Süyûtî’nin Belâgat Anlayışı ve Belâgat İlmindeki Yeri

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 317 - 341

Ekrem Çelik

https://doi.org/10.20486/imad.1460931

Öz

İslâmî ilimlere ait temel eserlerin ve özellikle İslâm’ın iki temel kaynağı olan Kur’ân’ın ve sünnetin anlaşılmasında belâgat ilminin özel bir yeri vardır. Bu önemine binaen birçok âlim belâgat ilmine ait eserler yazmışlardır. Bu âlimlerden birisi de Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî’dir (ö. 911/1505). Ancak Süyûtî’nin belâgat ilmine dair eserleri ve onun belâgat anlayışı konusunda yeterli araştırmalar yapılmamıştır. Literatür taraması neticesinde ulaştığımız birkaç araştırma da onun belâgate dair eserlerinin sayısı, tespiti gibi tali konulara yoğunlaşmış; Süyûtî’nin belâgat ilmindeki yeri, belâgat anlayışı gibi aslî konular yeterince ele alınmamıştır. Bu çalışma onun belâgat anlayışını, belâgat ilmindeki yerini ve eserlerinin belâgat alanı açısından önemini tespit etmek için yapılmıştır. Bu bağlamda Süyûtî’nin belâgatle ilgili eserleri incelenmiş, toplanan veriler analiz edilmiş ve elde edilen bulgular neticesinde onun belâgat ilmine önem verdiği, belâgati teorik olarak anlattığı Ukûdu’l-cümân gibi eserlerinde Mâverâünnehir merkezli Kelâmcılar Ekolü’ne uygun bir belâgat anlayışına; belâgat uygulamalarına ağırlık verdiği Cenâ’l-cinâs gibi eserlerinde de Irak- Şam- Mısır Edebiyatçılar Ekolü’nü yansıtan bir belâgat anlayışına sahip olduğu, onun bir belâgat kuramcısı olmaktan ziyade bir belâgat uygulayıcısı olduğu, belâgati amaç olarak değil araç olarak değerlendirdiği sonuçlarına ulaşılmıştır. Bu araştırma Süyûtî’nin belâgat ilmindeki yerini, onun belâgat anlayışını tespit açısından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgati, Meânî, Beyân, Bedîʻ, Süyûṭî, ʻUkûdü’l-cümân, Cenâ’l-cinâs

Suyūtī 's Understanding of Rhetoric and Its Place in the Science of Rhetoric

Öz

The science of rhetoric has a special place in understanding the basic works of Islamic sciences and especi-ally the Quran and the Sunnah, which are the two basic sources of Islam. Due to this importance, many scholars have written works on the science of rhetoric. One of these scholars is Abd al-Rahman ibn Kamal al-Din Abi Bakr ibn Muhammad ibn Sabiq al-Din Jalal al-Din al-Misri al- Suyūtī al-Shafi’i (d. 911/1505) . However, sufficient research has not been done on Suyūtī 's works on the science of rhetoric and his un-derstanding of rhetoric. The few studies we found as a result of the literature review focused on secondary issues such as the number and identification of his works on rhetoric; Fundamental issues such as Suyūṭī’s place in the science of rhetoric and his understanding of rhetoric have not been adequately addressed. This study was carried out to determine his understanding of rhetoric, his place in the science of rhetoric and the importance of his works in terms of the field of rhetoric. In this context, Suyūtī 's works on rhetoric were examined, the collected data were analyzed and as a result of the findings, it was concluded that he gave importance to the science of rhetoric and in his works such as Uqud Al Juman, where he explained rhetoric theoretically, he had an understanding of rhetoric in accordance with the School of Theologians based in Transoxiana; It has been concluded that he has an understanding of rhetoric that reflects the Iraq-Sham-Egyptian School of Literature in his works such as Jany al-jinas, where he focuses on rhetoric practi-ces, that he is a rhetoric practitioner rather than a rhetoric theorist, and that he evaluates rhetoric as a tool rather than a goal. This research is important in terms of determining Suyūtī 's place in the science of rhe-toric and his understanding of rhetoric.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Meanings, Bayân, Badîʻ., Suyūṭī, Uqud Al Juman, Jany al-jinas

