunan’da dinin, filozofların düşüncesinde ya da inanç sistemindeki yeri hem İslam düşüncesi hem de modern Batı düşüncesi için önemlidir. Makalede Antik Yunan düşünürlerinin dine dair görüşleri; tanrı, tanrı-insan ilişkisi, insanın tanrıya/tanrılara karşı sorumlulukları, öte dünya inançları vb. tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Antik Yunan, Din, Tanrı, Tanrı-İnsan İlişkisi, Homeros, Sokrates, Platon, Aristoteles

Zero Point of Philosophy-Religion Relationship: Religion in Ancient Greek From Homeros to Aristotle

Öz

The relationship between philosophy and religion is an important topic of discussion in both Islamic thought and contemporary Western thought. This article focuses on traditional and philosophical religion in classical Greek thought, from Homer to Aristotle, which is the starting point of the philosophy-religion relationship. In this regard, since ancient Greek thought is the starting point of philosophical activity, it can be considered as the zero point of the philosophy-religion relationship. In Islamic thought, almost all philosophers included the philosophy-religion relationship in their texts. However, while Fârâbî and Avicenna explained the situation of religion in terms of philosophy, Averroes took as a basis to examine the situation of philosophy in terms of religion. At this point, two aspects of the philosophy-religion relationship can be mentioned, one of which is “religion in terms of philosophy” and the other is “philosophy in terms of Religion”. Although the issue is viewed from both aspects of this relationship in Islamic thought, in general all Islamic philosophers have viewed the issue as two phenomena with different methods but the same purpose. On the other hand, in contemporary Western thought, especially the majority of 19th century thinkers based on an evolutionary perspective, looks at the issue as opposing elements: religion, as a field of belief that is not accompanied by reason and thought, and philosophy, as the advanced level reached by man with reason and thought. For this reason, the place of religion in the thought or belief system of philosophers in Ancient Greece, which is the zero point of the issue, is important for both Islamic thought and modern Western thought. In the article, the views of Ancient Greek thinkers on religion; god, god-human relationship, human responsibilities towards god/gods, afterlife beliefs, etc. will be attempted to be determined.

Anahtar Kelimeler

Ancient Greek, Religion, God, God-Human Relationship, Homeros, Socrates, Plato, Aristotle

Kaynakça

• Adam, James. Antik Yunan’ın Din Öğretmenleri. çev. Özgüç Orhan. İstanbul: Pinhan Yayınları, 2019.
• Aquinas, St. Thomas. Summa Theologica. trans. Fathers of the English Dominican Province. London Benziger Bros. edition, 1947.
• Aristoteles. Fizik. çev. Saffet Babür. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
• Aristoteles. Metafizik. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1996.
• Aristoteles. Organon V Topikler. çev. Hüseyin Ragıp Atademir. İstanbul: MEB Yayınları, 1967.
• Aristoteles. Ruh Üzerine. Fransızcadan çev. Zeki Özcan. İstanbul: Birleşik Yayınları, 2011.
• Cicero. Tanrıların Doğası. çev. Çiğdem Menzilcioğlu. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2012.
• Diels-Kranz. Die Fragmente Der Vorsokratiker. Berlin: Weidmannsche Verlagsbuchhandlung, 1960.
• Ferry, Luc. Gençler İçin Batı Felsefesi. çev. Devrim Çetinkasap. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2013.
• Harrison, Jane Ellen. Prolegomena to the Study of Greek Religion. Cambridge: Cambridge University Press, 1908.
• Herodotos. Tarih. çev. Müntekim Ökmen. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2006.
• Hesiodos. İşler ve Günler. çev. Azra Erhat - A. Kadir. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Hesiodos. Theogonia. çev. Azra Erhat - A. Kadir. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Homeros. İlyada. çev. Azra Erhat- A. Kadir. İstanbul: Can Yayınları, 1999.
• Homeros. Odysseia. çev. Azra Erhat - A. Kadir. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• Jaeger, Werner. Aristotle: Fundamentals of The History of His Development. trans. Richard Robinson. Oxford: Clarendon Pres. 1948.
• Jaeger, Werner. İlk Yunan Filozoflarında Tanrı Düşüncesi. çev. Güneş Ayas. İstanbul: İthaki Yayınları, 2016.
• Ksenofon. Sokrates’ten Anılar. çev. Candan Şentuna. Ankara: TTK Basımevi, 1997.
• Laertios, Diogenes. Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri. çev. Candan Şentuna. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013.
• Lloyd-Jones, Hugh. “Ancient Greek Religion”. Proceedings of the American Philosophical Society 145/4 (Aralık, 2001), 456-464.
• Lukianos. “Sale of Creeds”, The Works of Lucian of Samosata, 4 vol., trans. H. W. Fowler and F. G. Fowler. London: Oxford University Press, 1949.
• McClymont, John D. “Reading Between The Lines: Aristotle’s Views on Religion”. Acta Classica 53 (2010), 33-48. Norman, Richard. “Aristotle’s Philosopher-God”. Phronesis 14/1 (1969), 63-74.
• Origen. Contra Celsum. trans. Henry Chadwick. Cambridge: Cambridge University Press, 1980.
• Özdemir, Muhammet. “Fârâbî ve İbn Sînâ’da Felsefe Tarihi Kurgusu ve İslâm’da Felsefenin Konumu”. Turkish Studies 9/4 (Bahar 2014), 901-926.
• Parmenides. Fragmanlar. çev. Y. Gurur Sev. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2019.
• Peters, Francis E. Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü. çev. Hakkı Hünler. İstanbul: Paradigma, 2004.
• Platon. Timaeus, ed. and trans. R. D. Archer-Hind. New York: MacMillan and Co. 1888.
• Platon. Devlet. çev. Sabahattin Eyüboğlu – M. Ali Cimcoz. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2013.
• Platon. Euthyphron. çev. Güvenç Şar. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2011.
• Platon. Kratylos. çev. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2015.
• Platon. Yasalar. çev. Candan Şentuna – S. Babür. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2012.
• Rohde, Erwin. Psyche: The Cult of Souls and Belief in Immortality Among the Greeks. trans. W. B. Hillis. London: Kegan Paul, Trench, Trubner Co., 1925.
• Rosamond Kent Sprague (ed.). The Older Sophists: A Complete Translation By Several Hands of The Fragments in Die Fragmente Der Vorsokratiker Edited by Diels-Kranz With A New Edition of Antiphon and of Euthydemus. Prodicus trans. Douglas J. Stewart. Indianapolis/Cambridge: Hackett Publishing Company, Inc. 2001.
• Rosamond Kent Sprague (ed.). The Older Sophists: A Complete Translation By Several Hands of The Fragments in Die Fragmente Der Vorsokratiker Edited by Diels-Kranz With A New Edition of Antiphon and of Euthydemus. Kritias trans. Donald Norman Levin. Indianapolis/Cambridge: Hackett Publishing Company, Inc. 2001.
• St. Augustinus. The City of God Against the Pagans. ed. and trans. R. W. Dyson. New York: Cambridge University Press, 2013.
• Thompson, J.A.K. The Ethics of Aristotle, (The Nicomachean Ethics Translated). Maryland: Penguin Books, 1956.