Tanzimat Sonrası Eski ve Yeni Arasında Bir Manzum Metin: Beratlı Mahmud Mahir’in Terennüm’ü

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 187 - 220, 21.12.2024

Metin Yıldırım

https://doi.org/10.20486/imad.1376472

Öz

Osmanlı bürokrasisinde önemli görevler üstlenen devlet adamlarının bir kısmı, ilmî ve edebî yönleriyle temayüz etmişlerdir. Bunlardan biri de Osmanlı coğrafyasının birçok merkezinde mutasarrıflıklarda bulunmuş olan Beratlı Mahmud Mahir Bey’dir. Son devir Osmanlı bürokratlarından olan Mahmud Mahir Bey, Millî Mücadele Dönemi’nde Çanakkale, Sakarya, Afyon gibi jeopolitik merkezlerde mutasarrıflık yapmıştır. Anadolu’nun kurtuluş mücadelesinde padişaha bağlı kalmayı tercih eden Mahmud Mahir Bey, cumhuriyetin ilanından sonra Millî Mücadele aleyhtarı olması hasebiyle 150’likler listesine alınarak sürgün edilmiştir. On beş yıl sonra çıkarılan af yasasıyla itibarları iade edilen yüzelliliklerden bir kısmı yurda dönmüş ancak Mahmut Mahir Bey’in akıbeti meçhul kalmıştır. Beratlı Mahmud Mahir Bey’in edebiyat tarihlerinde ismi zikredilmeyen ve bu çalışmanın ana konusunu oluşturan Terennüm adlı küçük çaplı manzum bir eseri bulunmaktadır. Bu eserin dikkat çekici yönü hem şekil hem de muhteva olarak, Tanzimat sonrası yenileşme dönemiyle klasik dinî şiir geleneğimizin özelliklerini bir arada barındırmasıdır. Eserin ağırlık noktasını, batı kaynaklı fikir hareketleri neticesinde düşünce ve edebiyat dünyamızda görülmeye başlanan pozitivist zihniyete karşı, tabiata ve kâinata hayret penceresinden bakılarak Allah’ın varlığının ve yüceliğinin şiir diliyle delillendirilmesi oluşturmaktadır. Eser üzerinde yaptığımız bu çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Tanzimat şiirinde yaşanan zihnî dönüşümlere değinilecek, ilk bölümde yazarın biyografisi genel hatlarıyla ortaya konulacak, ikinci bölümde eserin şekil, muhteva, dil ve üslup özellikleri incelenerek güçlü ve zayıf yönleri tespit edilmeye çalışılacaktır. Son bölümde ise eserin metni çevriyazıyla sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Edebiyatı, Yenileşme Dönemi, Beratlı Mahmud Mahir, Terennüm, Tabiat

A Verse Text Between Old and New After Tanzimat: Beratli Mahmud Mahir and His Terennum

Öz

Some of the statesmen who assumed important positions in the Ottoman bureaucracy distinguished themselves with their scientific and literary aspects. One of them is Beratlı Mahmud Mahir Bey, who was a late Ottoman bureaucrat and served as governor in centers such as Çanakkale, Sakarya and Afyon during the War of Independence. Mahmud Mahir Bey, who preferred to remain loyal to the sultan in the liberation struggle of Anatolia, was exiled by being included in the list of Hundred and fifties after the declaration of the republic because he was against the Millî Mücadele. Some of the Hundred and fifties, whose reputations were restored with the amnesty law enacted fifteen years later, returned to the country, but the fate of Mahmud Mahir Bey remained unknown. Beratlı Mahmud Mahir Bey has a small-scale verse work called Terennüm, whose name is not mentioned in literary histories and which constitutes the main subject of this study. The remarkable aspect of this work is that it combines the features of the post-Tanzimat reform period and our classical religious poetry tradition, both in form and content. The focus of the work is to prove the existence and majesty of Allah through the language of poetry by looking at nature and the universe from the perspective of wonder, against the positivist mentality that has begun to be seen in our world of thought and literature as a result of western-based intellectual movements. This study we have done on the work consists of four parts. In the introduction part, the mental transformations experienced in Tanzimat poetry will be touched upon, the author’s biography will be revealed in general terms in the first part, in the second part the work’s form, content, language and style features will be examined and its strengths and weaknesses will be tried to be determined. In the last section, the text of the work will be presented in transliteration.

Anahtar Kelimeler

Turkish Islamic Literature, Reform Period, Beratli Mahmud Mahir, Terennum, Nature

Kaynakça

• Bakay, Hafize. Ara Nesilde Üç Mecmua (Güneş, Gülşen, Şafak) Üzerine Bir İnceleme ve Seçilmiş Metinler. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Memur Sicil Zarfları [DHSAİD.d]. No. 25, Gömlek No. 395.
• Enginün, İnci. “Abdülhak Hâmid Tarhan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/207-210. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Halıcı, Şaduman. Yüzellilikler. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998. Kaplan, Mehmet. Şiir Tahlilleri-1. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2000.
• Kaplan, Mehmet. Şinasi’nin Türk Şiirinde Yaptığı Yenilik, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009.
• Karaca, Emin. 150’likler. İstanbul: Altın Kitaplar, 2005.
• Karpat, Kemal. Edebiyat ve Toplum. İstanbul: Timaş Yayınları, 2009.
• Mücellidoğlu, Ali Çankaya. Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler. Ankara: Mars Matbaası, 1969.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. Genç Müslümana Modern Dünya Rehberi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. İnsan ve Tabiat. İstanbul: Yeryüzü Yayınları, 1982.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Sicill-i Osmani Zeyli: Son Devir Osmanlı Meşhurları Ansiklopedisi. haz. Mustafa Keskin. Ankara: TTK Yayınevi, 2008.
• Safi, İhsan. “Sahra (Abdülhak Hamit Tarhan)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. Erişim 8 Ekim 2023. http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/sahra-abdulhak-hamit-tarhan.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. “Türk Edebiyatında Cereyanlar”. Edebiyat Üzerine Makaleler. haz. Zeynep Kerman. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1998.
• Turan, Taner. 1880-1895 Yılları Arasında Yayımlanmış Şiir Kitapları Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Us, Hakkı Tarık. Elli Yıl -Son Asır Türk Muharrirlerinin Jübile Merasimi Hatırası- İstanbul: y.y. 1943.
• Ünver, İsmail. “Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”, Türkoloji Derneği Dergisi 9/1. (1993), 51-89.
• Yetik, Erhan. “Hayret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/60-61. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Yılmaz, Ahmet Yusuf. Cumhuriyetin Sürgünleri Yüzellilikler. Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Yılmaz, Mehmet. Edebiyatımızda İslami Kaynaklı Sözler. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1992.
• Zeyrek, Suat. “II. Meşrutiyet’te Demokratik Muhalefetin Sonu: Arnavut İsyanları ve Sonuçları”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 33/2. (2012), 299-336.