Kaynakça

• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. Kitâbü’s-sınâʻateyn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
• Atîk, Abdulazîz. Fi’l-belâgati’l-Arabiyye. Beyrut: Dârü’n-Nahdati’l-Arabiyye, ts.
• Bağdâdî, İsmâil Paşa. Hediyyetu’l-Ârifîn. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1901.
• Buhtürî, Ebû Ubâde el-Velîd b. Ubeyd b. Yahyâ et-Tâî. Dîvânu’l-Buhtürî. thk. Hasan Kâmil el-Seyrâfî. Kahire: Dârü’l-Meârif, ts.
• Cici, Recep. “Bahâeddîn es-Sübkî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/11. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Çelik, Ekrem. Belâgat İlmi ve Ekolleri. İstanbul: Kitap Dünyası, 2023.
• Dayf, Şevki. el-Belâga Tatavvur ve târîh. Kahire: Dârü’l-Meârif, 1965.
• Döner, Naim. Celâleddin es-Süyûtî’nin “Mutaraku’l-Akrân fî i’câzi’l-Kur’ân” Adlı Eserinin Kur’an’ın İ’câz Yönleri Açısından Değerlendirilmesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Doktora Tezi, 2013.
• Huzâî, Dibil b. Ali. Dîvânu Dibil b. Ali el-Huzâî. thk. Hasen Hamed. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1994.
• Matlûb, Ahmed. Buhûsun belâgiyye. Bağdat: Matbuatu’l-Mecmau’l-İlmî, 1996.
• Matlûb, Ahmed. Mucemu’l-mustalahâti’l-belâgiyye ve tatavvuruha. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Arabiyyeti li’l-mevsûât, 2006.
• Özkan, Halit. “Süyûtî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/188. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Cene’l-cinâs. thk. Muhammed Ali Rızk el-Hâfâcî. Kahire: Dârü’l-Fenniyye li’-Tibâati ve’n-Neşr, ts.
• Süyûtî, Celâleddîn. el-İtkân fî ulumi’l-Kur’an. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2008.
• Süyûtî, Celâleddîn. el-Müzhir fî ulûmi’l-lugati ve envâiha. 2 Cilt. Beyrut: Menşûrâtu’l-Mektebeti’l-Arabiyye, 1987.
• Süyûtî, Celâleddin. Fethu’l-celîl li'l-abdi’z-zelîl. Beyrut: Müessesetü’r-Rayyân, 2002.
• Süyûtî, Celâleddîn. Hüsnü’l-muhâdara fî târihi Mısr ve’l-Kâhira. thk. İbrâhim. Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1967.
• Süyûtî, Celâleddîn. Mu'tereku’l-akrân fî i’câzi’l-Kur’an. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• Süyûtî, Celâleddîn. Nazmu’l-bedîʻ fî medhi hayri şefî. thk. Ali Muhammed Muavvid. Haleb: Dârü’l-Kalemi’l-Arabî, 1995.
• Süyûtî, Celâleddîn. Şerhu Ukûdi’l-cümân fî ilmi’l-meânî ve’l-beyân. thk. Ahmed ed-Demenhûrî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Süyûtî, Celâleddîn. Ukûdu’l-cumân fi’l-meânî ve’l-beyân. thk. İbrâhim Muhammed el-Hamedânî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
• Tabbâ, İyâd Hâlid. el-İmâm el-Hâfiz Celâluddîn es-Süyûtî. Dımeşk: Dârü’l-Kalem, 1996.
• Tala, Murat. “Süyûtî’nin Dil, Belâgat ve Edebiyat Eserleri: Literatür ve Değerlendirme”. Bir Memlük Bilgini Celâleddin es-Süyûtî. ed. Sezai Engin. 95. Ankara: Eski Yeni Yayınları, 2023.
• Tülücü, Süleyman. “el-Müzhir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/251-252. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Uludağ, Süleyman. “Hankah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/42-43. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Zahhâr, Necâh binti Ahmed. “Müellefatü’s-Süyûtî fî ilmi’l-belâga”. Mecelletu Câmiati Ümmü’l-Kurâ li-ulûmi’ş-şeriyyeti ve’l-lugati’l-Arabiyye 16/28 (2003), 103.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris . el-Alâm kâmûsu terâcimi’l-eşheri’r-ricâli ve’n-nisâ mine’l-Arabi ve’l-mustaribîne ve’l-müsteşrikîn. Beyrut: Dârü’l-İlmi li’l-Melâyîn, 2002.